Het probleem M/V: waarom staat ons geslacht eigenlijk in ons paspoort?

Vraagje: als je in je paspoort of op je ID-kaart kijkt bij ‘geslacht,’ wat staat daar dan? 

Er staat natuurlijk altijd iets – meestal een ‘M’ bij mannen, en een ‘V’ bij vrouwen. 

De meeste mensen zullen het totaal vanzelfsprekend vinden dat die letter er staat. Een identiteitsdocument is bedoeld om wie wij zijn zo beknopt mogelijk samen te vatten aan de hand van enkele persoonlijke herkenningstekens. Geslacht, als een van onze meest basale persoonsgegevens, hoort daar natuurlijk bij.

Maar heb je je weleens afgevraagd waarom we geslacht beschouwen als een van onze meest basale persoonsgegevens?

Omdat ons ‘geslacht’ iets wezenlijks over ons zegt?

Of zegt het eerder iets wezenlijks over ons dat we geslacht zó belangrijk vinden dat we het vermelden op onze identiteitsdocumenten?

Ik moest hieraan denken toen ik bij het opruimen het kopietje van mijn geboorteakte tegenkwam, dat al ik-weet-niet-hoe-lang door de krochten van mijn administratie zwerft.

Het lijkt wel magie. Met een klap van een rechtershamer en een bezwering van een ambtenaar ben ik ineens geen ‘M’ meer, maar een ‘V’ 

Het is zo’n papier waarvan ik mij altijd afvraag waarom ik het nooit heb weggegooid.

‘Op 5 mei geboren,’ staat erop, in typemachineletters, ‘te Lelystad, zoon van Leonardus Theodorus Maria en Nicolette Antoinette Gertrude.’

Maar dan staat er in de kantlijn een krabbeltje – handgeschreven ditmaal, in keurig ambtenarenhandschrift: 

‘Bij uitspraak van de rechtbank Zwolle-Lelystad van 12-01-2010 is de vermelding van het geslacht gewijzigd in V (vrouwelijk) en zijn de voornamen gewijzigd in Valentijn Phine.’

Het lijkt wel magie. Met een klap van een rechtershamer en een bezwering van een ambtenaar heet ik ineens, simsalabim, anders dan vroeger. En ben ik geen ‘M’ meer, maar een ‘V’. 

Een vrouw dus.

Die ‘M’ of ‘V’ op onze geboorteakte staat er natuurlijk niet zomaar. Ons geslacht zegt schijnbaar ‘iets’ over ons – zo veel dat we het belangrijk genoeg vinden om het van iedereen te registreren.

Maar datzelfde ‘M-metje’ of ‘V-tje’ is tegelijkertijd met één simpele pennenstreek aangepast. Een ‘basaal persoonsgegeven’ dat zo gemakkelijk aangepast kan worden, wat betekent dat nog? 

Een wet met bizarre eisen

Die pennenstreek was in de praktijk overigens een stuk minder simpel. Tot een paar jaar geleden was het een verdomd gedoe om zo’n administratieve geslachtsverandering te fiksen. 

De wet uit 1985, die de geslachtswijziging op persoonsdocumenten regelt, stelde nogal wat strenge – je zou zelfs kunnen zeggen: mensonterende – voorwaarden. De wetgever wilde namelijk wel écht zeker weten dat je het meende, die geslachtsaanpassing. 

Je moest ervoor naar de rechter, en bovendien diende je een volledige medische geslachtsaanpassing te hebben doorlopen. De wet eiste ook dat vaststond dat je door die fysieke aanpassingen nooit, nóóit meer kinderen zou kunnen verwekken of baren. 

Inmiddels is het een stuk gemakkelijker geworden om je geslacht administratief aan te passen. Sinds 2014 hoef je niet meer naar de rechter, en geldt ook de bizarre sterilisatie-eis niet meer. Je hebt alleen nog een deskundigenverklaring nodig, waarin een arts of psycholoog bevestigt dat jouw wens om je geslacht te wijzigen gegrond is. En binnenkort hoeft zelfs dat waarschijnlijk ook niet meer.

Goed nieuws, want hoe eerder en gemakkelijker transgender personen hun geslachtsaanduiding en genderidentiteit ‘officieel’ gelijk kunnen trekken, hoe beter. Zelf heb ik tot mijn twintigste met een ID-kaart rondgelopen waarop mijn geslachtsaanduiding niet strookte met hoe ik er voor de buitenwereld uitzag. 

En dat kan verdomd stressvol zijn. 

Zo moest ik op mijn zestiende de filiaalmanager van de Albert Heijn waar ik kassière wilde worden al in het eerste sollicitatiegesprek vertellen dat ik transgender was – omdat ik bij het sollicitatieformulier een kopie had bijgevoegd van mijn ID-kaart, waarop ik duidelijk nog man was.

En in de rij voor de paspoortcontrole op het vliegveld had ik vaak angstaanjagende fantasieën over hoe een norse grensagent mijn paspoort zou aannemen, een diepe ‘wat-denken-wij-dat-wij-aan-het-doen-zijn’-frons zou trekken, en mij vervolgens apart zou nemen om de juistheid van die ‘M’ op mijn ID-kaart te ‘controleren.’

Waarom registreren we geslacht überhaupt nog?

De switch van ‘man’ naar ‘vrouw’ op mijn identiteitsdocumenten voelde uiteindelijk vooral als een opluchting. Het gaf rust om niet meer zomaar ‘ge-out’ te kunnen worden door een pasje dat ik verplicht was bij me te dragen.

Als ik naar het ‘V-tje’ op mijn ID kijk, zie ik gedoe. Is het niet makkelijker als we met die geslachtsregistratie zouden stoppen?

Maar achteraf bezien betaalde ik een hoge prijs voor deze gemoedsrust. Voor dat simpele stukje plastic, dat ik nu wel zonder zenuwen aan een uitsmijter van een discotheek zou durven geven, moest ik in 2010 nog een verplichte, zware, onomkeerbare operatie ondergaan.

Bovendien: om afscheid te nemen van mijn ‘M-metje’, móést ik automatisch voor een ‘V-tje’ kiezen. Er waren – en er zijn nog steeds – maar twee smaken te koop. In 2010 koos ik dus maar voor het label waarvan ik toen dacht dat het het beste bij me paste. Maar inmiddels ben ik erachter dat ik me toch óók niet helemaal vrouw voel. 

Maar op mijn ID-kaart kan ik daar vooralsnog geen bal mee.

Als ik naar het ‘V-tje’ op mijn ID kijk, zie ik dus voornamelijk gedoe. En denk ik: hoeveel makkelijker zou het zijn als we gewoon met die hele geslachtsregistratie zouden stoppen? 

Meer dan een letter op onze ID-kaart

Nu zijn er vast mensen die dit lezen en denken: waarom moet de hele geslachtsregistratie op de schop, alleen omdat een piepkleine groep er problemen mee heeft?

En inderdaad, misschien zijn er grote bezwaren om het registreren van geslacht verder aan te passen of ermee te stoppen. Een grotere kans op identiteitsfraude misschien, of moeilijkheden in de topsport. Of een afkalving van de traditionele, natuurlijke man-vrouwverdeling, die de wereld zoals we die kennen overeind houdt.

Maar misschien dat we juist daarom die fundamentele vragen dan toch eens moeten durven stellen: waarom registreren we geslacht? Wat heeft het voor nut? Wanneer zijn we er ooit mee begonnen en waarom? Heeft het nog steeds een functie, of zijn we het gewoon gewend? 

Uiteindelijk is onze genderidentiteit meer dan een label op onze geboorteakte of een letter op onze ID-kaart. Ze is driedimensionaal, flexibel, en onwijs persoonlijk. Niet alleen voor mensen die transgender zijn, maar voor iedereen. Een letter past misschien gemakkelijk op de plastic samenvatting van onze identiteit, maar zegt verder weinig wezenlijks over wie wij werkelijk zijn.

Waarom nemen we er genoegen mee dat iets dat zo veel zegt over ons als persoon wordt gereduceerd tot een enkelvoudig letterteken? En als je het geslacht dan wil vastleggen op een ID-document, waarom dan slechts die binaire keuze, ‘M’ of ‘V’?

In de geschiedenis zijn er vast allemaal stevige redenen geweest om geslacht te gaan registreren. De vanzelfsprekendheid ervan is niet uit de lucht komen vallen. Om te beginnen ga ik dat voor mijn volgende stuk uitzoeken: wanneer zijn we eigenlijk begonnen met geslachtsregistratie? En vooral: waarom?

Hopelijk is dat een goed beginpunt om de logica van de geslachtsregistratie eens grondig te ontwarren.

Meer lezen?