Interview

Deze wet moet ervoor zorgen dat (kleding)bedrijven eerlijker en duurzamer worden

Emy Demkes
Correspondent Consumptie
Na een korte pauze is de kledingproductie in Dhaka Bangladesh weer opgestart. Foto: Rehman Asad/Barcroft Media via Getty Images

Of het nu gaat om de koffie die je drinkt of de kleren die je draagt: het liefst wil je dat het op een zo eerlijk en duurzaam mogelijke manier geproduceerd is. Deze wet moet zorgen dat bedrijven de daad bij het woord voegen. Hoe effectief is zo’n wet? Ik vroeg het PvdA-Europarlementariër Agnes Jongerius, die er al jaren voor strijdt.

Op 24 april 2013 vond de grootste ramp in de geschiedenis van de textielindustrie bij de instorting van het gebouwencomplex Rana Plaza in Bangladesh kwamen meer dan 1.100 kledingarbeiders om het leven. Het gebouw bleek achteraf niet aan de veiligheidseisen te voldoen, waardoor er duizenden mensen onder levensgevaarlijke omstandigheden kleding voor merken als Mango, Primark en C&A naaiden. 

Het was een typisch voorbeeld van hoe westerse bedrijven profiteren van goedkope arbeid in een ander land, zonder enige verantwoordelijkheid te nemen. 

Praktijken die je ook ziet in de cacao-, koffie-, en goudindustrie.

Westerse modemerken beloofden massaal beterschap. Maar zeven jaar na de ramp ‘trakteren deze bedrijven de mensen in Bangladesh wel op een heel cynisch verjaardagscadeau’, schreef Agnes Jongerius met collega Lara Wolters onlangs in een stuk op Jongerius is Europarlementariër namens de PvdA en heeft onder meer sociale zaken en arbeidsomstandigheden in haar portefeuille. In hun betoog haalden ze uit naar westerse kledingbedrijven die vanwege de coronacrisis massaal hun orders annuleren, al geproduceerde bestellingen weigeren te betalen of fikse kortingen eisen, waardoor miljoenen arbeiders in lagelonenlanden nu

Om iets te doen aan deze onethische handelspraktijken, riepen ze in datzelfde stuk de Europese Commissie op om met wetgeving te komen op het gebied van Daarmee bedoelt ze ketenverantwoordelijkheid: bedrijven moeten daarvoor misstanden bij activiteiten van hun bedrijf, dochterondernemingen of elders in hun opsporen, voorkomen, beperken en bestrijden. Denk aan mensenrechtenschendingen, onveilige werksituaties of milieuschade. 

Zelfregulering en gedragscodes blijken weinig zoden aan de dijk te zetten

De roep om dergelijke regulering klinkt al veel langer, niet alleen vanuit het Europees Parlement, maar ook vanuit In principe moeten internationaal opererende Europese bedrijven volgens al onderzoek doen naar misstanden in hun keten en hierover rapporteren, maar veel bedrijven houden zich daar niet aan. waar de Europese Commissie altijd de voorkeur voor heeft gehad, blijken weinig zoden aan de dijk te zetten. 

Uit een over de effectiviteit van vrijwillige due diligence blijkt dat op dit moment slechts een op de drie bedrijven er serieus werk van maakt. En dat het verplichten ervan de effectiefste manier is om mensenrechtenschendingen tegen te gaan. 

Maar nu lijkt er sprake te zijn van een keerpunt. De Eurocommissaris voor Justitie, Didier Reynders, eind april aan dat hij volgend jaar wetgeving wil invoeren voor niet alleen kledingbedrijven, maar alle Europese bedrijven die internationaal opereren. Die worden verplicht tot due diligence, als onderdeel van het werkplan van de Commissie voor 2021 en de Europese Green Deal.

Ik belde met Agnes Jongerius en vroeg haar wat deze toezegging betekent, en hoe effectief dit soort wetten zijn.  

Wegkijken kan niet meer

Al jaren wordt er gesproken over due diligence-wetgeving op Europees niveau. Waarom is de Commissie nu met een voorstel gekomen? 

Jongerius: ‘Het staat inderdaad al heel lang, al zeker op mijn verlanglijstje, en dat van de progressieven in het Parlement. Toen Ursula von der Leyen tot voorzitter van de Europese Commissie, heeft ze op een aantal punten progressieve plannen voorgesteld, waaronder een minimumloon in Europa, en deze wetgeving. Dit deed ze omdat ze steun nodig had van de sociaaldemocraten en de groenen om gekozen te worden.’

‘Daarnaast wijst de rondom due diligence duidelijk uit dat er op dit moment veel te weinig werk van wordt gemaakt. Dat bedrijven nog maar weinig weet hebben van de impact van hun bedrijfsvoering op mens en milieu. Ook nu, met het oog op de komst van de Green New Deal, moeten bedrijven serieus werk gaan maken van duurzaamheid. Wegkijken kan niet meer.’ 

‘Daar bovenop is ook nog de coronacrisis gekomen, waardoor die voorheen altijd van zichzelf zeiden dat ze goed bezig waren met eerlijke een duurzame productie, nu door de mand vallen. Zo zie je in de kledingindustrie dat bedrijven nu weigeren orders te betalen die al geproduceerd zijn, waardoor arbeiders in onder meer Bangladesh in de problemen komen.’ 

Het wordt ook nog een kwestie van armpje drukken over welk deel wel en niet verplicht wordt binnen de wet

Hoe is er door de politiek en het bedrijfsleven op de toezegging om met bindende maatregelen te komen gereageerd? 

‘De steun voor dergelijke wetgeving is de laatste jaren zowel binnen de politiek als het bedrijfsleven. Maar er blijft een tweedeling te zien, die straks als er onderhandeld gaat worden over de inhoud van de wet goed zichtbaar zal gaan worden. Die bedrijven en politici zullen als argument gebruiken dat we door de crisis nu geen tijd hebben voor luxeproblemen als klimaat en dergelijke. Terwijl de crisis juist laat zien dat niet voldoende zijn.’ 

‘Het wordt ook nog een kwestie van armpje drukken over welk deel wel en niet verplicht wordt binnen de wet. Ik hoop dat ze het voorbeeld van de EU-wet tegen conflictmineralen volgen, waarbij Europese importeurs van ruwe tin, tantaal, wolfraam en goud verantwoording moeten afleggen over waar de producten vandaan komen en of zij met hun inkopen niet bijdragen aan conflict en mensenrechtenschendingen elders in de wereld. In de kledingsector zal dat nog een uitdaging worden, gezien de lange ketens en de vele onderaannemers, maar dat betekent niet dat je daarmee niet verantwoordelijk bent.’  

Hoe effectief is dergelijke wetgeving om misstanden tegen te gaan? 

‘Als bedrijven meer kennis hebben van hun productieketen, omdat ze verplicht zijn deze in kaart te brengen, voelen ze hopelijk over het algemeen ook meer verantwoordelijkheid. Als jij op een misstand stuit, en als die publiekelijk bekend is, kan je niet meer wegkijken. Eurocommissaris Reynders heeft het heel duidelijk over verplichtende maatregelen gehad, en wil ook sancties invoeren wanneer bedrijven regels niet naleven. Dat is een hele grote stap in de goede richting.’ 

‘Ik zou daar zelf nog aan toe willen voegen dat het goed is als ook werknemers en ngo’s een mogelijkheid hebben om naar een hof of tribunaal te stappen om een klacht in te dienen tegen bedrijven zodra die de regels overschrijden.’ 

We kunnen niet terug naar hoe het was

Op welke manier kan due diligence-wetgeving helpen bij het voorkomen van een ramp als Rana Plaza? 

‘Als bedrijven verantwoordelijkheid moeten afleggen voor elk onderdeel in hun toeleveringsketen, dan moeten ze daarbij ook kijken naar de veiligheid van fabrieken waar hun spullen worden gemaakt of daar aan wie dit is uitbesteed. Als de Zara’s, C&A’s en Nikes van deze wereld die verantwoordelijkheid voor de ramp in 2013 al hadden gehad, dan hadden ze wellicht met een inspectiedienst ter plaatse al kunnen constateren dat er een loopje was genomen met de veiligheidseisen. Of misschien hadden ze dan eerder geluisterd naar de mensen daar, die al dagen voor de ramp klaagden over de slechte staat waarin het gebouw verkeerde.’ 

Wanneer kunnen we iets verwachten? 

‘Reynders wil dat de wetgeving er uiterlijk in 2021 ligt. In de tussentijd zal over de details onderhandeld worden. En uiteindelijk moet het voorstel nog langs het Parlement en de Raad. Ik denk dat we er in 2022 zijn. De Commissie heeft nooit eerder zulke stevige toezeggingen gedaan.’

‘De situatie met deze crisis is verschrikkelijk, heel veel mensen worden getroffen. Maar back to business as usual is niet de oplossing. Daar help je de mensen in bijvoorbeeld Bangladesh die nu geen inkomen hebben uiteindelijk ook niet mee. We moeten veel betere afspraken maken over wat verantwoorde productie betekent in een geglobaliseerde wereld. Deze wet zou een grote stap in de goede richting zijn.’ 

Meer lezen?