Beste,

Ik begin deze week met een podcasttip. 

In een geweldige aflevering van de politieke podcast Betrouwbare Bronnen vorige week met hoogleraar Europese Geschiedenis Mathieu Segers. Aanleiding voor het gesprek was de recente uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof in Karlsruhe. 

De Europese Centrale Bank is in 2015 gestart met een groot opkoopprogramma van bedrijfs- en staatsobligaties. De heersende gedachte onder economen is dat de ECB de Europese Unie zo eigenhandig van de ondergang heeft gered. Het Hof van Justitie van de Europese Unie in Luxemburg heeft het buitengewone reddingsprogramma eerder al wettig verklaard. Maar het (lagere) Duitse Hof vindt nu dat de ECB zijn mandaat heeft overschreden. 

De Centrale Bank heeft nu de opdracht om aan het Duitse Hof aan te tonen dat hun handelen ‘proportioneel’ is geweest. Sommige juristen noemen het Wetten en regels zijn de lijm die de EU bij elkaar houdt, zeggen zij. En de angst is dat nationale rechters straks Europese regels opnieuw gaan interpreteren. Het zou een bom zijn onder het Europese samenwerkingsverband.

Hoe de uitspraak te interpreteren? 

Segers schetst een wat positiever beeld. Volgens hem is de uitspraak een signaal van het Hof dat lidstaten hun zaken maar eens goed moeten regelen. Landen hebben al twee maanden ruzie over een gezamenlijke coronarespons.

Alleen het reddingsprogramma van de ECB heeft er tot nu toe voor kunnen zorgen dat landen als Italië, Spanje en Griekenland hun burgers financieel Maar critici vinden dat democratisch verkozen regeringen de reddingspakketten moeten samenstellen. Die taak zou niet uitsluitend bij de niet-verkozen bankiers van de ECB mogen liggen.

Sinds dinsdag ligt er een Europees reddingsplan ter waarde van 500 miljard op tafel waar zowel Frankrijk als Duitsland achter staan. Het is een stap richting gedeelde Europese schulden, iets waar Duitsland en Nederland zich vanaf het begin tegen hebben verzet. 

De Duitse ommezwaai isoleert Nederland verder. Nog pijnlijker was dat Rutte van tevoren niet eens is gewaarschuwd. Waarom ineens deze doorbraak? de Karlsruhe-uitspraak Merkel over de streep. Het vooruitzicht dat de ECB straks wordt teruggefloten en er helemaal geen Europees herstelfonds is om op terug te vallen was haar blijkbaar te veel. 

Het plan moet nog wel ondertekend worden door alle lidstaten. Geheel in stijl heeft dat hij onder de huidige voorwaarden niet zoveel voor dit plan voelt. Het is twijfelachtig dat Nederland de gecombineerde macht van Frankrijk en Duitsland kan weerstaan. Maar als in het uiterste geval ook dit herstelfonds stukloopt op Nederlandse halsstarrigheid zal het opkoopprogramma van de ECB – dat nu op de tocht staat – wederom het enige effectieve noodfonds zijn dat er is. 

Nederland als kruidenier 

‘Nederland neemt een positie in die maar moeilijk rationeel de duiden valt,’ schrijft Segers in zijn boek Reis naar het continent over de Nederlandse houding in Europa. 

Het komt erop neer dat Nederland zó rationeel is dat het irrationeel is geworden. De EU wordt in Nederland uitsluitend langs kosten-batenanalyse van het ministerie van Financiën gehouden.  

Kamerdebatten over de EU worden gedomineerd door de Kamercommissie van Financiën en daar domineren volgens Segers de ‘nationalistische fracties’. De EU mag vooral niet te veel kosten. Andere belangen of onderwerpen komen amper ter sprake. Het resultaat van deze eenheidsworst is dat het parlement de harde lijn van minister Wopke Hoekstra vol overtuiging steunt. 

De peilingen laten zien dat Mark Rutte profiteert van het sloopwerk van Hoekstra. Maar dit nationalistisch populisme zorgt er in het buitenland wel voor dat we nauwelijks bereid zijn tot een compromis. Waar komt die Nederlandse halsstarrigheid vandaan? En wat kost het ons? 

Het spook van Gerrit Zalm 

Volgens Segers is de fixatie op de kosten begonnen met Gerrit Zalm. Als minister van Financiën verkocht hij de EU aan de Nederlandse burger als louter een kostenpost. Dat bleek electoraal lekker te liggen, dus hij is er niet meer mee opgehouden. 

Het gevolg is dat we in Nederland eigenlijk niet goed weten wat de EU ons oplevert. Wat is het Nederlandse belang in de EU? Wat kan het ons opleveren? Waar willen we meer van, en waarvan iets minder? 

Zolang de baten geen onderwerp van gesprek zijn in het Nederlandse parlement, heeft Rutte nauwelijks ruimte om in het buitenland compromissen te sluiten. Dat is prima als je gelooft dat Nederland zich achter de dijken kan verschuilen, maar als het coronavirus ons iets heeft geleerd is het dat we van elkaar afhankelijk zijn.

Nederland staat voor een driedubbele crisis – een medische, een economische en een klimaatcrisis. Willen we dat als minuscuul landje echt allemaal alleen oplossen, of kan de Europese Unie ons daarbij helpen? Ik denk het laatste. 

Tot de volgende!