De geschiedenis heeft een fijn gevoel voor ironie

Het was de eerste sociaal-liberale wethouder die in 1896 de Amsterdamse erfpacht introduceerde en het is de eerste sociaal-liberale gemeenteraad sinds de Tweede Wereldoorlog die van plan is haar weer af te schaffen.

In 1888 besloot de progressieve liberaal Willem Treub een kiesvereniging op te zetten om de conservatief-liberale regenten in het Amsterdamse gemeentebestuur electoraal het vuur na aan de schenen te leggen. Vijf jaar later was het Treub, met een boodschap die verdacht veel lijkt op die waarmee D66 voor het eerst in zestig jaar de PvdA van de gemeentelijke troon stootte, gelukt wethouder Financiën te worden.

Eén van de belangrijkste successen die Treub boekte tijdens zijn wethouderschap was de invoer van de gemeentelijke erfpacht. Erfpacht betekent dat de grond in eigendom blijft van de gemeente. Je kan weliswaar de woning kopen maar niet de grond eronder.

De logica was overtuigend: grondwaarde - de waarde van locatie - is vaak niet te herleiden tot de inzet van de particuliere grondbezitter. Grondwaardestijging is het gevolg van de inzet van de gemeenschap als geheel. En juist daarom is het gerechtvaardigd om, in plaats van bijvoorbeeld de gemeentelijke inkomsten uit belastingen op consumptie en werk te halen, de grond te belasten (of te nationaliseren).

Stel dat iemand dertig jaar geleden een stuk grond aan de Amsterdamse Zuidas kocht. Door de aanleg van onder andere snelwegen, metro’s, treinstations, nieuwe woonruimte, winkelgebieden, uitgaansgelegenheden nam de locatiewaarde van de Zuidas toe. Niet door de grondbezitter maar door de gemeenschap.

Of zoals Treub het zelf, in veel eloquentere doch langdraadigere (met dubbel a, ja) termen uitlegde: ‘[D]e volkswelvaart kan niet worden gebaat door lijdelijk toezien van het recht, lijdelijk toezien van den staat, wanneer enkelen zonder eenigen arbeid, zonder eenige verdienste zich verrijken op kosten der gemeenschap en eischt zij daarom, dat het recht een regel zoeke om de waardevermeerdering der bouwterreinen in, om en nabij de zich uitbreidende steden te doen toekomen aan de gemeente, als plaatselijke gemeenschap, welke door haar uitzetting van die waardevermeerdering de eenige oorzaak is.’

Treub is dood; letterlijk en figuurlijk. D66 en Groenlinks hebben vandaag besloten om onder het mom van die gruwelijke politieke marketingterm ‘hervormen’ - woordenboekdefinitie: veranderen om te verbeteren; daar kan niemand tegen zijn - het bestaande erfpachtstelsel af te schaffen. Het nieuwe erfpachtstelsel, zo staat in het D66-GroenLinks-akkoord, ‘zal niet gericht zijn op het ‘afromen’ van waardestijging.’ Bovendien willen D66 en GroenLinks in 2015 een referendum uitschrijven om woningbezitters het recht te geven hun grond te kopen.

Doe mij maar de negentiende eeuwse variant van het sociaal-liberalisme.