Waarom deze voetbalclub experimenteert met een gemiddelde leeftijd voor jeugdteams

Woensdag 5 februari is er op de velden van FC Weesp iets bijzonders te zien: het begin van een mogelijke oplossing voor het geboortemaandeffect, bedacht door Steve Lawrence, de voetbalvader over wie ik vijf jaar geleden schreef.

Het geboortemaandeffect? Dat is het fenomeen dat spelers die geboren zijn in de eerste helft van het jaar significant meer kansen krijgen om op hoog niveau te voetballen dan ‘laatgeboren’ spelers.

De ‘vroeggeboren’ spelers zijn gemiddeld ouder, rijper, sterker en ervarener dan hun ploeggenootjes uit de latere maanden, en worden daardoor vaker voor de hoogste elftallen geselecteerd. Niet omdat ze meer talent hebben, maar omdat ze ouder zijn. Coaches en scouts kunnen het verschil tussen talent en rijpheid niet goed zien. Of willen het niet zien: met rijpe spelers win je wedstrijden.

(De langere uitleg kun je lezen in mijn verhaal over Lawrence en in het verhaal over het effect in de Nederlandse jeugdopleidingen en het profvoetbal.)

Lawrence ziet al jaren een mogelijke oplossing voor het effect: het instellen van een maximale gemiddelde leeftijd per team, de average team age (ATA). De betere elftallen, de selectie-elftallen dus, zijn nu vaak relatief oud, met veel spelers uit de eerste helft van een jaar (bij Onder 15 dus 14,8, 14,9 jaar oud). Met de ATA kan dat niet meer. Je moet dan gaan zorgen dat je teams hebt van, zeg, 14 jaar gemiddeld. (‘ATA-14’-team.)

Het instellen van een gemiddelde leeftijd dwingt een coach om ook laatgeborenen te selecteren, zegt Lawrence. Hij of zij kan nog wel vroeggeboren spelers opstellen, maar ‘ter compensatie’ moet daar een speler met een late geboortemaand tegenover staan. Door de beperking van de gemiddelde leeftijd zullen coaches scherper naar talentvolle laatgeborenen kijken, zo hoopt Lawrence.

En dit is wat ze in Weesp gaan proberen.

Wat is het effect van een simpele leeftijdsregel?

Woensdagnamiddag zullen de spelers en trainers van alle jeugdteams van FC Weesp bijeenkomen. Er worden teams samengesteld uit telkens twee leeftijdscategorieën: de Onder 8’en en 9’s; de Onder 10’s en Onder 11’s; de Onder 12’s en Onder 13’s, en de meisjes Onder 13 en Onder 15. De simpelste maar tegelijk spannendste vraag is woensdag: bevalt dit? Doen coaches en spelers het graag?

De KNVB hoopt namelijk dat FC Weesp meer van dit soort wedstrijdjes organiseert. En dat ook andere clubs volgen. Voor het onderzoek naar het effect van ATA is dit cruciaal: pas vanaf een groot aantal wedstrijden kun je serieuze conclusies trekken en vragen beantwoorden.

Bijvoorbeeld of wedstrijden tussen ploegen van gelijke leeftijd onvoorspelbaar zijn. Steve Lawrence zocht uit^* dat de oudere ploeg vaker wint dan de jongere ploeg, consistent met de theorie rond het geboortemaandeffect. (Coaches kiezen oudere, rijpere spelers omdat die sterker zijn.) Maar verandert dit inderdaad met de average team age?

Een andere vraag is hoe coaches omgaan met de gemiddelde teamleeftijd. Kiezen ze voor – zeg – een flink aantal beste spelers uit januari en februari, die ze daarna compenseren met een flink aantal november-decemberkinderen? Of is er eerder sprake van een gelijkmatige verdeling over de maanden?

Het is duidelijk dat er nu iets oneerlijks gebeurt in het jeugdvoetbal

Allemaal vragen die een relatief grootschalig experiment kan beantwoorden. Bestuurslid Leo Timmermans van FC Weesp vindt het belangrijk om eraan mee te doen. ‘Het is duidelijk dat er nu iets oneerlijks gebeurt in het jeugdvoetbal. Winnen is niet alles. Dit gaat om de toekomst van het voetbal, en het is mooi om daar deel van uit te maken.’

Hij heeft overigens nog een suggestie voor de KNVB: zet de gemiddelde leeftijd van elk team in de Voetbal.nl-app, waarin wedstrijduitslagen en -gegevens worden gepubliceerd. ‘Dan kunnen clubs zien hoe ze selecteren. Dat kan helpen bij de bewustwording.’

Vergeet de probleemanalyse, het is tijd voor oplossingen

Misschien klinkt dit alles als doorgeslagen egalitarisme, als de beknotting van excellentie. Deze kritiek was recent ook te horen toen enkele onderwijsorganisaties ervoor pleitten om kinderen pas later een middelbare-schooladvies te geven. Het huidige schooladvies, met 12 jaar, zou laatbloeiers benadelen.

De kritiek op het voorstel was dat dit ten koste zou gaan van excellente leerlingen. Ja, je kunt de laatrijpers misschien naar het vwo helpen met een later schooladvies, maar dit zou ten koste gaan van de slimmere kinderen, die langere tijd zouden moeten doorbrengen met minder talentvolle leerlingen. Gelijke kansen, zo zeiden critici, leiden tot de vervlakking van topprestaties.

Is dit met de ATA niet ook het geval? De KNVB denkt dat het precies andersom werkt. Door het vroege selecteren – veel vroeger dan in het onderwijs – gaat juist toptalent verloren. Kinderen uit november en december zouden de sport verlaten, omdat ze minder kansen krijgen. ‘Ook in die maanden wordt toptalent geboren’, zegt KNVB-onderzoeker Jan Verbeek. ‘Maar we raken dat talent nu kwijt.’

Dát dit gebeurt, is geen nieuws meer. Het bestaan van het geboortemaandeffect is in diverse landen al meermaals aangetoond. Sommige wetenschappers zuchten als ze weer een nieuwe studie zien. Zoals Joe Baker, een Canadese onderzoeker die zich bezighoudt met talentherkenning, me twee jaar geleden al zei: ‘Het wordt tijd om naar oplossingen te zoeken.’

Experimenteren in een conservatieve wereld is lastig

Dat doe je door te experimenteren. Maar dat is tot nu toe verrassend weinig gebeurd. KNVB-onderzoeker Verbeek merkte de afgelopen jaren hoe lastig het is. De KNVB en Lawrence hebben al sinds 2015 contact over de ATA-regel, maar pas nu komt er een enigszins serieus experiment. Eén avondje in Weesp met enkele honderden kinderen: hoe bescheiden ook, het is een wereldwijd unicum.

Het lastige, zegt Verbeek, is dat je vrij veel mensen nodig hebt voor een experiment. Mensen die het probleem snappen; mensen die de rest van de club meekrijgen (kinderen, ouders, trainers); mensen die de discipline hebben om het experiment langere tijd door te zetten. Die zijn opvallend zeldzaam.

Verbeek: ‘Als onderzoeker denk ik: dit moet lukken, zo ingrijpend is dit niet. We vragen ze niet met een vierkante bal op een diagonaal veld te spelen, zeg maar. Maar veel trainers wijken toch niet graag af van hun routine. Een reden is dat het vrijwel allemaal vrijwilligers zijn die na een dag werken zonder al te veel gedoe het trainingsveld op willen.

‘Wat ik overigens ook goed begrijp’, zegt Verbeek. ‘Maar wat je ook ziet: die coaches willen de wedstrijd van zaterdag voorbereiden tijdens de training. Met hun eigen team. Want er moet gewonnen worden. Ja, ook als het gaat om nog relatief jonge kinderen.’

Lawrence – de geestelijk vader van de gemiddelde leeftijd – vindt het hoe dan ook mooi. ‘Verandering vergt tijd, maar de langzaam maar zekere aanpak van de KNVB is volgens mij de juiste. (...) Ik hoop dat meer amateurclubs begrijpen dat het gebruiken van de average team age helemaal niet ingewikkeld is.’

Meer lezen?