Dit is de belangrijkste bron van ongelijkheid tussen man en vrouw in Nederland: baby’s

Ongelijkheid tussen man en vrouw houdt de gemoederen graag bezig. Of het nu gaat over inkomen, gelijke behandeling op de werkvloer of topposities in het bedrijfsleven.

Niet voor niets komen politici en bestuurders regelmatig met pasklare maatregelen. Zoals: werkgevers verplichten man en vrouw gelijk te belonen, want anders boetes. Of: allerhande vrouwenquota. Vijftig procent vrouwen op de kieslijst. Meer vrouwen aan het CEO-roer. Een paar jaar alleen nog maar vrouwen aannemen op een technische universiteit.

We denken dan dat die ongelijkheid ligt aan seksediscriminatie, aan het old boys network, of aan het feit dat Nederlandse vrouwen nu eenmaal mutsen zijn. En ik zeg niet dat dat allemaal géén rol speelt, maar de dieperliggende oorzaak, de grootste oorzaak van al die ongelijkheid – blijkt uit baanbrekend onderzoek – blijft in dit emancipatiegeweld zwaar onderbelicht.

Kinderen.

De inkomensongelijkheid door kinderen staat onder wetenschappers inmiddels bekend als: de child penalty, een economische boete op baren die alleen vrouwen treft – alleen vrouwen in heterostellen dan (waarover later meer).

Want een team Amerikaanse, Britse en Deense economen concludeerde op basis van Deense salarisdata van 1980 tot 2013 dat vrijwel de hele inkomenskloof – vrouwen in Denemarken verdienen gemiddeld 21 procent minder dan mannen – toe te schrijven is aan het evolutionair onevenredige drama dat de vrouw nu eenmaal de incubator is van nageslacht en vervolgens de meeste zorg draagt.^*

Voordat Deense vrouwen hun eerste kind krijgen, verdienen ze soms wel al minder dan de man. Ze werken in sectoren waar lonen wat lager liggen – denk: de zorg versus de ict – of mijden apenrotsen als het bankwezen.

Na het eerste kind loopt de achterstand meteen op, en de ontstane inkomenskloof gaat nooit meer dicht

Maar ná dat eerste kind loopt die achterstand meteen fors op. Deense moeders kiezen banen dichter bij huis, bij de overheid, of ze gaan werken in deeltijd. Aldus belanden ze op een ander carrièrepad, met lagere lonen en minder kans op promotie. 

De ontstane inkomenskloof gaat nooit meer dicht. Lang nadat de kids het huis uit zijn, verdienen moeders gemiddeld 20 procent minder dan zowel mannen als vrouwen zónder kinderen.

Voor vaders is die child penalty nagenoeg nul.

Baby’s zijn, kortom, de échte laatste horde op weg naar de gelijke beloning van man en vrouw.

De Nederlandse boete op baren

Na dit paper uit 2018 zijn economen als een malle de child penalties voor meer westerse landen gaan uitrekenen.^* Nederland zat daar nooit tussen, tot deze september. Toen presenteerde het Centraal Planbureau (CPB) zijn nieuwe rapport: ‘Arbeidsparticipatie, gewerkte uren en economische zelfstandigheid van vrouwen’. (Goed leesbaar binnen het genre, een aanrader voor aspirant-ouders.)

Wat blijkt? De child penalty in Nederland bedraagt maar liefst 39 procent. Sommige landen maken het zelfs nog bonter:

In het rapport spreekt het CPB van een ‘zeer beperkt effect’ van een eerste baby op het inkomen van mannen. Uitgedrukt in procenten is dat een minimale 6 procent verlies aan inkomen voor mannen. Vrouwen verliezen daarentegen 45 procent aan inkomen. De relatieve child penalty – het verschil tussen mannen en vrouwen – is die 39 procent. 

Maar het CPB constateert nog iets: de hoogte van de child penalty is óók afhankelijk van je opleidingsniveau. Acht jaar na de eerste baby is de relatieve child penalty 30 procent voor hoogopgeleiden versus 52 procent voor niet-hoogopgeleiden. (Hoogopgeleid betekent hier een opleidingsniveau van hbo of hoger.) 

Voor laagopgeleide vrouwen heeft een kind dus niet alleen grote consequenties voor de carrière, maar ook voor de economische zelfstandigheid. 

Daarom is het jammer dat discussies over vrouwen op de werkvloer vaak verzanden in een welles-nietes over de grootte van het verschil in uurloon door seksediscriminatie. (Volgens het CBS is die discriminatie maximaal goed voor 6 procent verschil, politici hebben het liever over 16 procent.)  

Want kijk je niet naar wat een vrouw verdient per uur, maar per jaar, dan ziet Eurostat een gigantische inkomenskloof tussen Nederlandse mannen en vrouwen van 47,5 procent.

Inkomen is het totaal aan thuisgebracht loon, pensioen, uitkeringen enzovoorts. Iets waarvan de vrouw in Nederland dus 47,5 procent minder vangt dan de man. Daarmee zijn we wat inkomen betreft na Turkije het meest sekseongelijke land van Europa. 

Waarom hebben we het dáár niet wat vaker over? Ik vind het een absurd verschil. En het leeuwendeel daarvan komt dus hoogst waarschijnlijk door die babyboete. 

Het team Amerikaans-Brits-Deense economen schreef al: ‘zelfs bij "gelijk loon voor gelijk werk" houd je een grote sekseongelijkheid over aangezien "gelijk werk" praktisch gezien geen optie is voor vrouwen met kroost’.

Waar komt de child penalty door?

Het CPB trekt de inkomensval na baby 1 uiteen in drie factoren: of je überhaupt werkt (ook wel ‘arbeidsparticipatie’), hoeveel uren je werkt en wat je uurloon is. In Denemarken kwam die 21 procent child penalty door een combinatie van deze drie, maar in Nederland ligt het vooral aan één factor, zegt CPB: het aantal gewerkte uren.

Alleen bij laagopgeleide vrouwen is er soms sprake van een totale ‘kinderdip’: het gewoonweg stoppen met werken na het krijgen van kinderen. Maar verreweg de meeste Nederlandse vrouwen werken wel, maar dan in deeltijd. We zijn met afstand kampioen deeltijdwerken in de EU. Wil je als overheid aansturen op verkleining van de babyboete, dan is hier dus de meeste winst te halen.

Nederlandse vrouwen zijn met afstand kampioen deeltijdwerken in de EU

Het is de vraag of een overheid hier beleid op kan maken, schrijft het CPB. Het CPB ziet het anderhalfverdienersmodel vooral als een product van voorkeuren, rolpatronen en sociale normen. Belangrijke dingen die een overheid kán doen, zoals een belastingstelsel dat individuele inkomens belast in plaats van het totale huishoudinkomen, of het subsidiëren van kinderopvang – doet Nederland al.

Vaak wordt dan de heilige graal van vrouwenemancipatie uit de kast getrokken: meer ouderschapsverlof voor mannen. Maar het CPB constateert dat papaverlof wel leidt tot een iets gelijkwaardigere verdeling van de zorgtaken binnen heterostellen, maar niet tot een toename van de vrouwelijke arbeidsparticipatie op lange termijn. Waar gaat de tijd van vrouwen dán heen, als niet naar werk? Econoom Yvonne Adema van het CPB: ‘Tijd voor zichzelf?’

Moet de vrouw zich neerleggen bij de babyboete?

Dát er een child penalty is, is op zich niet gek. Een groot project als het opvoeden van een kind kannibaliseert op de tijd die er is voor werk. 

Maar dat het leeuwendeel van de child penalty op lange termijn eenzijdig bij de barende vrouw terecht komt, is zeker niet onvermijdelijk, bewijzen inkomensgegevens van lesbische koppels uit Noorwegen.^* Het inkomen van de biologische moeder neemt hier kort na de bevalling ook een snoekduik – al is de terugval meteen al minder groot. Maar na vijf jaar is het penalty effect binnen lesbische stellen zo goed als verdwenen, terwijl het loonverschil tussen vrouwen en mannen in heterokoppels blijft. 

Het CPB schrijft dat de vrouwelijke hang naar deeltijdwerken in heterostellen komt door gendernormen. ‘Het idee is dat iemands identiteit mede wordt bepaald door wat er sociaal wordt verwacht.’ Uit onderzoek blijkt ook dat de child penalty hoger is in landen waar meer mensen het eens zijn met de stelling dat vrouwen met jongere kinderen thuis horen. 

Al is daar wel een verschuiving gaande. Jongere generaties nemen afstand van tradities. De beslissing om wel of niet te gaan werken als jonge moeder wordt óók genomen op basis van eigen voorkeuren. En elke nieuwe mindset wordt weer doorgegeven aan dochters, sociale contacten, maar ook aan zonen en schoondochters. 

Zo laat onderzoek zien dat mannen die vroeger een werkende moeder hadden, vaker zelf een werkende vrouw hebben.

Dus dames, mocht je een man zoeken en die boete op kroost niet al te eenzijdig voor eigen rekening willen nemen, vraagtip voor Tinder: werkt je moeder? 

Meer kinderdingen?