We geven miljarden aan KLM en we krijgen er grijpstuivers en luchtkastelen voor terug. Tijd voor wat meer kapitalisme!

Wat een onzalig onzakelijke bedoening, dacht ik toen ik de persconferentie van minister Wopke Hoekstra (Financiën, CDA) had bekeken.  

Twee tot vier miljard euro aan leningen en garanties mag onze nationale luchtvaartmaatschappij KLM tegemoet zien. En daarna vermoedelijk nog meer, kondigde de minister alvast aan. 

Wat zijn de voorwaarden van deze miljardensteun? 

Hoekstra had voor de gelegenheid een permafrons opgezet, en liep ernstig zijn eisenlijstje af: er mag geen dividend uitgekeerd worden gedurende de looptijd van de lening (doen ze al tien jaar niet); CEO Ben Smith mag geen bonus krijgen (tonnetjes op miljarden); meer duurzaamheid (vaag); minder hinder (vaag); lief zijn voor het personeel (vaag). 

Wie gokt, kan verliezen. Dus gaan banken, beleggers en leasemaatschappijen inleveren?

Ik vroeg me vooral af: wat gaan we doen met al die mensen die nu nog geld krijgen van KLM/Air France? En dan heb ik het niet over piloten en stewardessen, laders en lossers, Schiphol en Charles de Gaulle, maar over banken, beleggers en leasemaatschappijen die bij elkaar zo’n 10,8 miljard euro aan leningen bij het bedrijf hebben uitstaan (waarvan 3,9 miljard op de balans van KLM).

En dan zijn er ook nog de brandstof hedges. Luchtvaartmaatschappijen dekken zich in tegen een stijging van de olieprijzen met behulp van financiële instrumenten zoals opties (je betaalt een premie voor de mogelijkheid om in de toekomst olie te kopen voor een bepaalde prijs) en forwards (je spreekt nu een bepaalde prijs af voor levering van olie op een bepaalde datum).

KLM/Air France heeft zulke contracten afgesloten voor 65 procent van haar brandstofbehoefte in 2020, en voor 32 procent van haar behoefte in 2021. Maar... die behoefte is er nu helemaal niet! Deze contracten gaan over bijna vijf miljard euro aan brandstofinkoop. Vooral die forwards zijn dramatisch, terwijl vliegtuigen aan de grond staan, moet KLM/Air France nog wel brandstof afnemen. En dan is de prijs van een vat olie ook nog gedaald naar 15 dollar, terwijl KLM/Air France vastzit aan contracten waarbij ze deze koopt voor 65 dollar per vat.

Al deze oliehandelaren, banken en beleggers namen een risico door met KLM/Air France in zee te gaan. Ze werden daarvoor beloond met hogere rentes en prijzen. Maar, wie gokt, kan verliezen. Dus gaan banken, oliehandelaren en beleggers inleveren? De minister zweeg erover in alle talen. ‘Er moet wat gedaan worden aan de kosten’, zei Hoekstra. ‘Het is dan logisch te kijken naar de personeelskosten.’

Wacht even, is het niet in de eerste plaats logisch om te kijken naar de financiële kosten? Waarom, o waarom, zouden wij geldverschaffers gaan redden? 

Minder voor geldverschaffers, meer voor de belastingbetaler

Echt zorgen begon ik me te maken toen ik op mijn andere scherm naar de obligatiekoersen keek (voor de niet-ingewijden: obligaties zijn verhandelbare leningen). 

Ergens midden maart – toen de luchtvaart stil kwam te liggen – kon je een eeuwigdurende lening aan KLM/Air France van een euro kopen voor 77 cent. Blijkbaar vreesden beleggers dat deze leningen (deels) onbetaald zouden blijven, en kon je ze dus met korting kopen.

Maar in de afgelopen maand was de koers aan een gestage opmars begonnen. Steeds meer nieuwsberichten over op handen zijnde staatssteun van de Franse en Nederlandse overheid druppelden binnen. Inmiddels kun je diezelfde eeuwigdurende lening krijgen voor 95 cent op de euro. 

Hier gaat echt wat mis. Niemand wil KLM nu geld verschaffen. Als de overheid niks doet, gaat het concern failliet. Waarom eisen we in ruil voor onze staatssteun dan niet dat deze leningen, die al verhandeld werden voor driekwart van de waarde, met een kwart worden verminderd? En liever nog een grotere korting, want hoe minder bestaande geldverschaffers krijgen, hoe meer de belastingbetaler krijgt. 

Dat Hoekstra heeft aangekondigd er ‘alles’ aan te doen om KLM te redden, komt de onderhandelingspositie van de overheid niet ten goede

Kijk maar eens hoe onze verre noorderburen dat doen. Norwegian Airlines vraagt momenteel aan alle obligatiehouders om hun leningen om te zetten in aandelen.^* Dat wil zeggen: ze moeten afstand doen van hun vaste rente en aflossing en krijgen daarvoor een onzekere winstdeling zonder aflossing. Obligaties van Norwegian Airlines worden momenteel verhandeld voor 18 cent op de euro, en de aandelenkoers is in elkaar geklapt – en terecht! 

Of kijk eens wat er gebeurt met Virgin Atlantic en Virgin Australia. Tien jaar geleden beklaagde miljardair en Virgin-eigenaar Richard Branson zich nog over concurrerende luchtvaartmaatschappijen die met overheidssteun in de lucht werden gehouden. 

Nu moest hij zelf met hangende pootjes bij de Australische en Britse overheid aankloppen. Hij wilde zelfs zijn huis en luxueuze vakantieoord op de Britse Maagdeneilanden als onderpand geven. Michael O’Leary, asshole-in-chief bij Ryanair, merkte fijntjes op: ‘Als Branson zich zorgen maakt over Virgin, moet ’ie zelf die cheque schrijven. Het is niet alsof hij te weinig geld heeft.’ 

Er kwamen geen cheques, niet van Branson, niet van andere aandeelhouders, en niet van de Britse en Australische overheid. Beide bedrijven hebben nu uitstel van betaling aangevraagd. Geldschieters, personeel en leveranciers gaan flink inleveren, zodat de onderneming met lage kosten een nieuwe koper kan vinden. Obligaties van Virgin Australia verhandelen momenteel voor 15 cent op de Australische dollar. En zo hoort het ook. 

Op zoek naar een pressiemiddel

Dus: voordat we nog meer miljarden in KLM/Air France gaan pompen, moeten andere geldschieters hun verlies nemen. Dit is niet eenvoudig en vergt moeilijke onderhandelingen. Zo hebben sommige geldschieters onderpand – te weten: vliegtuigen – en zullen ze minder geneigd zijn tot schikken.

En bovendien, Hoekstra heeft in al zijn wijsheid al aangekondigd dat hij er ‘alles’ aan gaat doen om KLM te redden. Alles is heel veel. Dat komt de onderhandelingspositie van de overheid niet bepaald ten goede. 

En dan is er de factor Frankrijk, die zijn eigen koers lijkt te varen met Air France/KLM. Wat het vormen van één front tegen schuldeisers bemoeilijkt.

De overheid mag zich wel wat zakelijker opstellen en geen genoegen nemen met symbolische stuivers over CEO-bonussen

Dus wat zou een goed pressiemiddel kunnen zijn? Ik dacht aan een vijandige overname door de overheid (beter bekend als: onteigening). Vraag een taxatie van KLM op bij onafhankelijke experts, beroep je op het algemeen belang, en neem het bedrijf af van de houdstermaatschappij KLM/Air France. Probeer wel de alliantie KLM en Air France te behouden (of zoek als de wiedeweerga een nieuwe partner). 

Kan dit? Ik weet het niet. Het is hogere juristerij. Artikel 1 van de Onteigeningswet luidt: ‘Onteigening ten algemeenen nutte kan in het publiek belang van den Staat.’ Wat is het ‘publiek belang van den Staat’? Het zal ongetwijfeld veel rechtszaken uitlokken. Maar hopelijk hoeft het niet zover te komen, en volstaat het dreigen met onteigening. 

Maar hoe het ook zij: de overheid mag zich wel wat zakelijker opstellen. Geen genoegen nemen met symbolische stuivers over CEO-bonussen en wat kattengras voor linkse mensen over duurzaamheid. Wie risico heeft genomen, hoort ook de consequenties te dragen en die niet af te wentelen op de belastingbetaler. 

Kapitalisme, vrienden, juist nu! 

Meer lezen?