Het verzet tegen racisme groeit, zodat het ooit overbodig wordt

Pakweg tien jaar geleden moest je er niet aan denken het woord ‘racisme’ hardop te noemen in Nederland. Nu lijkt het tij gekeerd en strijden steeds meer mensen tegen het monster dat institutioneel racisme heet. 

Vorige week schreef ik over de aanslag op het congres van Kick Out Zwarte Piet in Den Haag. Zij werden door tientallen hooligans, wit-suprematisten en pro-Pieters met racistisch geweld aangevallen.

Ik deelde dat ik eigenlijk nooit zin heb om over racisme te praten. Racisme adresseren is vermoeiend, vooral als je het ervaart. Je wordt gedwongen jezelf te reduceren tot je huidskleur om je bestaan te verdedigen – alsof jij, je werk en je leven niet uit meer bestaan dan de hoeveelheid melanine in je hoornlaag.  

Maar het verzet tegen racisme in de samenleving wordt luider, harder, sterker en breder gedragen. 

Het verzet groeit

Kijk naar de anti-Zwarte Piet-demonstraties. Ik herinner me hoe kunstenaar Quinsy Gario in 2011 met zijn kunstproject ‘Zwarte Piet is racisme’ begon en met dichter Jerry Afriyie hardhandig werd opgepakt toen ze langs de kant stonden bij de intocht in Dordrecht.

Nu zijn er in tientallen gemeenten, tot aan Willemstad, Curaçao, Kick Out Zwarte Piet-demonstraties. Honderden mensen sluiten zich erbij aan.

Of kijk naar de 18-jarige geneeskundestudent Ramone Bendt. Zij stuurde onlangs samen met anderen uit een Facebookgroep berichten naar internationale artiesten om hen aan te sporen zich uit te spreken over Zwarte Piet. 

Amerikaanse bekendheden zoals rapper Waka Flocka, zanger Trey Songz en realityster Kim Kardashian maakten zich vervolgens kwaad om de racistische karikatuur. Net als lokale artiesten zoals Zwart Licht, Amartey, Défano Holwijn, Jonna Fraser en Ronnie Flex. 

Het meest tekenende klein verzet is misschien wel een filmpje van een moeder die een deftig wit echtpaar in de trein de wind van voren geeft, dat deze week viraal gaat. Ze noemden haar 6-jarige dochter Zwarte Piet, waarop het meisje in huilen uitbarstte. ‘Schaam uzelf. Dit speelt zo lang, en dan vragen jullie je af waarom mensen tegen Zwarte Piet protesteren’, berispt de moeder hen. 

Ook elders was er deze week verzet tegen racisme: in het voetbal. Supporters riepen afgelopen zondag racistische leuzen richting voetballer Ahmad Mendes Moreira tijdens een wedstrijd in Den Bosch. Moreira verliet aangeslagen het voetbalveld. Racisme gaat voorbij je huid – hoe dik die ook is – en raakt je direct in je ziel. 

Voor het eerst in de Nederlandse sportgeschiedenis legde een scheidsrechter, Laurens Gerrets, de wedstrijd stil vanwege racistische spreekkoren en liepen ook andere spelers van het veld. Voetballer Georginio Wijnaldum en bondscoach Ronald Koeman stelden recentelijk tijdens een persconferentie voortaan hetzelfde te doen. 

Racisme gaat voorbij je huid – hoe dik die ook is – en raakt je direct in je ziel

Uit onderzoek blijkt dat voetballers van kleur ook last hebben van discriminatie door medespelers, trainers en clubmanagement, en dat dit tevens een interne aanpak vereist, maar spelers die zich uitspreken zijn een solidair begin. 

De afgelopen twee decennia had je wetenschappers, schrijvers en politici zoals Gloria Wekker, Philomena Essed, Nancy Jouwe, Anil Ramdas en Fatima Elatik, die zich uitspraken over racisme in de Nederlandse samenleving. 

Er waren actiegroepen als Nederland Bekent Kleur, Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland, het Nederlands Centrum Buitenlander en ZMV (zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen) die zich inzetten voor mensen van kleur en tegen racistische ongelijkheid. Dat ging met pieken en dalen, omdat de samenleving er toen niet klaar voor leek te zijn. 

Nu is verzet tegen racisme mainstream. Dat betekent overigens niet dat racisme daarmee opgelost is. Politieke leiders durven zich nog steeds niet onomwonden uit te spreken en faciliteren racisme soms zelf, net als sommige media. 

Daarnaast wordt de weerstand tegen gelijkheid sterker en zichtbaarder. Wat eerst onderhuids krioelde is naar het oppervlak gekropen. Zie extreemrechtse groeperingen, politici, opiniemakers en burgers. 

Het is de bedoeling om te intimideren, beat them back in submission. Zoals altijd bij emancipatie. Bij slavenopstanden werden slavenmeesters wreedaardiger en bij de vrouwenbeweging moesten de vrouwen hun plek kennen. 

Vooruitgang roept weerstand op, omdat blijven waar je bent comfortabeler lijkt. Zelfs wanneer het slechter voor jou en je medemens is. Een institutioneel racistische samenleving is op geen enkel vlak lucratief: sociaal, economisch, politiek of cultureel. 

Je kunt vrezen, je kunt ook wat dóén

Deze week vertelde een vriendin me dat sommigen haar weleens toevertrouwen dat ze best voor gelijkheid zijn, maar het wel ver vinden gaan hoe ik me uitspreek tegen sociaal onrecht. ‘Ben je niet bang dat het je benadeelt?’ vroeg ze toen. 

De angst voor repercussies omdat je tegen de status quo in durft te gaan is er altijd, vooral bij mensen van kleur. Daarom houd je soms een masker op, zoals Frans-Martinikaanse denker en psycholoog Frantz Fanon schreef in zijn boek Black Skin, White Masks. 

Maar steeds meer mensen durven te laten zien wie ze echt zijn, in plaats van te acteren om erbij te horen. En ze krijgen vaker bijval. 

Zoals Amerikaanse activist Angela Davis zei: ‘In een institutionele racistische samenleving is het niet voldoende om niet racistisch te zijn. Je moet anti-racistisch zijn.’ En dat geldt voor iedereen. 

Je kunt vrezen dat het je uitspreken je benadeelt, maar wat als je er juist voor zorgt dat het jou en komende generaties vooruithelpt. Zodat zelfs mainstream racistisch verzet overbodig wordt, omdat een anti-racistische samenleving vanzelfsprekend is. 

Meer lezen?