Deze maand barstte er een mediastorm los rond een opvallende vraag: is de Derde Wereldoorlog begonnen? Aanleiding was een interview in met Ingo Piepers, voormalig officier van het Korps Mariniers. Hierin zegt hij dat we in de toekomst vermoedelijk zullen zeggen dat de Derde Wereldoorlog op 3 januari 2020 begon met de Amerikaanse droneaanval op de Iraanse generaal Qassem Soleimani.

Hij baseert dit vermoeden op een wetenschappelijke analyse van alle oorlogen in de afgelopen vijfhonderd jaar waaraan een of meer grootmachten deelnamen. Steeds verlopen dit soort ‘systeemoorlogen’ volgens vaste patronen en wetmatigheden, stelt hij. In 2006 promoveerde hij op zijn macabere theorie.

Wat in het interview niet helemaal duidelijk werd is dat hij na zijn promotie twee (niet wetenschappelijk getoetste) boeken publiceerde waarin hij zijn theorie doortrekt naar de toekomst. Daarin concludeert hij dat in 2020 de Derde Wereldoorlog uitbreekt. En dat riep een heleboel kritische reacties op, vooral over de academische houdbaarheid van die claim. Sheila Sitalsing schreef in in De Volkskrant: ‘Astro TV is gestopt, maar gelukkig hebben we de glazen bol van Ingo Piepers nog.’

Door de felheid waarmee de mediastorm woedde bleef van Piepers’ boodschap weinig over, en dat terwijl die best een paar interessante vragen opwerpt. Zo stellen Piepers’ criticasters dat de Derde Wereldoorlog niet is uitgebroken omdat ze hem niet zien, maar Piepers zegt dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat de volgende wereldoorlog net zo zichtbaar is als de voorgaande. Cyberoorlog, economische sancties en het blokkeren van toevoerwegen voor handel kunnen net zo goed ontwrichtend zijn, zegt hij. Dat verschil zegt iets over hoe wij denken over oorlog. Maar wat als oorlog iets heel anders is? Zou het dan kunnen kloppen wat hij zegt? 

Een andere vraag die best wat meer aandacht had verdiend: kun je op basis van het verleden toekomstige oorlogen voorspellen? sprak ik verschillende onderzoekers die stellen dat dit nooit met zekerheid kan. De toekomst wordt volgens hen gedreven door specifieke, unieke gebeurtenissen die zich niets aantrekken van wetmatigheden, en daardoor onmogelijk met zekerheid zijn te voorspellen. 

Volgens Thomas Chadefaux, universitair docent politieke wetenschappen aan Trinity College Dublin, leidt dit tot een ongemakkelijke spanning tussen mensen die het verleden proberen te verklaren, en mensen die zich bezighouden met het voorspellen van de toekomst. Want dat is niet noodzakelijkerwijs hetzelfde. 

‘Een goed begrip van de onderliggende processen die in het verleden tot oorlog leidden, helpt niet noodzakelijkerwijs bij het voorspellen van oorlogen in de toekomst’, zei hij.

Piepers ziet dit anders. In van defensiedeskundigen Arend Jan Boekestijn en Rob de Wijk stelt hij dat zijn onderzoek zich richt op langetermijnpatronen, en dat de wetmatigheden die die patronen drijven zo sterk zijn dat ze niet onderhevig zijn aan de invloed van specifieke gebeurtenissen. Als de Eerste Wereldoorlog niet was uitgebroken na de moord op groothertog Franz Ferdinand in 1914, dan had de spanning zich wel op een andere manier geopenbaard, zegt hij.

Luister eens wat vaker naar gewapende milities

Voordat we met zijn allen de schuilkelders ingaan, blik ik nog graag even terug op het moment dat dit alles in gang zette: de dood van Soleimani. Daar is natuurlijk heel veel over geschreven, en vaak dacht ik tijdens het lezen: dat kan zo zijn, maar dat kan ook niet zo zijn. Met zulke veredelde opiniestukken zal ik je niet lastigvallen. 

Maar uit Politico deel ik wel graag met je omdat de invalshoek zo interessant is. Midden-Oostendeskundige Hassan Hassan richt zich daarin op een van Soleimani’s meest genoemde kwaliteiten: het samenwerken met allerlei lokale milities, religieuze groepen en tribale machten in de regio. Vervolgens stelt hij de vraag: als we oorlogen in het Midden-Oosten willen begrijpen, moeten we dan niet veel beter kijken naar dit soort niet-statelijke actoren? 

Dat vind ik een interessante vraag. Op lokaal niveau spelen dit soort groepen een enorm belangrijke rol. Of je nu kijkt naar Syrië, Libië, Irak of Jemen, overal worden veranderingen op het slagveld gedreven door een keur aan gewapende milities. Alleen al in Syrië en Irak zijn tussen de actief, stelt The Center for Strategic & International Studies. En dan zijn er ook nog sjiitische, Koerdische en allerlei andere tribale en religieuze milities actief.

Op papier werken ze vaak samen onder een vlag, maar in de praktijk ligt dit meestal ingewikkelder. Soleimani had deze dynamiek feilloos door, en gebruikte dit om de invloed van Iran in de regio te laten groeien. Daarmee troefde hij rivalen af, die zich hierin veel minder bekwamen. Hassan laat zien hoe hij daarin slaagde, waarom anderen faalden en wat hiervan de gevolgen zijn voor de regio. 

Een gesprek over robotsoldaten

Goed, mensen en persoonlijke relaties dus. Die doen er blijkbaar nog toe in moderne oorlogen. Het is de vraag hoe lang dat nog gaat duren, want robots staan klaar om veel taken van soldaten over te nemen.

Afgelopen herfst sprak ik luitenant-kolonel Martijn Hädicke, die leiding geeft aan de eerste en enige roboteenheid van de Nederlandse Landmacht: de ‘Robots and Autonomous Systems’-eenheid. Hij kijkt of, en hoe, robots het Nederlandse leger kunnen helpen. Ik had een hele lijst vragen mee die Correspondentlezers vooraf hadden gesteld. Het leverde een tweeënhalf uur durend gesprek op en een heleboel termen en jargon, maar het staat sinds dinsdag in enigszins gewone mensentaal online. Mocht je nog vragen hebben: Hädicke praat mee onder

Ik ben zelf nog niet helemaal overtuigd dat autonomie een goed idee is. Als de wereld ooit vergaat, dan gebeurt dat per ongeluk, vrees ik nog steeds. Dat iemand op een verkeerde knop drukt, of dat een of ander hypermodern wapensysteem niet goed werkt, zoals onlangs in Iran gebeurde. Daar werd een Oekraïense passagiersvliegtuig naar het schijnt uit de lucht geschoten met twee Iraanse raketten. 

Nu de Derde Wereldoorlog mogelijk al is uitgebroken nemen de spanningen, en daarmee de risico’s op fouten, alleen maar toe. En autonome wapensystemen passen in het alsmaar groeiende rijtje van wapensystemen die ervoor kunnen zorgen dat het al dan niet onbedoeld grandioos mis gaat. Over die zorg schreef ik afgelopen maand

Dit was het weer, tot de volgende keer! Dan hopelijk wat positiever nieuws over oorlog. Wereldvrede of zo. Als je toevallig iets hebt gehoord wat positief stemt hoor ik dat graag. Want mijn baas gelooft heel erg in verhalen die hoopvol stemmen. En ik ben daar eerlijk gezegd ook wel aan toe.

Groet,

Lennart

PS. Ik ga binnenkort naar Syrië en Irak. Als je nog tips of vragen hebt hoor ik dat graag. Hoe positiever, hoe beter!