Nu wordt ook Den Haag ongemakkelijk van China’s oprukkende macht

Een ‘lege huls’, stelt D66.

Een ‘niksige nota’, vindt de PvdA.

Kamerleden lieten deze week weinig heel van de nieuwe China-strategie van het kabinet: Nederland-China: een nieuwe balans. De strategie, die de regering in opdracht van de Kamer schreef en in mei publiceerde, zou Nederland beter in staat moeten stellen om tegenwicht te bieden aan het snel oprukkende China. Maar het document blijft vooral steken in analyses.

Na een verhit debat over de nota vorige week dienden Kamerleden meer dan twintig moties in. Het merendeel daarvan werd dinsdag met een ruime meerderheid aangenomen. Minister Stef Blok van Buitenlandse Zaken kan terug naar de schrijftafel.

Er moet, zo wil de Kamer, een prominent hoofdstuk in de strategie komen over de universele mensenrechten en hoe Nederland denkt China – in internationaal verband – beter te kunnen aanspreken op de naleving daarvan. En als Blok het hoofdstuk niet wil schrijven dan doet de Kamer het zelf.

Ook moet Nederland niet bang zijn om op lange tenen te gaan staan als het gaat om economisch beleid. Welke concrete maatregelen denkt het kabinet te nemen – nationaal en internationaal – om te voorkomen dat Chinese bedrijven met staatssteun Europese bedrijven kunnen wegconcurreren? En om ervoor te zorgen dat Europese en Chinese bedrijven gelijke toegang tot elkaars markten krijgen?

De kritiek op de strategie was te verwachten, maar de felheid en eensgezindheid waren opmerkelijk. Het past in een kantelend beeld over China. De bewondering voor de daadkracht van de Chinezen en de economische prestaties heeft de laatste jaren plaatsgemaakt voor een groeiend gevoel van onbehagen over de ‘systeemrivaal’.

De expansie van China is omgeven met stekeligheden

Ik doe al een tijd onderzoek naar de toenemende macht van China. De mondiale Chinese expansie – die het duidelijkst tot uiting komt in het Belt and Road Initiative (BRI) – is omgeven met politieke en economische stekeligheden, ook voor Nederland en Europa, die beide geen helder en eensgezind antwoord hebben. De China-strategie van het kabinet had daarmee een begin moeten maken. 

China pompt honderden miljarden aan leningen in de Nieuwe Zijderoute en creëert zo een gigantisch netwerk van havens, spoorlijnen, pijplijnen, industrieparken, elektriciteitscentrales en wegen, dat continenten beter met elkaar verbindt en de (Chinese) handel en bouwnijverheid stimuleert. Landen in Centraal-Azië, Afrika, Oost-Europa en Zuid-Amerika maken gretig gebruik van die leningen, soms met desastreuze gevolgen. Landen die in een schuldenval terechtkomen – zoals Sri Lanka – moeten noodgedwongen strategische infrastructuur aan China verkopen.  

Tegelijkertijd houdt China binnen de Wereldhandelsorganisatie WTO en andere internationale organisaties zélf vast aan de status van ontwikkelingsland, om gunstige handelsvoorwaarden te behouden. Dat is niet langer houdbaar. Ook op dit vlak verwacht de Kamer concrete maatregelen van het kabinet – in internationaal verband.

Beijing maakt vooral in BRI-landen in Afrika, Azië en Zuid-Amerika goede sier met het ‘socialistisch-kapitalistische ontwikkelingsmodel’ waarmee het zelf in een paar decennia honderden miljoenen mensen uit de armoede wist te trekken.

'Democratie’ is in China nog altijd een vloekwoord en de Communistische Partij verstevigt haar greep op de Chinese bevolking

Tegelijkertijd is ‘democratie’ in China nog altijd een vloekwoord en verstevigt de Communistische Partij haar greep op de Chinese bevolking door strenge censuur, de eis op naleving van de ideologie van de partij en de massale opsluiting van islamitische minderheden (Oeigoeren en Hui) en dissidenten. Christenen en Tibetanen worden onderdrukt. Een geavanceerd surveillancesysteem houdt de Chinese burgers nauwlettend in de gaten; ze worden afgerekend op hun gedrag.

Deze zomer onthulde De Correspondent dat twee Nederlandse bedrijven (VicarVision uit Amsterdam en Noldus uit Wageningen) software leveren aan het Chinese veiligheidsministerie. De software kan emoties en gezichtsuitdrukkingen herkennen en etniciteit en geslacht van mensen vaststellen.

Onaanvaardbaar, oordeelt de Kamer die het kabinet tot 1 juli 2020 de tijd geeft om in Europees verband een vergunningsplicht in te stellen voor de export van surveillancetechnologie. Als dat niet lukt, moet er een Nederlandse vergunningsplicht komen.

De Verenigde Staten gaan twee stappen verder; een onbekend aantal Chinese regeringsfunctionarissen en leden van de Communistische Partij hebben een reisverbod opgelegd gekregen naar Amerika, omdat ze betrokken zouden zijn bij de onderdrukking van de Oeigoeren.

Ook plaatsten de Amerikanen dinsdag 28 Chinese bedrijven vanwege mensenrechtenschendingen op een zwarte lijst, waaronder acht fabrikanten van beveiligingscamera’s, gezichtsherkenningssoftware en andere surveillancetechnologie.

Maar de beeldvorming moet niet te negatief zijn

Een aantal China-experts waarschuwt voor te negatieve beeldvorming. Nederland exporteert jaarlijks voor zo’n 11 miljard euro naar China en importeert voor 36 miljard euro aan goederen. China is goed voor ruim een kwart van de containeroverslag in de haven van Rotterdam. En er liggen in het land veel mogelijkheden voor Nederlandse bedrijven op gebieden als transport, milieu, landbouw en watermanagement.

We moeten ons geen illusies maken over het gewicht dat Nederland in de schaal legt

Ook moeten we ons geen illusies maken over het gewicht dat Nederland in de schaal legt, dat realiseren de Kamerleden zich best. Tijdens een werkbezoek aan China stonden Nederlandse politici ooit voor een wereldkaart, memoreerde het Kamerlid Roelof Bisschop (SGP) tijdens het debat. Op die kaart nam China een prominente en centrale plaats in. De gastheer legde grijnzend het topje van zijn wijsvinger op het vlekje Nederland; de verhoudingen waren duidelijk.

Maar tijdens de stemming over de strategie heeft de Kamer gisteren een belangrijk signaal gegeven: sterkere economische banden met China zijn belangrijk, maar mogen niet alles overheersen. Waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid en rechtvaardigheid zijn minstens zo gewichtig. Het is aan het kabinet om dit signaal om te zetten in concreet beleid.

Minister Blok zal naar verwachting over enkele weken een schriftelijke reactie geven op het standpunt van de Kamer. 

Meer lezen?