/dc-useruploads-images/cca336952515458f9c071b64e39907eb.png)
De Europese Rekenkamer haalt zelden de voorpagina’s. Maar achter de schermen houdt de financiële waakhond van Europa toezicht op de besteding van tientallen miljarden aan belastinggeld. We vroegen de Rekenkamer om een reactie op ons recente artikel, waarin we onthullen hoe Europa’s grootste migratiefonds in Afrika, het EUTF, zijn eigen regels voor openbare aanbestedingen met een ‘crisisclausule’ omzeilt.
We vroegen de Rekenkamer ons te helpen begrijpen hoe deze crisisclausule de doeltreffendheid van het miljardenfonds beïnvloedt. Dit is wat de Rekenkamer ons vertelde in reactie op ons artikel.
Maar eerst: wat is het EUTF?
Het was de zomer van 2015, het hoogtepunt van wat Europa de ‘vluchtelingencrisis’ zou gaan noemen. Op een top in Malta besloten Afrikaanse en Europese leiders dat er meer geld nodig was om de ‘grondoorzaken’ van migratie en ontheemding in Afrika aan te pakken. En zo werd het EUTF geboren, een noodfonds dat rechtstreeks door de Europese Commissie wordt beheerd.
Sindsdien is 4,6 miljard euro in het fonds gestoken, waarmee meer dan tweehonderd projecten in 26 Afrikaanse landen worden gefinancierd: van voedselhulp tot vredesprojecten, van grenscontrole tot bewustmakingscampagnes, en van werkgelegenheidsprogramma’s tot bevolkingsregistratie.
Hoe deze projecten worden geselecteerd is ‘tamelijk ondoorzichtig’, zoals een studie in opdracht van het Europees Parlement stelt. Dat komt deels, zo ontdekten wij onlangs, omdat het fonds een ‘crisis’ heeft uitgeroepen in alle 26 Afrikaanse landen waar het actief is. Daardoor kan de EU projecten uit het EUTF financieren zonder die openbaar te hoeven aanbesteden. Het geld kan zo via een beperkt aantal spelers worden uitgegeven.
De EU heeft in stilte een crisis uitgeroepen in 26 Afrikaanse landen. En omzeilt zo de eigen aanbestedingsregels
De reactie van de Rekenkamer op ons stuk laat zich het best samenvatten in de volgende drie punten:
1. Flexibiliteit gaat ten koste van impact
Een aantal van de landen waar het EUTF actief is, bevindt zich zeker in een crisis: van decennialange oorlogen in Somalië en rond het Tsjaadmeer, tot meer recente conflicten in de Sahel, die zich verspreiden van Mali tot de Centraal-Afrikaanse Republiek, tot Libië. Volgens de Europese Commissie vragen zulke complexe situaties om een ‘gezamenlijke en flexibele reactie’ en is daarom de crisisclausule toegevoegd aan het EUTF voor álle landen waar het fonds actief is.
De Rekenkamer adviseert een ‘herziening van de doelstellingen en prioriteiten van het EUTF om deze specifieker en uitvoerbaarder te maken’
Hier ziet de Rekenkamer een probleem, schrijft ze in antwoord op onze vragen. Volgens de Rekenkamer geeft het EUTF geen duidelijke definitie van deze crises – het fonds gaat nergens in op ‘de oorzaak, de gevolgen [van de crisis] voor de stabiliteit [van het land], het verband met andere crises, de geschatte duur, of wat er aan middelen nodig is om de crisis aan te pakken’. Omdat zo’n duidelijke definitie ontbreekt, zijn de doelstellingen van het EUTF zo breed geworden dat vrijwel alles kan worden gefinancierd, zegt de Rekenkamer. ‘Van voedsel en voeding tot gezondheid, van onderwijs tot milieuduurzaamheid’.
De Rekenkamer concludeert dat flexibiliteit ‘ten koste gaat van een strategie die voldoende focus heeft om effectief te zijn’. Dat die strategie ontbreekt blijkt volgens de Rekenkamer uit het totale gebrek aan ‘gedocumenteerde beoordeling van projectvoorstellen aan de hand van vooraf vastgestelde criteria’. De Rekenkamer adviseert een ‘herziening van de doelstellingen en prioriteiten van het EUTF om deze specifieker en uitvoerbaarder te maken’.
2. Risico op dubbelingen
Omdat er geen openbare aanbesteding is, komt het grootste deel van de EUTF-financiering in handen van VN-organisaties en agentschappen van EU-lidstaten, zo concluderen we in ons artikel. Internationale ngo’s of Afrikaanse organisaties hebben weinig tot geen kans om EUTF-geld rechtstreeks te krijgen, terwijl ze de projecten mogelijk minstens zo goed of beter kunnen uitvoeren – of voor minder geld.
De Rekenkamer vond voorbeelden van EUTF projecten die ‘risico lopen andere vormen van EU-steun te dupliceren’
De Europese Commissie verklaarde in antwoord op onze vragen dat ‘de crisisclausule geen invloed heeft op het selectie- of contracteringsproces’, omdat volgens artikel 10 van de oprichtingsovereenkomst van het EUTF samenwerking met de lidstaten ‘de voorkeur heeft’ bij de uitvoering van projecten. Dit ‘om overlappingen in de structuur te voorkomen’.
De Rekenkamer onderstreept daarentegen dat het EUTF precies dat risico loopt: overlapping. ‘Wij vonden voorbeelden van door het EUTF gesteunde projecten die voorzien in soortgelijke behoeften als die van andere door de EU gefinancierde activiteiten, en die dus het risico lopen andere vormen van EU-steun te dupliceren.’
‘De Commissie’, aldus de Rekenkamer, ‘heeft niet voldoende onderbouwd waarom deze projecten via het EUTF en niet via andere instrumenten worden gefinancierd.’
3. Als je snelheid wilt, zijn er betere manieren om die te bereiken
Snel kunnen reageren op de vluchtelingencrisis was een centrale belofte van het EUTF. De Rekenkamer erkent dat de selectie en contractering van projecten inderdaad sneller verloopt dan bij gewone EU-instrumenten. Maar wat de uitvoering van de projecten betreft, ‘heeft het EUTF [...] slechts een beperkt effect gehad op de versnelling van het proces, in vergelijking met traditionele ontwikkelingshulp’.
De Rekenkamer zegt dat ‘bestaande noodhulpinstrumenten nog steeds sneller zijn’ dan het EUTF
De Rekenkamer voegt daaraan toe dat ‘bestaande noodhulpinstrumenten in dit opzicht nog steeds sneller zijn. Zo heeft het IcSP, dat op soortgelijke gebieden als het EUTF actief is, de mogelijkheid om gebruik te maken van “buitengewone hulpmaatregelen”.’
De Europese Commissie ziet hierin een aanmoediging om EUTF-projecten sneller van start te laten gaan, laat een woordvoerder ons weten. De Europese Rekenkamer maakt echter duidelijk dat ze vindt dat ‘snelheid slechts een van de criteria is waarmee rekening moet worden gehouden’. De Rekenkamer: ‘Doeltreffendheid, doelmatigheid, capaciteit en ervaring van andere donoren – ook dat zijn belangrijke criteria om in acht te nemen.’
Dit artikel is tot stand gekomen met steun van het Money Trail-project, ondersteund door de Nationale Postcode Loterij.
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Dat kan! Schrijf je hier in voor mijn nieuwsbrief, en ontvang elke twee weken een update over dit project en mijn andere werk in Nigeria.
This is what the EU’s financial watchdog told us about Europe’s largest migration fund for Africa
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
