Facebook maakt z’n eigen bitcoin. China ook. Daarom gaan wij over de toekomst van geld schrijven

Luister hier naar het voorgelezen verhaal

Ondanks grote weerstand is Facebook nog steeds van plan om volgend jaar met een groep multinationals een eigen cryptovaluta uit te geven: de libra. Deze digitale munt, eigenlijk een nieuw soort geld, bereikt potentieel miljarden mensen. Andere bedrijven hebben al aangekondigd dat ze het voorbeeld van Facebook en consorten gaan volgen.

Financiële toezichthouders vrezen dat technologiebedrijven een te grote macht krijgen over ons geld. Het in Silicon Valley populaire motto move fast and break things is prima als het om een pizzabezorging gaat, maar moeten we dat ook willen met ons financiële systeem?

Bedrijven zijn niet de enige die toekomst zien in cryptovaluta. De Chinese overheid heeft inmiddels bekendgemaakt dat in China de eerste digitale munt zal worden uitgerold. Het Chinese project Digital Currency Electronic Payment (DCEP) leunt gedeeltelijk op blockchaintechnologie.

Ook in de gangen van andere centrale banken wordt serieus gekeken of zij niet cryptovaluta moeten uitgeven, een nieuwe vorm van geld dus. Dat lijkt overigens geen project geboren uit liefde, maar eerder uit vrees voor de concurrentie van private bedrijven of nationale munten die wel de sprong naar de digitale wereld maken. Een crypto-euro, -dollar, -yuan, of -yen zou zomaar een wereldwijde munt kunnen worden.

Deze paar voorbeelden geven kort aan hoever cryptovaluta in tien jaar tijd zijn gekomen.

Hoe het allemaal begon

Op 3 januari 2009 werd de eerste bitcoin geschapen. Enkele maanden daarvoor had de legendarische cryptograaf Satoshi Nakamoto in een paper voorgesteld hoe je op een betrouwbare manier digitaal geld kunt scheppen, zonder dat daar een bank of toezichthouder aan te pas hoefde te komen.

De tijd leek rijp voor een nieuw soort geld. De kredietcrisis was begonnen, veroorzaakt door een roekeloze financiële sector. Amerikaanse en Europese overheden smeten met miljarden om banken en verzekeraars overeind te houden.

Met de creatie van Nakamoto zouden banken niet meer nodig zijn. En bail-outs evenmin. Bitcoin zou geld van en voor het volk worden.

We weten nog steeds niet honderd procent zeker wie er achter Satoshi Nakamoto zit – het is een pseudoniem. Wel is bekend dat Nakamoto in 2008 actief was in een internationale beweging van hackers, cryptografen en techneuten.

Die beweging is al decennia op zoek naar een manier om een digitaal geldsysteem te ontwerpen dat zonder centraal toezicht toch veilig en betrouwbaar is. Er zitten veel libertariërs bij, die dromen van een wereld zonder overheidsbemoeienis, of oncontroleerbare centrale banken die naar believen geld kunnen bijdrukken. En er doen zogenoemde cypherpunks mee, die de surveillancestaat vrezen en communicatietechnologie zo willen inrichten dat iedereen privé kan houden wat privé moet blijven.

Een van de dingen waar ze zich mee bezighouden: digitaal geld.

Voor 3 januari 2009 leken drie problemen onoplosbaar:

Iemand moet digitaal geld uitgeven, maar dat geld moet ook schaars zijn. De beweging wil af van (centrale) banken die nieuw geld kunnen maken, waardoor het bestaande geld minder waard wordt.
Het geld moet uniek zijn en niet-kopieerbaar, wat in een digitale omgeving natuurlijk vreselijk lastig is.
Tegelijkertijd moet de anonimiteit van de gebruikers gewaarborgd blijven, zoals dat ook bij contant geld gebeurt.

Op basis van alle ideeën die rondzweefden, wist Nakamoto een elegant systeem te bedenken dat deze paradoxale eisen wist te verenigen. De oplossing lag in slim gebruik van cryptografie om geldtransacties te waarmerken en tegelijkertijd de identiteit achter die transacties verborgen te houden.

Daarnaast was er niet één instantie, zoals een bank, die alle transacties bijhield. Nee, iedereen had een kopie van het kasboek. Een vernuftig systeem zorgde ervoor dat ieders kasboek, de blockchain genoemd, up-to-date was. Je hoefde elkaar, een bank noch overheid te vertrouwen: cryptografie maakte dat vertrouwen overbodig. Het systeem klopte en was niet te manipuleren.

Vandaar dus de naam voor bitcoin-achtige digitale middelen, cryptovaluta.

Langzaam komt de hype op gang

Bitcoin was lange tijd de enige cryptovaluta en eigenlijk niets waard, je had er flink wat van nodig om een pizza te kopen. Dat veranderde langzaam. Steeds meer mensen gingen met bitcoins en de technologie aan de slag. Alle software was open source, dus techneuten konden vrij makkelijk op elkaars werk verder bouwen en andere versies maken.

Er kwamen rond 2011 varianten op bitcoin, zoals litecoin, dogecoin en tientallen andere. Ook werd er nagedacht over andere toepassingen dan valuta die met de blockchain, het decentrale kasboek, gemaakt konden worden. Als je zonder tussenkomst van derden geld kon overboeken, kon je met die technologie ook andere afspraken afdwingen. Dus waarom zou je huurovereenkomsten (bijvoorbeeld voor auto’s, of huizen) niet zonder tussenpersoon maar via een blockchain vastleggen? Wel zo efficiënt en goedkoop.

Rond 2013 begon de hype over bitcoin en blockchain steeds groter te worden. Critici bestempelden het als een zeepbel die spoedig zou klappen. En er waren inderdaad allerlei hacks, munten raakten zoek, en de FBI deed invallen omdat er allerlei oplichters en profiteurs op dit Wilde Westen afkwamen en er met het geld van klanten vandoor gingen. De koers knalde met 90 procent in elkaar.

Alleen sukkels hebben geen bitcoin

Maar de believers kregen uiteindelijk toch gelijk. Zij die hun munten niet verkochten, zagen de koersen bijna vier jaar later enorm stijgen en ruimschoots boven de piek van 2013 uitkomen. En dat was nog slechts het begin.

De media sprongen massaal op dit fenomeen. Je was een enorme sukkel als je niet op zijn minst een paar bitcoins had. De vroege vogels, die hadden ingekocht toen je er nog geen tosti voor kon kopen, kochten met één eenheid van dat ooit waardeloze digitale geld ineens een leuke gezinsauto.

De koers van bitcoin vertoont twee grote pieken, namelijk eind 2017 en het voorjaar/zomer van dit jaar.

De munten schoten als paddenstoelen uit de grond, vooral na 2016. Dit is het aantal nieuwe cryptovaluta dat gelanceerd werd door de jaren heen. Er gebeurt de laatste drie jaar erg veel. Dit jaar lijkt de activiteit iets af te nemen (de cijfers lopen tot oktober 2019).

Aantal nieuwe coins en tokens per jaar sinds 2008. De data van 2019 lopen tot 1 oktober van dat jaar.

Onderstaande grafiek toont hoeveel bitcoins er verhandeld worden, omgerekend naar euro’s. Je ziet meteen: er gaan de laatste jaren honderden miljarden in om.

Net voor 2018 zit er ongeveer 325 miljard dollar in de markt voor bitcoin.

Na de stijging kwam echter ook weer de volgende val en sindsdien horen we veel over cryptovaluta in negatieve zin. Op Google Trends is duidelijk te zien dat de aandacht voor bitcoin gelijke tred houdt met de koers, behalve na de piek. Daarna lijkt er geen relatie meer te zijn.

De populariteit van de zoekterm ‘bitcoin’ op Google wereldwijd. De vorm lijkt erg op die van de marktwaarde en koers. Alleen de laatste piek zie je niet terug in de aandacht op Google.

Iedereen wil wat op de blockchain

De onstuimige koers van de bitcoin maakt hem voorlopig ongeschikt als gewoon betaalmiddel: de ene dag kun je een luxe keuken kopen met een bitcoin, een paar maanden later misschien net een espressoapparaat. Bovendien is bitcoin veel minder gebruiksvriendelijk dan gewoon geld dat je op de bank hebt staan. Burgers, beleidsmakers en banken staan nog niet allemaal te springen om bitcoins te gebruiken.

Toch zorgde de hype rond de blockchain er tegelijkertijd voor dat iedere slinkse ondernemer en hippe overheidsinstantie ‘iets’ wilde met de blockchaintechnologie. De beurskoers van bedrijfjes die plots blockchain in hun bedrijfsnaam hadden, steeg als een dolle, ook als ze hetzelfde deden als voor die tijd.

Kadasters, de Kamer van Koophandel, gemeenten, allemaal zagen ze kansen met blockchainprojecten die bij nadere inspectie volstrekt overbodig waren of waar helemaal geen blockchain aan te pas kwam.

Toch zijn cryptovaluta meer dan een hype

Het imago van een ongereguleerd Wilde Westen waar achter elke munt een bandiet kan schuilen, maakt cryptovaluta voor veel beleggers een no-goarea. Het is verleidelijk cryptovaluta af te schrijven als een speeltje, de laatste hype, of een buzzword waarmee je geld uit zakken kunt kloppen van mensen met te veel ontzag voor technologie. Maar dat zou te kort door de bocht zijn.

Anderen zien het juist als een wereld van nieuwe mogelijkheden waar innovatie floreert, ongehinderd door toezicht. Die groep heeft in deze vroege fase veel geld geïnvesteerd in blockchainbedrijven. Sommige cryptovalutabedrijfjes wisten met de uitgifte van hun munt vele miljoenen (en soms zelfs miljarden) op te halen. Je kunt een munt hier vergelijken met een aandeel, alleen dan wel zonder stemrecht.

Dankzij dat geld werken nu vele techneuten dag en nacht aan het doorontwikkelen van de technologie en de toepassingen ervan. Of die allemaal even nuttig zijn, moet nog blijken.

En omdat de markt nog ongereguleerd is, weet je in veel gevallen ook niet zeker wat die bedrijfjes met het opgehaalde geld gaan doen. Toch zijn er ondanks die onzekerheden tal van investeerders die geloven dat er uiteindelijk wat moois zal ontstaan.

Het innovatieve karakter van cryptomunten is dan ook niet onopgemerkt gebleven bij de grote jongens, zoals Facebook en een hele reeks andere grote bedrijven die met de libra meedoen. Ook (centrale) banken zijn inmiddels druk bezig eigen cryptovaluta uit de grond te stampen.

Bitcoiners van het eerste uur zullen walgen van deze ontwikkeling. Bitcoin ging er juist om centrale banken en grote banken buitenspel te zetten. Wat is nog het nut van blockchain, wanneer er achter de schermen alsnog een centrale partij aan de touwen trekt?

Wat gebeurt er dan in cryptoland?

Cryptovaluta lijken blijvertjes te zijn, maar de vorm waarin is nog niet uitgekristalliseerd. Ontstaat er een landschap met allerlei munten voor verschillende toepassingen of komt er één wereldmunt? En wie gaat die uitgeven: een netwerk van individuele computers, een consortium van private partijen, of toch een overheid?

Uiteindelijk gaat geld gewoon over macht. Dat kun je niet negeren.

De komende maanden gaan we daarom een serie verhalen maken over cryptoland, een wereld vol hype en drama, gladde verkooppraatjes en mega-oplichtingen, spectaculaire hacks en ordinaire graaierij. Maar het is ook een wereld vol nieuwe ideeën, creativiteit en, soms, terechte systeemkritiek en -oplossingen.

We zullen natuurlijk uitleggen wat cryptovaluta precies zijn, wat ze horen te doen, hoe ze werken, wat ze bijzonder maakt en wat niet. En uiteraard kijken we daarbij veel verder dan bitcoin: er is nog zoveel meer.

Een aantal belangrijke vragen die we willen beantwoorden zijn deze: in hoeverre zijn cryptomunten in staat om het betalingsverkeer te faciliteren en in hoeverre is dat slechts een belofte om het zoveelste grote casino op te tuigen? Heeft de markt voor cryptovaluta überhaupt een functie en zo ja, welke dan? Zo nee, hoe komt dat? Hoe werkt deze markt? En wat moeten relatieve leken zoals wij ermee?

Illustraties door Rob van Barneveld (voor De Correspondent)

Andere belangrijke vragen waar we niet omheen kunnen: wat is nog het revolutionaire potentieel van cryptovaluta? Het lijkt erop dat er een grote doorbraak komt nu een aantal grote private partijen en instanties zelf dit soort technologie gaat ontwikkelen, maar wat blijft er dan nog over van de oorspronkelijke gedachte dat cryptovaluta dit soort partijen juist buiten de deur moesten houden?

Maar de belangrijkste vraag komt misschien wel van jullie. Wat willen jullie weten over cryptovaluta?

Voor deze serie werken we veel met data. Je kunt al onze stappen en code zien, gebruiken, controleren en verbeteren op GitHub. Het is werk in uitvoering en allemaal nog zeker niet af. Als je wilt bijdragen, stuur dan een pull request.

Meer lezen?

Facebook krijgt met zijn nieuwe munt nóg meer oncontroleerbare macht Facebook kondigde aan een mondiale digitale munt te lanceren. De kritiek op deze plannen groeit. Terecht, want er zijn zeker vier heel grote problemen die eerst opgelost moeten worden. Lees het artikel hier