Deze zomer, tijdens Pride, in Amsterdam:

Uitzonderlijk?

Pijnlijk genoeg niet. Volgens voelen zich vaker dan heteroseksuele Nederlanders onveilig, ervaren ze vaker respectloos gedrag en zijn ze vaker slachtoffer

Lhbti-verzet is dus nog altijd hard nodig. De Amsterdamse binnenstad was tijdens Pride dan ook versierd met felgekleurde banners en posters met slogans als ‘stop killing trans people’, ‘gay liberation now’ en ‘black lives matter’.

Mooi, maar echt protest vereist meer dan statements. En wat nu een jaarlijks feestje is, is ontstaan uit veel structureler verzet. De pioniers van Pride leidden levens die op bijna elke manier tegen de traditionele normen in gingen.

Het is vijftig jaar geleden dat lhbti’ers in de New Yorkse bar Stonewall Inn een revolutie ontketenden. De bar was vooral een verzamelplek waar homo’s, lesbiennes, trans, en (die toen nog niet als zodanig erkend werden) samen feestten. Helaas werden de bezoekers vaak lastiggevallen door de politie, die op agressieve wijze invallen deed. In juni 1969 besloten de kroeggangers dat het genoeg was geweest. Ze vochten terug.

Die gebeurtenis wordt gezien als de geboorte van Pride en lhbti-emancipatie zoals we die nu kennen. Tijdens Pride interviewde ik Stonewall-activist en maatschappelijk werker Zij was een van de relschoppers die destijds terugvochten en is dit jaar eregast van de gemeente Amsterdam.

Trans vrouwen werden gearresteerd vanwege het ‘imiteren van een vrouw’

Victoria is een vrolijke kleine New Yorker met een Puerto-Ricaanse achtergrond en een onmiskenbaar Brooklyns accent. Ze draagt meestal native Amerikaanse met een hoofdtooi van en veren om haar voorouders te eren. In de jaren zestig was zij een van de eerste zichtbare trans vrouwen. 

Ze vertelt dat de politiemannen bij Stonewall homofobe en racistische opmerkingen maakten, hardhandig waren, met spullen gooiden en vaak de (trans) vrouwen van kleur staande hielden en arresteerden: ‘Je werd gearresteerd vanwege het “imiteren van een vrouw”. Hoe bedoel je “imitatie”’, voegt ze op sassy wijze toe. 

‘Als je geen huissleutels bij je had, namen ze je ook mee’, vervolgt ze. ‘Dan moest je een nachtje in de cel doorbrengen omdat ze dachten dat je dakloos of een sekswerker was.’

De trans vrouwen van het eerste uur hadden geen andere keuze dan verzet

Zulke etnische profilering van trans vrouwen van kleur was ook een van de redenen waarom er dit jaar ‘black lives matter’ op de Amsterdamse Pride-banners stond. Maar dat bleek, middels verbaasde en soms zelfs boze reacties on- en offline, voor sommigen enigszins verwarrend. Als je teruggaat naar 1969, wordt meteen duidelijk waarom de link met de anti-racismebeweging zo belangrijk is. De Stonewall-rellen werden geleid door trans vrouwen van kleur zoals naar verluidt samen met butch lesbiennes als  

De vrouwen werden gediscrimineerd omdat ze trans en van kleur, maar vaak ook sekswerkers waren

Victoria neemt ons mee naar die juni-avond waarop haar ‘vriendin Marsha’ de eerste steen (of fles) gooide: ‘Het was volle maan. De stilte voor de storm. was net begraven. Martin Luther King, John F. Kennedy. Ze waren allemaal vermoord. Je had Woodstock, de zwarte burgerrechten- en vrouwenrechtenbeweging. Het was tijd dat wij ook een beweging creëerden, gezien al het onrecht. We trans people had no place to go but up’, zegt de activist van het eerste uur. 

Het is onmogelijk om levens van vrouwen als te gedenken, zonder de meerdere redenen waarom ze überhaupt om hun levens te vrezen hadden te benoemen. 

De vrouwen werden gediscrimineerd omdat ze trans en van kleur, maar vaak ook sekswerkers waren. Sommigen van hen – zoals Johnson – hadden tevens fysieke en mentale beperkingen, waardoor ze voor gek verklaard

In Nederland is lhbti-acceptatie helaas nog lang niet af

Soms wordt er gezegd dat we gedoemd zijn de geschiedenis te herhalen. Dat geloof ik niet, maar ik denk wel dat we het verleden moeten kennen, herdenken en onderdeel maken van het heden, om vooruitgang te blijven boeken. 

Pas relatief recent weet een breder publiek dat Pride in de VS begon als protest, en krijgen de Stonewall-rellen, waar het allemaal mee begon, ook buiten de lhbti-scene aandacht. Het historische lhbti-verzet van Nederland is nog minder bekend. 

Zo werd er in 1969 ook tegen een discriminatoire wet gedemonstreerd, In 1979 gingen op een zaterdag honderden demonstranten de straat op, vanwege een bisschop in Roermond die stelde dat ‘homofielen van heilige sacramenten moeten worden uitgesloten’. Die ‘Roze Zaterdag’ – zo gedoopt omdat hij voor paaszondag, na Witte Donderdag en Goede Vrijdag plaatsvond – wordt nog steeds gevierd. 

In de jaren zeventig waren er ook radicale lesbische actiegroepen, zoals En (moslim)migranten richtten eigen

Volgens Victoria is er wereldwijd zeker vooruitgang geboekt op het gebied van lhbti-emancipatie, De Stonewall-veteraan vindt Pride te veel om feest en commercie draaien en te weinig om gemeenschap, inclusie en echt verzet.

Hoewel Nederland in 2001 het eerste land was dat het huwelijk voor partners van hetzelfde geslacht legaliseerde, zijn er ook hier nog veel problemen als het op lhbti-acceptatie in de praktijk aankomt. COC-voorzitter Astrid Oosenbrug stelde deze zomer in de Volkskrant dat we na de openstelling van het huwelijk  Onlangs verscheen ook een artikel op Vice waarin queer vrouwen vertelden zich niet veilig te voelen tijdens Pride omdat zij onder andere door (hetero)mannen

Zelfs tijdens Pride is veiligheid niet gegarandeerd

Vorig jaar schreef ik al over mijn ongemak bij het meevaren tijdens de botenparade, Vanwege bedrijven en politieke partijen voor wie emancipatie vooral een marketingtool lijkt. Het voelt ook dubbel om één keer per jaar met het hele land feest te vieren, terwijl lhbti-personen in het dagelijks leven nog altijd niet gelijk behandeld worden. Met name als je van kleur bent, een beperking hebt of sekswerk doet.

Met die onveiligheid werden ook bekenden van mij, twee queer vrouwen van kleur – die nota bene onderdeel zijn van een commissie die zich richt op meer biculturele programmering tijdens Pride – geconfronteerd.

Een van hen kreeg een aanvaring met een mannelijke bezoeker. De discussie liep uit de hand, waarna de man haar hardhandig vastgreep. Het liep zelfs zo hoog op dat de politie erbij werd gehaald. De agente van dienst concludeerde zonder goed overlegd te hebben dat de man in zijn recht stond.

Het voelt dubbel om een keer per jaar met het hele land feest te vieren, terwijl lhbti-personen in het dagelijks leven nog altijd niet gelijk behandeld worden

Daarna vertoonde dezelfde agent vergelijkbaar gedrag ten opzichte van de andere vrouw, die de uit de hand gelopen situatie aan derden trachtte uit te leggen. Ze maande haar zo nadrukkelijk tot stilte, dat omstanders moesten ingrijpen tegen de schreeuwende agent zelf. Een organisator en enkele vrijwilligers van Pride waren aanwezig en keken toe.

Dit lijkt misschien een particuliere of inwisselbare anekdote. Of simpele pech. Maar het is typerend voor de wijze waarop er structureel gekeken wordt naar queer en trans vrouwen van kleur, namelijk als de boosdoener, schuldige of herrieschopper.

Je veiligheid is in de praktijk niet altijd gegarandeerd in de publieke ruimte. Zelfs niet als er tijdens Pride door de hele hoofdstad statements hangen die het tegendeel beweren.

Wat we kunnen leren van de pioniers van de lhbti-acceptatie

De pioniers van Pride protesteerden niet alleen tijdens de Stonewall-rellen. Maar hun algehele bestaan was een protest. Zij kwamen samen, organiseerden acties en demonstraties en leidden levens die op bijna elke manier tegen traditionele normen ingingen. 

Je eert hen niet door alleen banners in de stad te hangen, omdat dit jaar protest het thema is. Of überhaupt door een dag Pride mee te vieren. Maar juist door je uit te spreken wanneer het ertoe doet en daadwerkelijk te protesteren tegen de norm, uitsluiting en discriminatie. 

Echte acceptatie bewerkstellig je door de norm in de gehele samenleving te verbreden, waardoor iemands seksuele, gender- of culturele identiteit er daadwerkelijk niet toe doet en niet langer de reden kan vormen waarom ze niet aan werk kunnen komen, waardoor ze wél de hand van hun geliefde vast zullen durven houden, een volwaardig bestaan kunnen gaan leiden en veilig over straat lopen. 

Zoals mijn favoriete hedendaagse verzetsschrijver Arundhati Roy stelt, moet je bij verzet miljoenen manieren bedenken om een collectieve pain in the ass te worden, om de afstand te verkleinen tussen zij die aan de macht zijn en de norm stellen en zij die eronder lijden.

Protest is daar een van. Het is ongemakkelijk. Het ontregelt en verstoort. Maar, als je verandering wilt, moet het wel een beetje pijn doen. Anders ‘doe’ je verandering niet goed, maar waai je vooral met de veranderende wind mee.

Ik heb de politie om een reactie gevraagd. Toen het artikel werd ingepland, was deze reactie helaas nog niet binnen – ik zal hem toevoegen, als dat wel zo is. Stichting Amsterdam Gay Pride gaat in een reactie niet inhoudelijk in op het voorval, maar laat weten

Meer lezen?

Van bankhanglesbo tot skolioseksueel: 99 roze begrippen verklaard Even de weg kwijt tijdens de Gay Pride? Dit lexicon biedt uitkomst. Met bijna 100 Nederlandse termen, van Androgyn tot Queer, dé gids op onbekend terrein. Bekijk hier het roze lexicon van Lisa Peters en Daan Borrel