Luisteren: Ook door je mond te houden kan je helpen, ontdekte deze geestelijk verzorger

Voor de tweede aflevering van onze serie gesprekken met geestelijk verzorgers reizen Lex Bohlmeijer en ik (Nina Polak) op een druilerige dag af naar Wolfheze, waar de enorme ggz-instelling Pro Persona huist. Op dit lommerrijke terrein aan de rand van de Veluwe worden al een eeuw lang psychiatrische patiënten verpleegd. We belanden er in een oude kerk, tussen de schapenweidjes, om te spreken met Remco Graat, lid van het team geestelijke verzorging, dat bestaat uit zes geestelijk verzorgers van verschillende gezindten. 

Graat – kaal, grote bruine ogen, guitige glimlach – is katholiek, maar dat doet er niet zo toe, vertelt hij ons meteen. Als geestelijk verzorger probeer je vooral aan te sluiten bij de levensvragen van de mensen met wie je praat. 

Dat zijn vaak mensen in diepe dalen, met duistere gedachten – Wolfheze ligt aan het spoor en is erom berucht dat er nogal eens mensen voor de trein springen. In de podcast praten we met Graat over wat het doet met hem, de behandelaren en de patiënten als er zoiets gebeurt. Wat kun je betekenen voor mensen, als de wanhoop zo groot is? Wat voegt een geestelijk verzorger toe wat een psychiater of psycholoog niet geeft? 

Graat blijkt er vooral goed in te zijn om op de juiste momenten zijn mond te houden en te luisteren. Zo is hij behalve van veel leed ook de kalme getuige van veel creativiteit, humor en sprankjes genialiteit onder de patiënten. Zijn werk is nooit hetzelfde, de ene dag voert hij een zingevingsgesprek met iemand die stemmen hoort, de andere dag verbrandt hij deathmetal-cd’s met een bekeerde satanist. 

We zijn zo brutaal om het dan ook maar even te hebben over God, de duivel en de zin van het leven. We zitten immers niet elke dag in een kerk. 

Een greep uit ons gesprek, dat plaatsvond op Remco’s kantoortje in de kerk, uitkijkend over het terrein.

Waaruit bestaat je werk op de afdelingen?

‘Wij geestelijk verzorgers hebben een vrije rol. We kijken niet in dossiers, en rapporteren ook niet, om die vrije rol te waarborgen.’ 

‘Als ik kennismaak, vragen mensen weleens: waar moet het over gaan? Ik zeg dan, ik wil vooral weten waar jij het met een geestelijk verzorger over wil hebben. En ik leg uit dat ik me bezighoud met zingeving. Wat is voor jou belangrijk? Wat is voor jou van waarde? De ander bepaalt de agenda.’ 

Misschien moet jij degene zijn die nou eens níet probeert hem van suïcide af te praten

‘Toen ik hier net kwam werken kreeg ik een telefoontje: een jongen had een suïcidepoging gedaan. Hij wilde graag een gesprek met een geestelijk verzorger. Ik vroeg een collega om advies en die zei: ‘Misschien moet jij degene zijn die nou eens níet probeert hem met man en macht van die suïcide af te praten.’’

‘Toen ik bij hem kwam, was zijn vriendin er ook. En zij begonnen met elkaar te praten. Over hoe moeilijk hij het had. En wat zijn pogingen met haar deden. Ik dacht: dit is al voldoende. Mijn aanwezigheid geeft de ruimte om met elkaar in gesprek te gaan. Daar ga ik dan niet tussen zitten.’

Er zitten hier veel mensen die in hun psychose stemmen horen. Ga jij daar anders mee om dan de andere zorgverleners?

‘Het verschilt per arts. Maar ik vermoed dat er weinig echte aandacht is voor die stemmen zelf. Voor de inhoud van de stemmen. Ik denk dat ze betekenis kunnen hebben, dat ze wat te zeggen hebben.’

Zijn dat vaak religieuze stemmen?

‘Het valt mij op dat bij mensen met een psychose thema’s als geloof en God en duivel, goed en kwaad, een rol spelen. Dat zijn oersymbolen. Ik zie ze juist terugkomen bij jongere mensen. Dat is verwarrend, ineens komt de duivel op de proppen. Dat is kennelijk een diepe existentiële laag die oplicht in zo’n psychotische belevenis.’ 

Hoe is jouw eigen verstandhouding met de duivel?

‘Dat is een moeilijke vraag. Ik geloof niet in de duivel als losstaand wezen. Maar ik geloof wel in de macht van het kwade. Daar moeten we niet te makkelijk overheen praten. Het is iets wezenlijks wat mensen bezig kan houden. Ik wil mensen niet afschrikken. Opdat ze niet denken, aan die geestelijk verzorger heb ik niks, want hij gelooft niet in de duivel. Dus ik probeer bij iemand te blijven en toch trouw aan mezelf te zijn. En dat is een spannende zoektocht.’

‘Wat ik probeer te verwoorden is dat ik geloof in de kracht van God, de kracht van het goede, dat die toch nog altijd sterker is dan de kracht van het kwaad. Er staat altijd iets naast. Het licht. Het goede. Of God. En die is in mijn geloof altijd sterker.’

In ons gesprek hoor je verder – onder veel meer – hoe Graat denkt over de hedendaagse zingevingscrisis, de plek van werk in het moderne leven en de specifieke levensvragen van mensen met psychische klachten. 

Heb jij hulp nodig? Dan kun je contact opnemen met Stichting 113 Zelfmoordpreventie via 0900-0113 (24/7 bereikbaar) en 113.nl

Lees of luister verder