Privacy in tijden van een pandemie: Help ons in kaart te brengen hoe burgers nu wereldwijd in de gaten worden gehouden

De Nederlandse overheid gaat burgers digitaal volgen. Nu de verspreiding van het coronavirus enigszins onder controle lijkt te komen, staan we voor de uitdaging de samenleving weer in beweging te krijgen, zonder dat dit tot nieuwe grote uitbraken leidt. Een van de manieren om dat in goede banen te leiden is het digitaal volgen van zo veel mogelijk mensen, bijvoorbeeld door middel van een app.

Dat werkt zo. Van zo veel mogelijk mensen worden hun locatie en eventuele ziekteverschijnselen bijgehouden. Ook wordt bijgehouden, bijvoorbeeld via de bluetooth van je smartphone, bij wie je in de buurt komt.

Mocht je ziek worden, dan is na te gaan, althans in theorie, met wie je recentelijk in contact bent geweest. Dat kunnen bekenden zijn, maar ook vreemden die bijvoorbeeld in de trein te dicht bij je hebben gezeten of gestaan. Die mensen krijgen dan een waarschuwing dat ze mogelijk besmet zijn geraakt. Zij kunnen dan maatregelen nemen, bijvoorbeeld door zich te laten testen en eventueel in quarantaine te gaan om verdere verspreiding te voorkomen.

Hoe gaat dat in het buitenland?

Nederland is niet het enige land dat dit soort surveillance omarmt in de bestrijding van deze crisis. Inmiddels zijn dit soort digitale surveillancemaatregelen in meer dan twintig landen ingevoerd en waarschijnlijk zullen nog vele landen volgen.

In Polen^* en India^* moeten burgers met een speciale app selfies maken en insturen om te bewijzen dat ze zich aan de quarantaine houden. 

In Singapore^* gebruiken meer dan een half miljoen inwoners een app die met bluetooth bijhoudt bij wie zij allemaal in de buurt waren. 

In Israël^* analyseert de inlichtingendienst Shin Bet de locatiegegevens van alle smartphones in het land om te kijken wie met mensen die het coronavirus hebben in aanraking is gekomen. 

In China krijgt iedere burger een kleurcode: rood, geel, groen. Rood betekent twee weken thuisblijven

En in China^* is een complex digitaal scoringssysteem opgetuigd om te bepalen wie in quarantaine moet. Iedere burger krijgt een kleurcode: rood, geel, groen. Rood betekent twee weken thuisblijven. Voor mensen met een gele code gelden bepaalde reisrestricties en ‘groenen’ zijn grotendeels vrij om hun normale gang te gaan.

De data hiervoor zijn afkomstig van apps, maar worden ook geleverd door grote technologiebedrijven, zoals Facebook en Google. Maar de grootste dataleveranciers zijn de telecombedrijven. Zij hebben immers dit soort data in grote hoeveelheden, van iedere telefoon wordt de locatiegeschiedenis bijgehouden.

Naast het vinden van nieuwe besmettingshaarden, kunnen onderzoekers de data gebruiken om de verspreiding in kaart te brengen, zodat beleidsmakers en politici maatregelen kunnen nemen. En overheden kunnen controleren of mensen zich aan een al dan niet verplichte quarantaine houden.

Maar zijn dit soort maatregelen wel effectief? 

Je kunt inderdaad veel mensen via gps, bluetooth of andere locatiedata volgen, maar dat heeft ook grote beperkingen. Gps is bijvoorbeeld niet zo nauwkeurig dat je kunt zien of mensen te dicht bij elkaar zijn geweest en werkt vaak niet goed in gebieden met veel hoogbouw of binnenshuis.

En we weten van alles niet.  

• Het lijkt eenvoudig om grote hoeveelheden mensen te volgen, maar hoe werkt het dan met gps en zijn andere gebruikte technologieën betrouwbaar?
• Wat weten we eigenlijk van de manier waarop data worden verzameld en gebruikt? 
• Onder welke voorwaarden mogen overheden deze technologieën en nieuwe bevoegdheden inzetten? 

Daarnaast liggen met zo’n grootschalige surveillance evidente risico’s op de loer. De pandemie kent waarschijnlijk geen duidelijke eindtijd, zal niet op één ogenblik afgelopen zijn. Ook dat roept vragen op:

• Wanneer wordt die surveillance dan gestopt? 
• Worden de noodverordeningen ingetrokken of stilletjes verlengd? 
• Worden de technieken mogelijk voor andere doeleinden ingezet?

We weten dat veel wetten en middelen die in de strijd tegen terreur en in oorlogssituaties zijn ingevoerd, blijven bestaan. Ze gaan niet weg. De aanslagen van 11 september 2001 onderstrepen dat: de surveillancestaat die toen in allerijl is opgetuigd, bestaat nog steeds.

Wij, Dimitri Tokmetzis en de Britse journalist Morgan Meaker, willen samen voor De en The Correspondent langdurig deze nieuwe vormen van surveillance wereldwijd volgen en kritisch bevragen. 

We monitoren alle surveillancemaatregelen, wetten, verordeningen en technologieën die nu worden ingevoerd in de strijd tegen corona. We houden bij wat voor soort maatregelen worden ingevoerd en hoe ze technisch en juridisch in elkaar zitten. Ook willen we weten welke bedrijven en organisaties hierbij betrokken zijn: voor veel surveillancebedrijven is deze crisis een grote kans.

Dit ambitieuze project kunnen we niet alleen

We willen dit wereldwijd doen om de verschillen tussen landen te zien: welke landen gaan hier goed mee om en wat kunnen we daarvan leren? Welke landen kunnen het beter doen? Zien we bepaalde bedrijven in verschillende landen opduiken? Zijn er andere dingen die opvallen? 

En misschien wel het belangrijkste: We blijven bijhouden wat er met de surveillance gebeurt, ook als de pandemie onder controle is. Want wat gebeurt er dan? Wordt de surveillance gestaakt? Worden de data vernietigd? 

We zoeken wereldwijd lezers die onze ogen en oren willen zijn

We kunnen dit noodzakelijke en ambitieuze project niet alleen uitvoeren. Daarom vragen we om jullie hulp. 

We zoeken wereldwijd lezers die onze ogen en oren willen zijn – vanuit hun land, of een land waarvan ze de taal spreken – en ons op de hoogte willen houden van de laatste ontwikkelingen op het gebied van surveillance van de pandemie.

We zoeken daarnaast mensen die samen met ons een database van maatregelen wereldwijd willen opbouwen en bijhouden, een database die onze journalistiek kan voeden. Dat vraagt dus om een lange adem, al zal de werklast niet groot zijn: het is vooral een kwestie van plaatselijke ontwikkelingen volgen.

Wil je meedoen? Dat kan op twee manieren:

Help ons met het in kaart brengen van alle surveillancemaatregelen die wereldwijd worden genomen. Via dit formulier vragen we je om informatie te delen: onder andere over de maatregel, wanneer en waar die is genomen, wie er vóór en tegen zijn en waarom. Deze informatie zullen wij checken en categoriseren, zodat we een groeiende database met maatregelen hebben die we kunnen blijven volgen. Je kunt per maatregel het formulier invullen.

Je kunt je ook aanmelden als expert. We zoeken experts die kunnen meelezen vóór publicatie, interessante bronnen met ons willen delen of ons technische en juridische documenten kunnen duiden. Ben je jurist, techneut of beleidsdeskundige, meld je dan hier aan.

Als je geen gebruik wil of kan maken van dit formulier, meld je dan aan via berichtenapp Signal:

• Dimitri Tokmetzis: +31 6208 77 298
• Morgan Meaker: +44 7948 411 096 (in het Engels)

Journalisten, ook jullie hebben we nodig!

Met The Correspondent willen we dit project wereldwijd uitrollen. Daarom nodigen we journalisten over de hele wereld uit om zich aan te sluiten. Ken jij journalisten die wellicht willen meedoen, of ben je er zelf een? Stuur dan een mail (in het Engels) naar de redactiechef van The Correspondent, Eliza Anyangwe.

Meer lezen?