Deze wet kan van Europa het eerste uitstootvrije continent maken

Luister hier naar het voorgelezen verhaal

In het najaar van 2019 zat Bas Eickhout, Europarlementariër van GroenLinks, in een Duits vergaderzaaltje naast zijn collega van de Europese Commissie.

Ze waren uitgenodigd door de Beierse werkgeversorganisatie om eens wat te praten over de nieuwe Europese richtlijnen voor duurzaamheid, de zogenoemde ‘Groene Taxonomie’. Die zou voor de hele economie vast moeten leggen wat duurzaamheid is.

De crème de la crème van het Beierse bedrijfsleven was aanwezig. De vertegenwoordiger van de chemiereus BASF zat aan tafel. Mensen van de Duitse gasindustrie waren er, en iemand van de Duitse beurs.

Vergaderingen met het bedrijfsleven vinden in de Europese politiek voortdurend plaats, maar de grimmige sfeer maakte die dag duidelijk dat er meer op het spel stond dan gebruikelijk. ‘Ik heb zelden zo veel agressie meegemaakt’, zegt Eickhout er nu over.

We zitten aan een klein tafeltje in restaurant De Rechtbank in Utrecht als hij mij over de aanvaring die dag vertelt. Het is maart 2020, maanden later inmiddels.

Eickhout leidt als rapporteur van het parlement sinds 2017 de ‘trialoog’ over de Groene Taxonomie. Hij was er verantwoordelijk voor de wet langs alle belangengroepen en politieke comités te loodsen, wat hem in december vorig jaar lukte. Eind dit jaar treedt de wet definitief in werking.

Zoals met elke Europese wet begint het echte gevecht nu pas, maar dat complexe verhaal is voor later.

Want nu eerst: waarom is deze wet zo belangrijk?

Uit de serie Repositions door Ola Lanko (voor De Correspondent)

Een dikke vette klimaatwet

De taxonomie is een dikke vette wet van 414 pagina’s die helemaal vol staat met superspecifieke richtlijnen. In grammen CO₂ per productie-eenheid staat beschreven hoeveel producenten mogen uitstoten om duurzaam te zijn.

Een personenauto is pas duurzaam als-ie minder dan 50 gram CO₂ uitstoot per kilometer. Na 1 januari 2026 moet het 0 gram zijn. Bij de productie van een ton duurzaam cement mag niet meer dan 0,498 ton CO₂ uitgestoten worden. En drinkwater en riolering zijn pas duurzaam als er per 1.000 liter niet meer dan 0,5 kilowattuur energie wordt gebruikt.

Het leest niet echt lekker weg, die taxonomie. Maar na een paar uur begon ik door te krijgen: het is misschien wel de belangrijkste klimaatwet van de komende tien jaar.

Deze overrompelend gedetailleerde richtlijnen moeten er namelijk voor zorgen dat banken, fondsmanagers, beleggers en overheden de honderden miljarden euro’s die ze duurzaam willen investeren, uitgeven aan dingen die daadwerkelijk ‘bijdragen aan de transitie’.

Iedereen wil dat weten, want alles moet straks duurzaam zijn. Veel landen, bedrijven, gemeenten en investeerders hebben nu al strenge klimaatdoelen gesteld, en op 4 maart presenteerde de EU een klimaatwet die het wettelijk verplicht moet maken dat Europa in 2050 geen broeikasgas meer uitstoot. Met de taxonomie weet iedereen wat-ie moet doen.

De taxonomie is ingedeeld in sectoren. De belangrijkste zijn transport, energie, industrie en landbouw, met daarin weer allemaal subcategorieën: van meloenboeren en autofabrikanten tot cementmakers en toiletrolfabrieken.

Een duurzame meloenboer kan bijvoorbeeld pas geld lenen voor nieuwe meloenzaden als hij of zij aan de groene bank of het duurzame fonds kan laten zien dat-ie voldoet aan de richtlijnen. Dat betekent in het geval van de meloenboer dat hij 20 procent minder uitstoot in tien jaar, bijvoorbeeld door zuiniger kassen aan te leggen of door een flink bos te planten.

Iedereen die in aanmerking wil komen voor duurzame leningen of overheidscontracten zal straks moeten voldoen aan de taxonomie

Zo’n meloenboer moet daarnaast kunnen aantonen dat hij niet ondertussen het grondwater vervuilt met chemicaliën of moerasgebieden ontgint die daar al langer dan twaalf jaar liggen (en zo zijn er nog wel een paar extreem specifieke dingen).

De taxonomie is nog niet af. Tot de wet in 2021 in werking treedt, worden er door een groep experts nieuwe onderdelen aan toegevoegd. Het gaat nu alleen nog maar over het beperken van uitstoot (mitigatie) en het aanpassen aan klimaatverandering (adaptatie). Daar komen nog hoofdstukken bij over watermanagement, circulaire economie, biodiversiteit en het tegengaan van milieuverontreiniging.

Iedereen die in aanmerking wil komen voor duurzame leningen of overheidscontracten zal straks moeten voldoen aan de taxonomie. Ze bepaalt in hoge mate hoe zij hun dagelijkse werk straks gaan doen.

Dit is waarom juist de grote jongens in paniek raken. De taxonomie maakt het moeilijker om ‘te doen alsof’ je duurzaam bent.

Groene labeltjes kopen

Als ik zeg meloenboer, dan denk je misschien aan een gezellige boer op een groen land met een geit, een boom en een klein trekkertje, maar de Duitse chemiereus BASF levert ook allerlei landbouwproducten, en als zijn klanten duurzame producten eisen, dan zal het zich ook aan dezelfde regels houden.

Eickhout: ‘Ze dachten heel lang dat de taxonomie gewoon uit wat regels bestond voor duurzame spullen, en dat is maar 1 procent van de hele markt. Maar het is veel meer dan dat.’ Eickhout denkt dat BASF er pas tijdens die gespannen vergadering, in dat zaaltje in Beieren, achter kwam hoe ver de invloed van de taxonomie reikt.

Zo’n bedrijf als BASF doet van alles: het levert bindingschemicaliën voor de bouwsector, verkoopt bewerkt hout en meubilair en produceert polymeren, pigmenten en coatings voor auto’s en bussen. Nu kan het voor al die activiteiten nog gemakkelijk een duurzaam stickertje kopen van een commerciële ESG-beoordelaar.

Door de taxonomie zullen zulke bedrijven veel van hun bedrijfsvoering helemaal anders moeten gaan doen als ze nog een ‘duurzaam’ stempel willen. En dat maakt ze ‘doodsbang’, zegt Eickhout. Ze vrezen namelijk dat investeerders en beleggers weg zullen blijven, omdat ze hun spullen straks niet meer duurzaam mogen noemen.

Om dat te begrijpen moeten we de taxonomie in de context plaatsen van het hele klimaatpakket van de EU.

De wet die alle wetten gaat sturen

Op 11 december 2019 presenteerde de president van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, de Europese variant van de Green Deal, een enorm ambitieus pakket klimaatmaatregelen die ervoor moeten zorgen dat Europa als eerste continent in 2050 netto geen koolstof meer uitstoot.

Om dat te bereiken worden er de komende jaren maatregelen genomen die alle sectoren, alle bedrijven, alle fondsmanagers, beleggers en alle lidstaten raken.

Het kroonjuweel van al deze maatregelen is de Klimaatwet. Frans Timmermans presenteerde op 4 maart het wetsvoorstel waarin het 2050-doel staat verankerd. Dat zorgt voor druk achter de klimaatplannen van de EU.

Om Europa te transformeren tot een geëlektrificeerd, duurzaam, uitstootvrij walhalla moeten er voor elk deel van de economie strategieën en gespecialiseerde oplossingen worden ontwikkeld.

Om Europa te transformeren tot een uitstootvrij walhalla moeten er voor elk deel van de economie strategieën worden ontwikkeld

Als eerste zijn dit jaar biodiversiteit en landbouw aan de beurt. Wat er in al die plannen komt te staan, dat is voor nu niet belangrijk. Het punt is dat dit allejezus veel geld gaat kosten.

De komende tien jaar is er volgens de Europese Commissie 270 miljard euro per jaar nodig om de klimaatdoelen te bereiken. De rekening moet betaald worden door duizenden investeerders, organisaties, instituten, banken en de lidstaten zelf. En die moeten allemaal weten wat duurzaam is, en wat niet.

Dus wat is de rol van de taxonomie in dit geheel?

Ik vroeg het Max Krahe, een econoom die in Brussel werkt en talloze mensen interviewde over de taxonomie: ‘Alle belastingen, alle regulering en alle financiële instrumenten die het klimaatprobleem helpen op te lossen, zullen waarschijnlijk op deze taxonomie gebaseerd worden.’ Hij vergelijkt het met een besturingssysteem van een computer, dat alle andere programma’s aanstuurt.

Andere klimaatwetgeving zorgt ervoor dat steeds meer investeerders hun projecten in lijn brengen met de Europese klimaatdoelstellingen (50 procent minder uitstoot in 2030).

De rol van de taxonomie is helder maken wat de juiste manier is om hun geld uit te geven. En omdat de experts die verantwoordelijk zijn voor de wet de richtlijnen steeds strakker aandraaien, komt de lat voor groene investeringen steeds hoger te liggen. Dat stuwt de economie en al het klimaatbeleid richting duurzaamheid.

Maar: is het genoeg?

Meer duurzaamheid betekent niet automatisch minder vervuiling

De groene taxonomie vereist nu alleen van bedrijven en fondsmanagers die graag duurzaam willen zijn dat ze voldoen aan de richtlijnen. Ze bestraft grote vervuilers niet. Hoewel de doelstellingen in de klimaatwet wettelijk bindend zijn, zijn ze dat alleen voor landen en niet voor bedrijven.

Zolang er vraag is naar hun vervuilende producten, of het nou een elektrische Hummer is met 3.000 kilo Congolees lithium op het chassis, een vat olie, of een aandeel van Shell: ze zullen die blijven aanbieden.

‘Het is een goede eerste stap’, zegt macro-econoom Daniela Gabor, ‘maar het echte werk moet nog beginnen.’

Volgens Gabor moet er naast een taxonomie voor duurzaamheid ook een labelsysteem komen voor alle dingen die onze wereld vervuilen en beschadigen: een ‘bruine taxonomie’.

Leuk, al die groene richtlijnen, maar 99 procent van onze economie bestaat uit vervuilende producten en beleggingen. De transitie naar een nieuwe wereld gaat vooral ook over stoppen met oude gewoontes.

Dus moet je volgens haar investeringen in vervuilende bedrijven belasten.

Maar dat kan alleen met richtlijnen die vastleggen wat precies vervuilend is. ‘Zolang die er niet zijn, zwemmen we in het donker.’

Deze ideeën leken niet zo lang geleden nog ver weg, maar onder druk van het Europarlement en Bas Eickhout is het gelukt nu ook de bruine taxonomie op de agenda te krijgen.

‘We hebben onze voet tussen de deur’, zegt Eickhout. De Commissie moet in december dit jaar een beslissing nemen over deze nieuwe taxonomie.

Tot die tijd is het lobbyseizoen geopend.

Ik blijf de ontwikkelingen rondom de bruine taxonomie het komende jaar volgen. Alle informatie over wat er achter de schermen gebeurt, is welkom.