Meer recyclen, minder plastic en regels voor de textielbranche; Europa zit vol goede voornemens

Waarom een nieuw circulair actieplan? 

Kort gezegd: omdat het onmisbaar is in de strijd tegen klimaatverandering. Liefst 66 procent van de directe CO2-uitstoot van de Europese Unie is gerelateerd aan materiaalbeheer. Om klimaatneutraal te worden in 2050, zoals Europa zichzelf ten doel heeft gesteld in de zogenoemde Green Deal, moeten Europeanen en sectoren die veel hulpbronnen vergen, zoals bijvoorbeeld de bouw- of textielsector slimmer en zuiniger met grondstoffen en spullen omgaan. En dat gaat niet vanzelf. Daarvoor is beleid nodig. Vandaar dus dit plan.

Je schrijft over een ‘nieuw’ actieplan. Was er al een eerder plan dan?

Dat klopt. In 2015 werd door de vorige Commissie (nog onder voorzitterschap van Jean-Claude Juncker) voor het eerst een actieplan opgesteld om de overgang naar een circulaire economie te versnellen. In het actieplan uit 2015 stonden 54 maatregelen om die kringloop te sluiten.

Een van de doelen was bijvoorbeeld om meer huishoudelijk afval te recyclen, in plaats van dat het op stortplaatsen of de vuilverbranding zou eindigen. Ook kwam er een richtlijn voor ‘ecodesign’, die ervoor moest zorgen dat producten makkelijker te recyclen en repareren werden. En er werden plannen gemaakt die voedselverspilling en plasticvervuiling moesten tegengaan en het hergebruik van plastic moesten stimuleren. 

Wat is er van die plannen terechtgekomen? 

In een rapport over de behaalde resultaten, dat de Commissie in maart 2019 publiceerde, is te lezen dat er sinds 2012 een ‘aanzienlijke groei ’ is geweest van banen en investeringen in sectoren die van belang zijn voor de circulaire economie. Dat zou erop moeten duiden dat er een groeiende aandacht en interesse is voor meer duurzame manieren om met spullen en materialen om te gaan. 

Iets concreter: het aandeel gerecycled afval in de periode 2008-2016 is toegenomen, en het gebruik van gerecyclede materialen is groeiende. Al blijft het aandeel aan gerecyclede grondstoffen laag; minder dan 12 procent van de totale EU-vraag naar materialen bestaat uit gerecyclede stoffen. 

Daarnaast is er voor het eerst een EU-breed beleidskader op het gebied van kunststoffen, ofwel plastic, geïnitieerd, dat het hergebruik en de recycling van plastic moet stimuleren. Het doel is namelijk dat tegen 2030 alle plastic verpakkingen die op de Europese markt worden gebracht herbruikbaar of recyclebaar moeten zijn. 

Kortom: er zijn wel stappen gezet, maar erg vlot wil het nog niet lopen met die circulaire Europese economie. Vandaar dat het tijd werd voor een nieuw, ambitieuzer actieplan. 

Dan nu de grote vraag: wat staat er in dat nieuwe plan? 

Allereerst is het goed om te weten dat de maatregelen die nu bekend zijn uit een draft-versie van het rapport komen en dus niet definitief vaststaan. Er kan dus nog een en ander gewijzigd worden. De plannen geven desalniettemin een goed beeld van de grote lijnen en van waar de focus komt te liggen. En dus pikte ik er een paar dingen uit: 

• Net als in het plan uit 2015 zet de Commissie in op het verbeteren van de kwaliteit en het verlengen van de levensduur van producten. Planned obsolescence, ofwel geplande veroudering, wil de Europese Commissie verder tegengegaan en in sommige gevallen zelfs verbieden. Dat kan onder meer door fabrikanten (financiële) prikkels te geven om na te denken over wat er met een product gebeurt nadat het is verkocht en wordt afgedankt. Om te beoordelen in hoeverre een product ontworpen is met zo veel mogelijk oog voor duurzaamheid en circulariteit wil de Commissie een ‘productkaderinitiatief’ ontwikkelen. Hiermee kunnen door middel van vergelijkbare en verifieerbare data producten beoordeeld worden op deze thema’s. In het rapport wordt ook wel gesproken over een zogeheten elektronisch productpaspoort, waarmee je van elk product kunt nagaan wat de specificaties zijn. Daarbij komt er een nieuw ‘recht op reparatie’ in de EU-consumentenwetgeving, waarmee de toegang voor consumenten tot reserveonderdelen, reparatiehandleidingen en hoogwaardige en betaalbare reparatiediensten makkelijker wordt. Als het lukt om de levensduur van producten aanzienlijk te verlengen, kan dit een gigantische impact hebben: kijk alleen al naar smartphones, waar op dit moment zo'n 630 miljoen stuks van in Europa zijn, en waar er elk jaar 210 miljoen nieuwe van worden aangeschaft met een gemiddelde levensduur van drie jaar. Als je die alleen al weet te verdubbelen, levert dat aanzienlijk milieu-winst op.
• Hierbij aansluitend: een groot probleem is nu dat informatie over milieuvriendelijkere producten niet betrouwbaar is, of moeilijk controleerbaar is voor consumenten. Vandaar dat de Commissie een standaard meetmethodiek voorstelt voor producten en organisaties om hun milieuvoetafdruk inzichtelijk te maken. En dat milieuvriendelijke producten zichtbaarder worden gemaakt, bijvoorbeeld via keurmerken of duurzaamheidslabels. De Commissie wil daarnaast een voorstel voor wetgeving indienen om bedrijven te verplichten te rapporteren over sociale en milieugevolgen van hun bedrijfsvoering. 
• Iets anders dat in de plannen wordt genoemd is de problematiek rondom microplastics. Die minuscule plastic deeltjes die van banden, textiel, plasticpellets, en andere plastic producten loslaten en in het milieu terechtkomen. Een probleem is nog altijd dat er geen standaard meetmethode is om de hoeveelheid en dus de impact van microplastics op onze ecosystemen te meten. Vandaar dat de Commissie wil inzetten op het verder ontwikkelen en harmoniseren van meetmethoden. En ze wil dat er concrete maatregelen komen, bijvoorbeeld in de vorm van etikettering en certificering, evenals maatregelen om de opvang van de plastic deeltjes door afvalwaterzuivering te verhogen.
• Als laatste is de Commissie van plan om een wereldwijd akkoord te lanceren rondom plastic, gericht op het hergebruiken en recyclen van kunststofproducten. 

Plastic, greenwashing, ecolabels. Staat er ook nog wat in over kleding en textiel? 

Jazeker! Anders dan het plan uit 2015, dat weinig specifieks over de textielbranche zei, bevat het circulaire actieplan nu wel een apart kopje over kleding en textiel. Dat is hard nodig, want textiel bleek de vierde grootste sector te zijn voor het gebruik van primaire grondstoffen en water na voedsel, huisvesting en transport. Textiel stond op nummer vijf van grootste uitstoters van broeikasgassen. Daarbij blijft het aandeel gerecyclede kleding in de EU erg laag.

Wat de Commissie concreet wil doen om deze problemen aan te pakken blijft een beetje vaag

Wat de Commissie concreet wil doen om deze problemen aan te pakken blijft een beetje vaag. Te lezen is dat ze, op basis van input van de industrie en andere relevante belanghebbenden, een alomvattende EU-strategie voor textiel wil voorstellen om de markt voor duurzaam en circulair textiel in de EU te stimuleren. Het is spannend of de Europese Commissie weerstand kan bieden tegen de ongetwijfeld zware lobby van kledingproducenten die zich tegen strengere regelgeving zal keren.

Veel meer dan het nemen van maatregelen om ervoor te zorgen dat textielproducten worden ontworpen voor circulariteit, en het stimuleren van de gescheiden inzameling van afgedankte kleding en textiel, staat er niet in. 

Mocht de Commissie nog verlegen zitten om inspiratie, dan kan ik aanraden het rapport over circulariteit van het Centraal Planbureau er even bij te pakken. Hierin staan een aantal concrete stappen om, op het gebied van textiel en plastic, meer milieuwinst bij recycling te boeken.

Om er een voorbeeld uit te pikken: voer uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) in, waarmee je productenten en importeurs van kleding en textiel verantwoordelijk maakt voor wat er met het product gebeurt wanneer het wordt weggegooid. Dit kan door hen een bepaald tarief te laten betalen aan recyclingbedrijven. En om de prikkel, om meer gerecyclede materialen te gebruiken te verhogen, kun je fabrikanten en importeurs vervolgens een korting aanbieden zodra het aandeel hergebruikte/gerecyclede stoffen omhoog gaat. Als je dit op Europese schaal inzet, neemt de vraag naar gerecyclede garens toe, gaat de prijs omlaag, en wordt het dus minder aantrekkelijk om voor nieuwe grondstoffen te kiezen. Want ja, uiteindelijk gaat het toch om de prijs.

Plannen genoeg. Maar worden ze ook daadwerkelijk ingevoerd? 

Dat is nog maar de vraag. De plannen zijn onderdeel van de Klimaatwet die gisteren (05-03-2020) naar buiten kwam en die goedgekeurd moet worden door zowel de Europese Raad als het Europees Parlement. Het Europees Parlement debatteert er volgende week over in Straatsburg.

 Lees verder: