Kijktip: Occupied laat zien hoe ongrijpbaar moderne oorlogsvoering kan zijn

In de nabije toekomst schopt milieuactivist Jesper Berg het tot premier van Noorwegen, en maakt direct zijn belangrijkste verkiezingsbelofte waar: hij stopt de productie van fossiele brandstoffen. De Scandinavische olie- en gasstaat, in 2019 nog de derde gasexporteur ter wereld,^* wil een voorbeeld zijn voor de wereld. 

Maar daar zit die wereld niet op te wachten. De EU, in 2019 nog voor bijna een kwart van haar consumptie afhankelijk van Noors gas, eist dat de maatregel wordt teruggedraaid. Onder dreiging van een militaire invasie stemt premier Berg ermee in de productie onder Russisch toezicht tijdelijk voort te zetten. Maar wat wordt overeengekomen als een samenwerking tussen beide regeringen, blijkt al snel een bezetting. 

Tenminste, daar lijkt het verdacht veel op. Er rijden geen Russische tanks door de straten, het leven gaat ogenschijnlijk gewoon door. Maar er heeft zich overduidelijk een grote politieke verandering voorgedaan die, hoe je het ook wendt of keert, Noorwegen zijn autonomie en daarmee vrijheid heeft afgenomen. 

En dat zet de Noren voor het blok. Want wat doe je als je land wordt bezet door een veel sterker buitenlands regime? En wanneer breekt het moment aan om terug te vechten?

Dit is helemaal geen bezetting

Occupied – of in het Noors: Okkupert – is ontsproten uit het brein van de Noorse bestsellerauteur Jo Nesbø, die al in 2008 aan het script begon. Het duurde vervolgens nog zes jaar voordat de opnames konden beginnen van wat uiteindelijk de duurste Noorse productie ooit zou zijn. Inmiddels zijn de eerste twee seizoenen te zien op NPO Plus, het derde seizoen kwam eind vorig jaar uit in Noorwegen.

Het toeval wil dat regisseur Erik Skjoldbjærg aan de opnames begon op het moment dat door Rusland gesteunde separatisten het oosten van Oekraïne binnenvielen. Fictie was wat dat betreft de realiteit voor. Want net als in Oekraïne, hullen ook de Russische bezetters van het fictieve Noorwegen zich in nevelen. Ook zij zeggen: dit is helemaal geen bezetting. 

Dat maakt Occupied meer dan een spannende politieke thriller: het leert je iets over wat oorlog vandaag de dag is. Die wordt niet alleen meer gevoerd met bommen en tanks, maar speelt zich af in een schemergebied. Precies op het punt waar je steeds net niet zeker weet of iets oorlog is, en hoe je daar vervolgens op moet reageren.

Premier Berg probeert zijn land vooral voor oorlog te behoeden, maar raakt al snel verstrikt in een web van tegenstrijdige belangen en emoties. Zijn beveiliger Hans Martin Djupvik houdt vast aan orders van hogerhand, maar heult daardoor ook steeds meer met de bezetter. Noren die in verzet komen, veranderen stap voor stap in nietsontziende terroristen.

Dit is minder fictief dan je misschien denkt

Nesbø putte inspiratie uit bestaande oorlogen, waaronder de Amerikaanse bezetting van Irak in 2003. Net als de Amerikanen destijds belooft ook de Russische bezettingsmacht in Occupied te vertrekken, om vervolgens te blijven. En hoe langer dat duurt, hoe meer verzet daartegen ontstaat, en hoe onoverzichtelijker en gewelddadiger de situatie wordt. 

Maar Occupied speelt zich niet ver van huis af, maar in Noorwegen. En dat is een belangrijk punt. Cyberaanvallen, nepnieuws en Russische straaljagers die het luchtruim schenden, gebeuren in Noorwegen en omliggende landen echt. De gelijkenissen zijn zo sterk dat de Russische ambassadeur in Noorwegen zich genoodzaakt voelde te verklaren dat de Noorse kijker ‘in de slechtste traditie van de Koude Oorlog’ bang wordt gemaakt voor ‘een niet-bestaande dreiging uit het oosten’. 

Geheel in lijn met het script werden gelijkenissen direct ontkracht door Nesbø, die benadrukte dat het gewoon een verhaal is dat echt had kunnen gebeuren. En dat kijkers best het onderscheid kunnen maken tussen feit en fictie. Maar de controverse laat zien hoe de serie in zekere zin verweven raakte met de realiteit. 

Waarom we dit soort series nodig hebben (maar met een korrel zout moeten nemen)

Want de Russische ambassadeur heeft een punt. Als we de oorlog die volgens sommigen in de echte wereld al woedt niet zien, dan moeten we het doen met dit soort series om ons er iets bij voor te kunnen stellen. Het is geen toeval dat militairen en onderzoekers die ik over de huidige spanningen spreek, geregeld verwijzen naar series zoals Occupied om de ernst van de situatie te verduidelijken. 

Dat is in zekere zin een compliment voor de serie, die het tijdsbeeld goed weet te vatten en uitstekend de dilemma’s weergeeft die momenteel ook in de echte wereld spelen. Maar het beïnvloedt ons beeld over die wereld ook, en dat is onmiskenbaar onderdeel van het krachtenspel dat speelt. 

Dat dwingt mij tot een waarschuwing: de serie is leerzaam en treffend actueel, maar wat je ziet is niet echt. En dat wordt het voorlopig ook niet. Tenminste: laten we dat vooral hopen.

Luisteren?