Niet elke Britse vrouw kan tampons betalen. Ik zocht uit of menstruatie-armoede ook in Nederland bestaat

Heel uitbundig gepraat wordt er niet, in het zaaltje waar mijn mede-onderzoekers en ik twaalf vrouwen hebben uitgenodigd om te praten over menstruatie-armoede. Een van de vrouwen verbergt haar gezicht achter haar armen en gluurt door de ruimte tussen haar polsen naar mij en de andere onderzoekers. Sommige vrouwen lachen beschaamd en draaien hun hoofd van ons weg terwijl ze antwoord geven. Aan de hoek van de tafel zit een statige Nigeriaanse vrouw die met een nauwelijks waarneembaar hoofdschudden aangeeft nooit moeite te hebben haar menstruatie te bekostigen. Verder zwijgt ze.

Een van de vrouwen, een tengere student die is gevlucht uit Eritrea, zegt: ‘Als je om deze producten moet vragen bij een hulpverlener en dan vooral bij een man, zullen de meeste vrouwen dat niet durven, en eerder dan maar niks gebruiken.’ Zelf vraagt ze wél om maandverband. ‘Je kunt nu eenmaal niet zonder.’

Achteraf hoor ik van een hulpverlener dat de statig zwijgende vrouw recent is ontsnapt aan jarenlange gedwongen prostitutie. De kerk regelde onderdak, maar ze heeft weinig inkomsten. Maandverband kan ze niet betalen, en tijdens haar menstruatie behelpt ze zich met wc-papier, of blijft ze thuis.

Maar dat wist niemand, tot de hulpverlener naar aanleiding van ons onderzoek vragen ging stellen. De Nigeriaanse vrouw vraagt niet om hulp op dit vlak. Ze is lang niet de enige, heb ik de afgelopen maanden geleerd: problemen rond menstruatie blijven vaak onder de radar.

Niemand praat graag over menstruatie, en ook niet over armoede

Menstruatie-armoede, vroeg ik me een paar maanden geleden af, bestaat dat ook in Nederland?

Voor wie de bijbehorende oproep gemist heeft: menstruatie-armoede betekent dat je te weinig toegang hebt tot de dingen die je nodig hebt om veilig en comfortabel je menstruatie door te komen, zoals maandverband, tampons of een cup. Maar ook pijnstillers, en toegang tot een douche, wc en wasbak. Dan stop je bijvoorbeeld maar wc-papier in je onderbroek, of je loopt irritaties of infecties op, omdat je noodgedwongen veel te lang rondloopt met hetzelfde maandverbandje.

In sommige landen krijgt deze ‘period poverty’ al veel aandacht. Zo bleek eind 2017 uit onderzoek van Plan International dat één op de tien Britse meisjes het tijdens hun menstruatie soms zonder tampons of maandverband moet stellen, omdat die te duur zijn. Een Schots onderzoek toonde zelfs aan dat één op de vijf vrouwen daar de benodigde producten niet altijd kan betalen. 

Hier in Nederland, en dan met name in Amsterdam, onderzocht ik het probleem met feministisch platform De Bovengrondse. We wonnen informatie in bij zo’n 50 organisaties die met daklozen, vluchtelingen of minima werken, en bij zo’n 170 vrouwen zelf.

Het resultaat is geen representatief bevolkingsonderzoek, maar een eerste verkenning van het onderwerp menstruatie-armoede in Nederland onder daklozen, ongedocumenteerden en minima. 

Deze week presenteerden we ons rapport aan de ministeries van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Welzijn en Sport. 

Tegelijkertijd presenteerde Plan International, een organisatie die opkomt voor gelijke rechten en kansen voor meisjes en jonge vrouwen wereldwijd, de resultaten van een onderzoek onder duizend meisjes en jonge vrouwen in Nederland tussen de 12 en 25 jaar. 9 procent van hen geeft aan weleens te weinig geld te hebben voor tampons of maandverband.

‘Wat een onzin’

Tegenover dit percentage, en tegenover de getuigenissen die De Bovengrondse optekende, staat de scepsis van sommige lezers. 

Toen ik dit onderzoek aankondigde, reageerden veel lezers enthousiast, maar waren er ook kritische reacties in de trant van: ‘Wat een onzin, dat bestaat in Nederland niet, want maandverband is spotgoedkoop.’ 

En: ‘Is dit een grap of zo? Waarom geen wasverzachterarmoede onderzoeken, of koekje-bij-de-koffie-armoede?’  

Ten eerste: Ja, je kunt maandverband al krijgen voor een euro per pakje. Maar of dat ‘duur’ is, is afhankelijk van je portemonnee. Als je onder de armoedegrens leeft, of in de schuldhulpsanering zit en moet rondkomen van 50 euro per week, zijn menstruatieproducten soms wel degelijk te duur. 

De armoede die uit de getuigenissen naar voren komt, is schrijnend. Armoede is helaas ook in Nederland een groot probleem, dat ook ingrijpt op dit intieme en kwetsbare punt: de maandstonden. We spraken vrouwen die oude kranten gebruikten, of de luiers van hun kleine kinderen. Een enkeling bleef weleens thuis om het bloed te ‘laten lopen’.

Bij de Voedselbank is maandverband 'heel gewild' en 'meteen weg'

Zo spraken we vrouwen die hierdoor moesten bezuinigen op eten, zoals groenten en fruit. ‘Ik kan dan minder eten kopen voor mijn kind, dat vind ik heel erg,’ zei een vrouw van 45 jaar. Een leidinggevende van de Voedselbank Utrecht vertelde dat maandverband niet vaak in de pakketten zit, maar dat het ‘heel gewild’ is, ‘en meteen weg’. ‘Om maandverband en tampons zitten we te gillen!’

Kortom: ja, menstruatie-armoede bestaat. Ook in Nederland.

Menstruatie-armoede verdient aparte aandacht

Dan het tweede bezwaar: als armoede het probleem is, verdient menstruatie daarbinnen dan aparte aandacht? Sommige lezers spraken hun weerzin uit: ze lijken het pervers te vinden om je te concentreren op dit ene aspect van armoede. Wie zó arm is, heeft wel meer problemen.

Ik begrijp die reactie wel, want ik zie ook in dat armoede veel meer dingen moeilijk maakt. Maar toch is menstruatie-armoede echt iets anders dan ‘wasverzachterarmoede’. Menstruatieproducten – of dat nu tampons zijn, maandverband of een cup – zijn een basisbehoefte. Als je niets hebt dat geschikt is om het bloed op te vangen, komen je hygiëne en gezondheid in de knel. Wie te lang moet doen met één maandverband, of bijvoorbeeld wc-papier gebruikt, kan risico lopen op infecties. 

Bovendien kun je bij gebrek aan menstruatieproducten soms niet goed meedraaien in de samenleving; zonder kun je domweg de deur niet uit. 

Taboe verergert het geldprobleem

Armoede is het basisprobleem, maar ik hoop dat dit verkennende onderzoek een verborgen aspect van die armoede bespreekbaar maakt: namelijk, hoe armoede kwetsbare meisjes en vrouwen maandelijks extra raakt.

Een jong Correspondentlid gaf aan dat zij, toen ze dertien was, haar menstruatie moest zien te bekostigen van haar zakgeld, omdat het onderwerp thuis niet bespreekbaar was.

Dat is minder uitzonderlijk dan je zou hopen. In het onderzoek van Plan International geeft 19 procent van de ondervraagde meisjes en vrouwen tussen de 12 en 25 jaar aan dat er binnen hun gezin niet over menstruatie wordt gesproken. Bijna 48 procent voelt zich ‘vies’ wanneer ze ongesteld is. 

Maar ons eigen onderzoek en dat van Plan International laten nog iets zien: menstruatie-armoede komt voort uit een gebrek aan geld, maar ook een gebrek aan kennis en openheid rond menstruatie.

Nog steeds weten niet alle meisjes wat hun overkomt, als ze voor het eerst ongesteld worden. En zulk kennisgebrek kan menstruatie onnodig moeilijk maken. Bijvoorbeeld doordat medische aandoeningen rond menstruatie niet worden herkend. Dat gaat niet om een beetje meer bloed, maar om pijn, flauwvallen, en zelfs om de kans om ooit een kind te kunnen krijgen. Laten we menstruatie dus de aandacht schenken die nodig is om te zorgen dat niemand er onnodig door beperkt wordt.

Meer lezen?