Wat doe je als de prachtige voorspellingen van glimmende folders en ronkende websites niet uitkomen? Als hectaren bouwklaar gemaakte kavels braak blijven liggen, en de pioniers die het wel aandurfden zich in de nieuwe wijk te vestigen, nog steeds een kwartier moeten fietsen naar een supermarkt?

In Lelystad hebben ze de kavels voorlopig aan de natuur gegeven. En aan kunstenaars, want dat is goed om contact tot stand te brengen tussen de eerste vijfhonderd bewoners van de wijk in Lelystad. ‘Mensen moeten zich verbonden voelen, anders gaan ze zeuren,’ aldus demissionair wethouder Wijkvernieuwing Wout Jansen.

Het is niet een probleem dat zich beperkt tot alleen Flevoland. Nederland mag dan een dichtbevolkt land zijn, het is ook een land dat kampt met flink wat leegstand. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek en de Rijksoverheid staat bijna 5 procent van de Nederlandse en nog eens 15 procent van de Nederlandse leeg. Al met al zo’n 350.000 woningen en zeker 7,5 miljoen vierkante meter kantoor. Heel wat ruimte in een klein land als Nederland.

De oplossing daarvoor wordt steeds vaker in de kunst gezocht. Je zou zelfs kunnen spreken van een trend. In de Amsterdamse Van Baerlestraat bijvoorbeeld stonden vijftig panden leeg en besloot er een tentoonstellingsruimte van te maken; proberen kunstenaars leegstand van één derde van de winkelpanden in de binnenstad te bestrijden door ze een creatieve invulling te geven; en ook over de grens, hebben ze de meerwaarde van kunstenaars in leegstaande sociale woningen ontdekt.

Van kavel naar kunst naar akker

Zo ook in Lelystad. Op een zaterdagochtend, begin april, staan kunstenaar Elias Tieleman van de de stichting die kunstprojecten in Warande organiseert, en wethouder Jansen rond een patroon van plaggen. Overal om hen heen staan nieuwe woningen, in de verte zien ze mensen in hun nieuwe tuin werken, en de andere kant op spelen kinderen in bouwzand. Het gezelschap wacht op de pionierende bewoners van Warande om een kunstwerk gezamenlijk te openen.

Het turf, 225 vierkante meter in totaal, ligt al maanden op de polderkleigrond water op te zuigen. Ooit moet er op de lege strook, zo’n 150 bij 30 meter, een rij huizen verrijzen, gebouwd door de bewoners zelf. De straten eromheen liggen er al.

Voor Royal Peat, zoals het plaggenkunstwerk heet, moeten de bewoners één keer samen met de handen in de aarde, om het tapijt van plaggen in te zaaien. ‘Mensen hadden grote verwachtingen toen ze in Warande kwamen wonen,’ zegt Van der Hoeven, terwijl oploskoffie wordt uitgedeeld. Wethouder Jansen wijst naar de horizon. ‘Zie je die populieren daar? Eigenlijk hadden we nu al fase twee in moeten gaan; hadden we daar al moeten bouwen.’ Maar ja, de crisis.

Vijftienhonderd woningen hadden er al moeten zijn, volgens de plannen die in 2003 ontwikkeld werden. Er staan er nu 325. Vier jaar loopt Warande achter op de oorspronkelijke planning, die inmiddels is aangepast. De zelfbouwkavels waren vooral bedoeld voor het middensegment woningen, vanaf 200.000 euro. Voor doorstromers dus, maar de starters krijgen in de huidige huizenmarkt hun woningen niet verkocht en zitten vast, is de analyse van Jansen. Voor een supermarkt of een sportschool is de wijk nog veel te klein.

Royal Peat moet levendigheid brengen in de wijk vol niet uitgekomen dromen

Royal Peat moet levendigheid brengen in de wijk vol niet uitgekomen dromen. Een groepje van middelbare leeftijd struint over het oneffen terrein naar het kunstwerk in wording. Het zijn bewoners van de waterwoningen, aan de rand van de wijk. Ze hebben hun sjieke drijvende huizen samen ontwikkeld, kennen elkaar al ruim zes jaar. Bij hen geen wanklacht over de trage realisatie van de wijk. ‘Op een gegeven moment weet je waar de gaten in de weg zitten, daar rijd je gewoon omheen,’ zegt de een. Haar buurvrouw voegt toe dat het fantastisch is dat Lelystad het lef had het braakliggende terrein terug te geven aan de natuur. Er zijn al sporen van bevers gezien!

Martine Volmer komt met haar man en twee zoons vanaf de andere kant aanzetten. Ze maken kennis met de andere bewoners. Volmer woont bijna drie jaar in Warande en heeft genoeg van het bouwzand overal. ‘Je weet dat het lang gaat duren als je naar een nieuwbouwwijk verhuist. Maar van ons mag het wel sneller gaan. Dat ze de wegen afmaken en dat het er wat netter uitziet. Dan denken mensen die hier komen kijken ook eerder: dit lijkt ons wel wat.’

Een bloeiende kamer

Van der Hoeven vertelt tegen de twintig mensen die zijn op komen dagen over het kunstwerk. De plaggen liggen in de vorm van het parket van Huis Ten Bosch, een groot vierkant waarvan de hoeken ingedeukte rondingen zijn. Het vertrek waar dat parket ligt, was ‘de meest huiselijke plek’ van de voormalige koningin. Zo’n huiselijke plek wilde Van der Hoeven ook voor de pionierende inwoners van Warande maken.

Straks gaat het riet rond de turven weer groeien. De bloemen die op de plaggen gaan bloeien worden dan uit het zicht onttrokken, maar de bewoners weten dat er in het riet een bloeiende kamer verscholen ligt. Zo wordt het een nieuwe, geheime ruimte van de wijk, zegt Van der Hoeven. ‘Een gedeelde geschiedenis voor een nieuwe gemeenschap.’

In een grote plastic emmer zijn de zaden vermengd met aarde. Grote en kleine handen grabbelen erin en gooien de mix uit over de plaggen. Terwijl Van der Hoeven met een bezem het zadenmengsel over Royal Peat verder uitveegt, zegt Martijn (12) dat het best leuk is, zoveel ruimte om te spelen.

Van hem mag het best nog even duren voor de wijk af is.

Ook in Flevoland: het passiefhuis Na een maand inspirerende voedselinitiatieven in Gelderland gaat de reis door naar Flevoland. In deze provincie zal de komende maand het thema ruimte onder de loep genomen worden. Vandaag: volledig onafhankelijk wonen in het passiefhuis van Sixta Finsy-Besseling. Lees: ‘De bewoners van dit huis zijn al onafhankelijk van Russisch gas’