Podcast: Niets bepaalt meer wie je bent dan je opvatting van vrijheid

Op 4 mei staan we twee minuten stil bij (onder anderen) de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, om de volgende dag vrolijk en muzikaal de Bevrijding te vieren. Voor iemand die, zoals ik, ver na de oorlog geboren is, is vrijheid vanzelfsprekend. Ik heb er nooit voor hoeven vechten, ik heb het nooit gemist. Hoe gunstig is die vanzelfsprekendheid, en hoe gevaarlijk? Of is zij slechts schijn, en kan zij in een handomdraai omslaan in het tegenovergestelde?

Twee jaar geleden schreef econoom en filosoof Liesbeth Noordegraaf-Eelens (Antwerpen, 1973) Leven in niet vanzelfsprekende vrijheid. Een essay over de schijnbare vanzelfsprekendheid van onze vrijheid. Wie zich in vrijheid verdiept, ontdekt hoe kwetsbaar zij is. Zij bestaat immers bij de gratie van wederkerigheid en dient te worden geborgen.

De grote vraag is hoe je dat moet doen, zonder de vrijheid zelf in te perken. Kan dat wel, als je er toch met elkaar afspraken over moet maken?

In de loop der tijden hebben filosofen gekozen voor zeer verschillende principes om de vrijheid op te stoelen. Verlichtingsdenker Immanuel Kant baseerde zich bijvoorbeeld op de moraal, Hannah Arendt op de uniciteit en onvoorspelbaarheid van de mens. Vrijheid is dus persoonlijk en wezenlijk voor je identiteit. Juist dat maakt een discussie over vrijheid explosief; fundamentele verschillen tussen mensen komen bloot te liggen.

Noordegraaf-Eelens is zowel econoom als filosoof (een vrij zeldzame combinatie) en tegenwoordig hoofd van de afdeling Geesteswetenschappen aan de Erasmus Universiteit. Haar essay heeft aan actualiteit niets ingeboet, en is voor mij een reden om haar op te zoeken voor een verhelderend en grondig gesprek over mens, macht, markt en moraal.