Michael Lewis, auteur van The Big Short, over de pandemie en de preventieparadox: ‘Er valt geen eer te behalen aan rampen die je voorkomt’

De meeste mensen denken dat Donald Trump wordt gedreven door hebzucht.

Dat is een misvatting, schrijft journalist Michael Lewis. ‘De man wordt veel meer gedreven door een ziekelijke zucht naar controle (…). Hij lijkt te willen controleren wat andere mensen van hem vinden.’

Trump doet dat op verrassend simplistische en creatieve manieren, aldus Lewis. Als hij praktisch failliet is en zijn jacht, de Trump Princess, niet meer kan betalen, legt hij dat niet uit als een gebrek aan geld maar als een spirituele wedergeboorte: materieel bezit boeit hem niet meer.

Een andere techniek is om iets – een daad, een mislukking, een gebouw – simpelweg een nieuwe naam geven. De zijne, meestal. ‘“Kies de verkeerde naam, en wat je verder ook doet, je wordt nooit een hit”, is Trumps verklaring waarom hij een van zijn casino’s de naam “Trump” gaf.’

‘De man wiens eerste instinct na het kopen van een gebouw is om de façade te veranderen is zelf een façade geworden’, schrijft Lewis. Of zoals Trump het zelf zegt: ‘Succes is heel vaak simpelweg een kwestie van perceptie.’

Een president met nul interesse in een crisis waaraan geen eer te behalen is

Dit was in 1990 – Lewis recenseerde Trumps boek Surviving at the Top.

Bijna dertig jaar later is Trump niet meer de baas van een nagenoeg failliet zakenimperium, maar de baas van de VS, en heeft hij de leiding over het bestrijden van een crisis waarin succes wordt gepercipieerd als mislukking.

‘Het probleem met dit probleem’, zegt Michael Lewis via Skype vanuit zijn woonplaats Berkeley, ‘is dat als je het optimaal aanpakt, iedereen pissig op je is. Iedereen denkt dan: je hebt te vroeg ingegrepen. Er is niets ergs gebeurd.’

There is no glory in prevention, zoals het gezegde luidt. ‘En we hebben op dit moment een president van de Verenigde Staten die nul interesse heeft in zaken waar geen glorie te behalen is. De leiding van dit land is psychologisch ongeschikt om dit probleem aan te pakken.’

Een pandemie vraagt om een gecentraliseerde, gecoördineerde overheidsstrategie, ‘een beetje zoals een oorlog’, volgens Lewis. Maar daar is weinig van te merken. De vijftig Amerikaanse staten moeten het ieder voor zich uitzoeken, met minimale hulp uit het Witte Huis, en regelmatig zelfs met tegenwerking.

‘Als Rusland de Verenigde Staten binnenvalt’, zegt Lewis, ‘dan zegt de president toch ook niet: "Hup gouverneurs, zet je leger klaar, en kijk maar wat je eraan kunt doen. Hey Montana, kun jij misschien met South-Dakota praten over de coördinatie van de troepen? Ga je gang!" Dat zou je niet doen. Maar dat is wat hij deed. Hij zegt: ik ben er niet voor verantwoordelijk.’

Het resultaat ziet Lewis in de cijfers. ‘Dat is de grote reden waarom wij al meer dan 100.000 doden hebben. Wij vormen zo’n 4 procent van de wereldbevolking, en we hebben iets van 27, 28 procent van de doden. En wij hebben, zogenaamd, de meest geavanceerde medisch-wetenschappelijke gemeenschap ter wereld?’

Hoe dat kan? ‘De analogie waar ik steeds op uitkom, is dat we een sportploeg zijn met alleen maar geweldige spelers, maar met een superslechte coach. Een coach die van een talentvolle ploeg de slechtste van de competitie heeft gemaakt. Het is heel lastig om dat voor elkaar te krijgen.’

Een boek dat voortkwam uit een urgente vraag: 'Hoe gaat hij me vermoorden?'

In de zomer van 2021 levert hij een manuscript in van een boek over de pandemie, vertelt Lewis (59) – auteur van bestsellers als Liar’s Poker, Moneyball, The Big Short, en maker van de populaire podcast Against the Rules, waarvan seizoen 2 net online is gekomen (de aanleiding voor het gesprek). ‘De pandemie is logisch materiaal voor me, want The Fifth Risk, mijn vorige boek, ging precies hierover: wat gebeurt er als de overheid de risico’s die ze hoort te managen niet managet?’

The Fifth Risk verscheen in 2018, en ontstond uit een acute existentiële angst. Eind januari 2017 lag Lewis thuis op bed, herstellende van een heupoperatie en versuft door de pijnstillers, en zag hij Trump op televisie het Witte Huis betreden. Een vraag drong zich aan hem op: how is he going to kill me?

Ik zag Trump op televisie en dacht: hij gaat op een knop drukken en we gaan in rook op

‘Atoomwapens, dacht ik al eerste’, zegt Lewis. ‘Als je denkt aan ‘president’ en ‘risico’ dan denk je: nukes. Hij [Trump, MdH] heeft het nucleaire arsenaal binnen handbereik, hij gaat op een knop drukken, en we gaan in rook op.’

Die angst was het begin van een zoektocht naar wat dat apparaat dat Trump ging bedienen – de overheid – allemaal moet en vermag. Toen Lewis klaar was, lag er een boek waarin hij de overheid niet als een logge bureaucratie schetst, maar als de werkgever van een stel fantastisch interessante en competente mensen.

Waarom zou de overheid je boeien?

Lewis is bepaald geen hardcore Democraat, anders dan vrijwel iedereen in Berkeley, een metafoor voor progressiviteit in Amerika. (‘Als de mensen in Berkeley mijn politieke standpunten wisten, dan zouden ze me het dorp uitjagen’, zei hij onlangs.) En hij had nooit veel interesse in de overheid. Want waarom zou je?

De overheid is een ‘amorf, sloom, schijnbaar onverwoestbaar ding’; een fact of life, zoals ouders dat zijn als je een kind bent. Ze zijn er en ze doen hun best – that’s it. Maar toen Trump Lewis’ onverschilligheid opblies, zag de schrijver dat de overheid een bijzonder nuttig stuk gereedschap was. En – vooral – de opwindende manager van ‘de grootste portfolio aan risico’s uit de wereldgeschiedenis’.

Ja, de nucleaire risico’s, waarvoor Lewis onder invloed van pillen vreesde, die waren er. Maar de overheid moet ook omgaan met een brede collectie aan subtielere, minder tastbare, onwaarschijnlijke risico’s, zoals natuurrampen, energie-uitval, voedsel(on)zekerheid, overmedicalisatie, ongelijkheid (en hoe dat tot een opstand kan leiden), of – pagina 25 – ‘een of ander airborne virus waaraan miljoenen overlijden’.

Onze overheid was al een bouwval, en dan komt Trump met een sloopkogel

Een slecht geleide overheid maakt al die onwaarschijnlijke rampen steeds wat minder onwaarschijnlijk. Probleem 1 bij het aantreden van Trump: de overheid was in een slechte staat, na decennialange verwaarlozing. Probleem 2: de nieuwe president benaderde de overheid als de vijand – inderdaad: het apparaat dat hij hoorde te bedienen. ‘Het was al een bouwval’, zegt Lewis, ‘en dan komt Trump met een sloopkogel.’

Vorig jaar nog speculeerde Lewis dat ‘een pandemie’ nodig was om de Amerikanen de waarde van de overheid te doen inzien – en van competente leiders. Een orkaan of een aardbeving zou dat effect niet hebben, want dat zijn lokale, geïsoleerde fenomenen, die je lokaal en geïsoleerd kunt verklaren. ‘Dat gebeurt anderen.’ Een pandemie raakt iedereen, is angstaanjagend, en ook de elite kan haar niet vermijden. ‘Zelfs zakenbankiers worden ziek en sterven. Iedereen heeft dan die existentiële angst die ik drie jaar geleden voelde.’

Wat denkt hij nu – nu die pandemie er daadwerkelijk is? ‘Mensen wisselen niet zo snel van politieke standpunten’, zegt Lewis. ‘Maar als dit het niet doet, dan weet ik niet wat wel. Ja, een wereldoorlog.’

Een effect van Trump: allerlei rijke, machtige mensen die zich nooit interesseerden voor politiek doen dat nu wel

Natuurlijk – Trump gaat allerlei aspecten van de pandemie op allerlei manieren spinnen. Hij geeft het een andere naam, een andere draai, een andere uitleg, net zoals met zijn jacht.

De meest dramatische voorspellingen van het aantal slachtoffers in de VS waren 2,5 miljoen. Alles onder de 2 miljoen kan Trump verkopen als een succes. Hij lijkt immuun voor politieke schandalen. Zou dat niet hiermee ook zo kunnen werken?

Lewis: ‘Ik betwijfel niet dat hij dat gaat proberen. Ik betwijfel wel of het hem lukt. Er is zo veel van Trump op tape dat je kunt gebruiken voor politieke ads. Dat er niemand dood zal gaan, dat het virus een hoax is, van alles. Ik denk niet dat Amerikanen gaan denken dat het een succes is als er 2 miljoen mensen sterven.’

‘Neem het allerconservatiefste deel van Amerika. Zeg: Oklahoma City. Je kunt Trump geweldig vinden, en je kunt alleen Fox News kijken. Maar toch zul je een paar mensen kennen die zijn overleden. En je weet dat Oklahoma City maar een minuscule fractie is van de hele VS. Dan zul je beseffen: ja, veel mensen zijn overleden. Het zal moeilijk zijn die sterfte te ontkennen.’

Trump zal doen wat hij zijn hele leven doet, volgens Lewis. ‘After the fact verzint hij een verhaaltje zonder feiten. Maar hij gaat dat verhaaltje nog geloven ook. Er is zo’n gezegde dat de beste bedriegers hun eigen bedrog geloven. Zo werkt dat met Trump ook. Iedereen die ook maar iets weet, weet dat hij glashard liegt. Maar voor hem wordt dat het verhaal.’

Het verhaal dat Trump gaat vertellen zal volgens Lewis uit drie elementen bestaan. ‘Eén: ze liegen over het aantal doden; er zijn helemaal niet zo veel mensen overleden. Twee: ik deed het geweldig want veel minder mensen zijn overleden dan verwacht. Drie: de Democraten en de mensen in blue states hebben me gedwarsboomd bij de aanpak van het probleem.’

En toch denkt Lewis dat Trump er nu niet mee wegkomt.

‘De zorgen over Trump zijn nu veel groter dan vier jaar geleden. Niemand dacht destijds dat hij zou winnen. Nu heb je Michael Bloomberg, die 50 miljard op zijn bankrekening heeft, en de helft ervan wil uitgeven aan politieke reclames. En niet alleen hij. Er zijn rijke, machtige mensen die in staat zijn om de waarheid boven tafel te krijgen. Ook Republikeinen.’

‘Dus ik denk dat die advertenties een groot effect zullen hebben. En die advertenties zullen in Pennsylvania, Wisconsin en Michigan en Florida op repeat staan. Ik ga ze niet zien in Californië [dat sowieso voor Biden zal kiezen, MdH], maar er zal geen mens in Wisconsin zijn die die spotjes niet minimaal tien keer heeft gezien.’

Vergeet niet: het was niet zo heel lang geleden dat we een zwarte man kozen als president. Wie zag dat aankomen?

Misschien is dat wat hem optimistisch stemt. Of het is de nakende herwaardering van de Amerikaanse overheid. ‘We zijn een vreemde samenleving, die snel van vorm kan veranderen. Vergeet niet: het was niet zo heel lang geleden dat we een zwarte man kozen als president. Wie zag dat aankomen?’

‘Het virus is een krachtig bewijs voor het belang van leiderschap. Het verschil tussen een goede en een slechte leider is verbluffend. Ik weet niet of Biden het in zich heeft, ik hoop het. Maar zo niet, dan heeft hij misschien een vicepresident die het in hem of haar heeft. Misschien dient zich vanuit Washington een geluid aan waar mensen naar luisteren.’

Wel zou het helpen, zei hij eerder, als zijn landgenoten ‘een president kiezen die daadwerkelijk zijn ambt wil uitoefenen’.

‘Hoe dan ook: ik ben niet wanhopig. Als je me wanhopig wilt krijgen, dan gaat het je niet lukken.’

'Ik struin de wereld af op jacht naar personages'

Lewis praat vanuit de schrijfcabine in zijn achtertuin. Twee dagen eerder zette hij zijn oudste dochter op het vliegtuig, terug naar haar studerende leven, nadat ze twee maanden thuis was geweest. De pandemie is hem persoonlijk goed bevallen, als hij eerlijk is.

‘Ik zou best twee maanden per jaar de pandemieregels willen hebben. Twee maanden dat je niet reist, dat je kinderen thuis zijn, dat het leven simpel is. Allemaal dingen die ik moest doen, maar niet wilde doen, vielen weg. Als we dat zouden kunnen hebben zonder de doden en de zieken...’

Misschien verklaart dit zijn optimisme, of misschien komt het omdat hij volgens zijn vrienden de vrolijkste persoon is die ze kennen. Of het is het plezier over het boek waaraan hij werkt. (Lewis schrijft voor Bloomberg News een column over de pandemie, ‘dat dient als R&D voor mij. Een excuus om mensen te bellen en ze vragen te stellen.’)

Dat plezier kun je voelen, al weigert hij ook maar iets over het boek te zeggen. ‘Dat is een regel van me. Het is een slecht idee om over boeken te praten voor ze zijn geschreven. Het brengt me in de problemen. Soms wil ik het halverwege het schrijven anders doen, maar dan ben ik al gebonden [aan een bepaalde opzet die hij dan lastiger kan schrappen, MdH].’

Trump is als de psychotische, dronken vader van het gezin, iedereen probeert een beetje langs hem heen te werken

Een redelijke aanname is dat het nieuwe boek zal gaan over de particuliere initiatieven om het falen van de overheid te compenseren, een thema waar Lewis in sommige interviews^* al naar hintte.^* ‘Trump is als de psychotische, dronken vader van het gezin, en iedereen probeert een beetje langs hem heen te werken.’

Risicolozer nog is de voorspelling dat het boek zal worden bevolkt door enkele memorabele hoofdpersonen. Lewis’ boeken zitten vol gepassioneerde, disruptieve personages, ‘die zich niet senang voelen met de status quo’ (net als hijzelf), en de lezer meesleuren in en ‘onderwijzen’ over de veelal complexe terreinen waarin ze zich begeven (halfgeleiders, honkbalstatistiek, financiële derivaten, flitshandel).

‘Het is denk ik een indicatie dat ik een luie schrijver ben. Als je een disruptief personage hebt, is hij of zij makkelijk te beschrijven, maar ook de omgeving, omdat hij die omgeving aan het manipuleren is.’ Dat wil zeggen: het internet nuttig maken, rijkere honkbalploegen verslaan en een sportcultuur veranderen, profiteren van de crash van de huizenmarkt, de overheid iets minder slecht laten functioneren.

‘Ik heb meer lol als ik personages vind als dragers van een idee. Als ik een lezer kan binden aan zo’n personage, dan neemt dat personage hem of haar mee. Je kunt de lezer besmetten met de passie van de personages. En je laat zijn passies die van de lezer worden. Dat zorgt dat lezers dingen willen begrijpen die ze anders niet willen begrijpen. Dus ja: ik struin de wereld af op jacht naar personages.’

'Ik kan niet zomaar een goed boek schrijven over klimaatverandering'

Omdat boeiende personages bij Lewis een randvoorwaarde zijn voor een geslaagd boek, zal hij niet snel over een onderwerp schrijven alleen omdat het belangrijk is.

Zoals klimaatverandering. ‘Mijn oudste dochter is 21, tweedejaars student, en ze is – terecht – geobsedeerd door klimaatverandering. Ze zegt steeds: pa, je moet over klimaatverandering schrijven. En dan zeg ik: prima, maar wat is het boek? Hoe kan ik het materiaal zo spannend maken dat het werkt? Hoe kan ik iets toevoegen aan wat je toch al elke dag kunt lezen?’

‘Ik moet dan de persoon of de personen vinden via wie ik het boek kan schrijven. Ik let op, maar tot nu toe heb ik die nog niet gevonden.’

Wie dus een boek van Michael Lewis wil lezen over klimaatverandering – lever hem een dwingende hoofdpersoon. ‘Klimaatverandering is lastig te dramatiseren, dat is het probleem.’

‘Tot het te laat is’, voegt hij gortdroog toe. ‘Dan is het makkelijk te dramatiseren.’ (Ik herhaal mijn oproep: lever Lewis een dwingende hoofdpersoon.)

Het onderwerp is belangrijk genoeg – dat is één criterium voor een boek. ‘Een ander criterium is: is dit iets dat iemand over vijftig jaar oppakt en met plezier leest? Of is het compleet afhankelijk van de actualiteit? Als de personages je van het papier tegemoet springen, dan kunnen mensen een boek tot in de eeuwigheid lezen.’

Lewis en ik spraken ook over het tweede seizoen van zijn podcast, ‘Against the Rules’, en over een ander nieuw boek van hem, dat gaat over de professionalisering van de Amerikaanse jeugdsport. Luister het in de podcast bovenaan dit stuk.

Meer lezen?