Waarom ik lijstduwer ben geworden van de Partij voor de Dieren

Vorig voorjaar was Europa kort in de ban van een paardenvleesschandaal. Vleeshandelaren hadden goedkoop paardenvlees afkomstig uit Oost-Europa verkocht als duur rundvlees, wat vervolgens – verpakt en versneden – in allerlei producten terecht was gekomen: hamburgers, worsten, patés en andere voorbewerkte vleesproducten.

Het leverde een fascinerend inkijkje op in de complexiteit, ruimtelijke spreiding en ondoorzichtigheid van onze voedselproductieketens. En etaleerde het opportunisme, winstbejag en de kortzichtigheid van de handelaren die in deze lange ketens de cruciale schakels vormen.

Op 14 februari van dat jaar had de Nederlandse correspondent van de Financial Times een schokkend verhaal over de heer Jan Fasen, directeur van Draap Trading Ltd., juridisch gevestigd op Cyprus. Draap (‘paard’ omgedraaid) was de tussenpersoon die Roemeens paardenvlees had verkocht aan het Franse vleesbedrijf Spanghero, dat het vervolgens in allerlei voorgekookte vleesproducten had verwerkt, waarna het in de schappen van een groot aantal Europese supermarkten terecht was gekomen. Het schandaal was bij Fasen begonnen.

Hij bleek niet van onbesproken reputatie. Een jaar eerder was hij veroordeeld tot negen maanden celstraf voor het ‘omkatten’ van Zuid-Amerikaans paardenvlees in Duits rundvlees alvorens het door te verkopen op de Franse tweedehands vleesmarkt. En daarvoor was hij in opspraak gekomen door het verkopen van ‘onrein’ vlees onder valse halal-voorwendselen.

Hypotheken zijn net vlees

De parallellen met de praktijken in de bancaire sector zijn opvallend. ‘Verpakken,’ ‘versnijden,’ ‘omkatten’ – het is precies hetzelfde als wat er met onze hypotheken is gebeurd. Securitiseren is het transformeren van individuele financiële contracten tussen klant en bank in verhandelbare waardenpapieren die worden gekocht door institutionele beleggers die zich geen zier bekommeren om ons wel en wee en alleen uit zijn op een hoog, stabiel rendement.

En net als met het paardenvlees van de firma Draap komen onze hypotheken daar pas voor in aanmerking na grondig te zijn ‘omgekat,’ ‘versneden’ en ‘verpakt.’ En net als Draap Trading Ltd. van belastingparadijs Cyprus gebruikmaakt om toezicht te ontlopen, zo gebruiken bankiers voor het omkatten van hypotheken brievenbusmaatschappijen om het juridisch eigendom buiten de eigen balans te houden.

Onderzoekers van de Manchester Business School wijten in een recente publicatie zowel bancaire crisis als recente voedselschandalen aan vier gedeelde oorzaken: onnodige complexiteit, de terreur van aandeelhouderswaarde, ongelijke verdeling van onderhandelingsmacht en afwezigheid van ketenverantwoordelijkheid.

De toenemende frequentie van grensoverschrijdende voedselschandalen is net als de bankencrisis geen incident, maar een structureel kenmerk van de wijze waarop we onze economieën hebben ingericht

Veehouders en consumenten trekken in het onderhandelingsspel met vleesverwerkers en supermarkten steevast aan het kortste eind. De macht in vrijwel al onze voedselproductieketens is volledig komen te liggen bij beursgenoteerde producenten en retailers. Opgejaagd door de rendementeisen van aandeelhouders worden veehouders uitgewrongen, slachterijen opgejaagd tot productiestijgingen en is de consument – aan het einde van de pijplijn – steeds vaker het haasje: de kwaliteit van ons voedsel lijdt onvermijdelijk onder de productiedwang. De toenemende frequentie van grensoverschrijdende voedselschandalen is net als de bankencrisis geen incident, maar een structureel kenmerk van de wijze waarop we onze economieën hebben ingericht.

De interne markt is daar zowel oorzaak als gevolg van. Aangezwengeld door multinationals als Philips en Volvo, die met lede ogen toekeken hoe de geïntegreerde consumptiemarkten van de Verenigde Staten Amerikaanse concurrenten schaalvoordelen opleverden, heeft de Europese Unie sinds eind jaren tachtig alles in het werk gesteld om nationale obstakels op het gebied van arbeidsvoorwaarden, voedselveiligheid, milieu-eisen en markttoegang zoveel mogelijk weg te nemen.

Het resultaat is een immense schaalsprong in economische activiteit geweest. Voedsel is net als krediet niet langer lokaal, maar afkomstig uit een niemandsland op weg naar een ander niemandsland waar eveneens niemand verantwoordelijk is.

Dieren, om er aan te verdienen

En laat er geen misverstand over bestaan: Nederland speelt in deze geografisch uitgedifferentieerde productieketens een sleutelrol. Niet alleen is Nederland met pakweg 12.000 miljard euro aan in- en uitstromend kapitaal een van de grootste belastingdoorvoerhavens ter wereld. Met pakweg 550 miljoen kadavers per jaar, die ons ongeveer 7 miljard euro opleveren, zijn we ook een van de grootste slachthuizen van de wereld. Bloodlands en killing fields – maar dan op z’n Nederlands: dieren, om er aan te verdienen.

De vier vrijheden van de interne markt: vrij verkeer van goederen, diensten, kapitaal en arbeid, hebben Europese consumenten veel goeds gebracht. Maar zij hebben burgers, dieren en milieu ook veel kwaads bezorgd. Het evenwicht tussen kapitaal en arbeid, tussen korte termijn en lange termijn, tussen instrumentalisme en ethiek, tussen winstbejag en zorg voor mens, dier en omgeving is in het huidige Europa volledig zoek geraakt.

Het antwoord hierop is niet constructief meedenken, maar een resoluut ‘nee’ tegen het Europa dat onze politieke, economische en financiële elites de afgelopen decennia achter onze rug hebben opgebouwd.

Daarom ben ik lijstduwer van de Partij voor de Dieren geworden. Omdat deze partij, anders dan sommige andere progressieve partijen, snapt dat de tijd van meedenken voorbij is en de tijd van tegendenken is aangebroken.

De Partij voor de Dieren reproduceert niet de illusie dat de euro in principe oké is, alleen nu even niet. Zij pleit onomwonden voor nader onderzoek naar opbreekscenario’s. Omdat de partij snapt dat de ordoliberale machine die euro heet pas tot stilstand zal komen als alle beperkingen op marktwerking zijn afgebroken. Met alle gevolgen voor mens en dier vandien.

Zie het als een vorm van democratisch verzet. Zie het als een weerwoord aan Brussel.