Hoera, geen M of V meer op je ID. Nu de geboorteakte nog

De geslachtsvermelding op de identiteitskaart gaat op de schop. Dat schreef minister Van Engelshoven van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) vorige week in een brief aan de Tweede Kamer. Je kunt de brief over sekseregistratie hier downloaden.

Op de ID-kaart staat nu nog of de drager ervan ‘man’ of ‘vrouw’ is. Maar dat ‘M’etje’ of ‘V’tje’ gaat eraf, over pak ’m beet een jaar of vijf.  

Voor COC Nederland, TNN en het NNID was het nieuws reden voor een vreugdedansje. Zij pleiten al jaren voor het afschaffen van de vermelding van geslacht op identiteitsdocumenten.

Bijna had ik opgetogen meegefuifd. Ook ik erger me al jaren aan de geslachtsvermelding op mijn ID-kaart. In dit stuk op De Correspondent lees je waarom. Voor een document waarop je foto duidelijk genoeg laat zien dat jij ‘jij’ bent, is geslacht nogal overbodig – terwijl het wel vervelende situaties kan opleveren voor iedereen bij wie die ‘M’ of ‘V’ niet overeenkomt met hoe ze zich voelen, of hoe ze eruitzien.

Zet die polonaise dus maar in!

Maar toen las ik de brief van de minister nog eens goed. En hoe vaker ik de brief las, hoe kritischer ik werd.

Wie kan je sekse nog wél uitlezen, is de vraag

Laat ik positief beginnen: het weglaten van het geslacht op de identiteitskaart is echt een stap in de goede richting – zowel voor mensen bij wie de geslachtsvermelding op de ID niet overeenkomt met hoe zij zich voelen als voor mensen die vinden dat de slijter die om legitimatie vraagt niet zomaar hoeft te weten wat er in hun onderbroek zit.

Alleen vraag ik me af of het voorstel van de minister wel ver genoeg gaat.

Allereerst moet je weten dat je geslacht niet alleen als een ‘M’ of ‘V’ op je ID-kaart staat. Ook in de chip in de identiteitskaart en de ‘Machine Readable Zone’ (MRZ) is het geslachtsgegeven opgeslagen. Instanties als de politie en de Koninklijke Marechaussee kunnen die informatie uitlezen.

Om het geslacht volledig van de ID-kaart te schrappen, moet de geslachtsvermelding dus ook uit de MRZ en van de chip verdwijnen, maar uit de brief van de minister wordt niet duidelijk of dat ook gebeurt. Reden om eens navraag te doen. Ik mail met woordvoerders van het ministerie van OCW en Justitie en Veiligheid. En zij hebben goed nieuws: het geslacht zal ook van de chip en de MRZ verdwijnen. 

Informatie over geslacht wordt veel vaker verstrekt dan strikt noodzakelijk

Maar dan is er nog iets: sommige instanties die je identiteitskaart checken – politie, gemeente, de marechaussee – zijn ook geautoriseerde gebruikers van de Basisregistratie Personen (BRP), het register waarin gemeenten de persoonsgegevens van burgers bijhouden. Ook als zij je geslacht niet via je identiteitskaart kunnen achterhalen, zouden ze die gegevens wel nog uit de BRP kunnen halen.

En dat blijkt nog vrij gemakkelijk. Zo laat een politiewoordvoerder weten dat agenten toegang hebben tot de BRP via een hand held device dat ze altijd bij zich dragen. Het is natuurlijk maar de vraag hoe vaak ze geslacht daarin zullen opzoeken – met name bij staandehoudingen speelt het niet zo’n grote rol. Maar het wordt voor ons dus wel onzichtbaar wanneer en voor wie onze geslachtsregistratie zichtbaar is.

Daarbij komt dat het in veel gevallen helemaal niet zo duidelijk is waarvoor BRP-gebruikers geslachtsgegevens nou eigenlijk mogen gebruiken.

Of gebruikers geautoriseerd zijn om het geslachtsgegeven uit de BRP te ontvangen, is vastgelegd in zogenoemde autorisatiebesluit, Op de website van de RvIG lees je meer over autorisatiebesluiten. dat per gebruiker wordt vastgesteld door de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG). Gebruikers krijgen namelijk niet álle gegevens uit de BRP, maar enkel de gegevens die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van hun publieke taak.

In een onderzoek dat de regering liet uitvoeren naar de juridische, financiële en technische gevolgen van het aanpassen van de geslachtsregistratie, is onder andere gekeken naar hoe vaak het persoonsgegeven ‘geslacht’ vanuit de BRP aan gebruikers wordt verstrekt.  En dat is vaak: uit een steekproef onder 49 autorisatiebesluiten blijkt dat gebruikers in alle gevallen toegang hebben tot het geslachtsgegeven. Daar komt bij dat slechts in een klein aantal autorisatiebesluiten wordt genoemd waarvoor de gebruiker het geslachtsgegeven nodig heeft. 

In de meeste gevallen wordt dus niet expliciet toegelicht waarvoor gebruikers het geslachtsgegeven precies nodig hebben – en waarvoor ze het dus mogen gebruiken. Volgens het onderzoek lijkt het erop dat informatie over geslacht in elk geval veel vaker wordt verstrekt dan strikt noodzakelijk.

Het afwegingskader: geslacht alleen registreren als het echt nodig is

En dat is opvallend. Want het besluit om de geslachtsvermelding op de identiteitskaart af te schaffen is onderdeel van het bredere voornemen van de regering om onnodige sekseregistratie op allerlei terreinen terug te dringen. Organisaties moeten informatie over geslacht alleen registreren en gebruiken als dat echt nodig is. 

Om instanties te helpen heeft de minister een zogenoemd ‘afwegingskader’ laten ontwikkelen – een uitgebreide vragenlijst die organisaties en bedrijven kunnen gebruiken om te beoordelen wanneer geslachtsregistratie noodzakelijk is. 

Dat is natuurlijk superhandig. Maar ook: een keuze. Want hoewel organisaties worden aangespoord om kritisch te zijn over waarom ze geslachtsgegevens registreren en gebruiken, zijn ze nergens toe verplicht.

Waarom zou je organisaties niet verplichten hieraan te werken, en hierop vervolgens handhaven?

De minister van OCW wil echter niet van bovenaf opleggen wat organisaties aan de onnodige geslachtsregistratie moeten doen, laten de woordvoerders weten. Het afwegingskader is bedoeld om bewustwording en maatschappelijke verantwoordelijkheid te versterken, niet om een blauwdruk op te leggen.

Maar is bewustwording wel voldoende? Want het registreren en gebruiken van geslacht is voor veel organisaties zó vanzelfsprekend dat ik me afvraag hoeveel er écht zal veranderen als zij op eigen houtje moeten beoordelen hoe nodig geslachtsregistratie werkelijk voor hen is.

En je paspoort dan?

En hoe zit het met het paspoort? Gaat het geslacht daar ook vanaf?

Kort gezegd: nee. Identiteitskaarten volgen Europese richtlijnen waarin staat dat lidstaten zelf mogen beslissen of ze het geslacht op de ID vermelden. Maar paspoorten moeten voldoen aan internationale regels, die wel een geslachtsaanduiding verplichten.  

Wel mag er volgens die richtlijnen behalve een ‘M’ of ‘V’ ook een genderneutrale ‘X’ op het paspoort staan. Maar in haar brief schrijft de minister dat ze voorlopig nog geen genderneutraal paspoort in Nederland in wil voeren.

Waarom niet? 

Volgens de minister zou een ‘X’ op het paspoort betekenen dat er een genderneutrale optie voor de geboorteakte moet komen. De huidige geslachtsregistratie is namelijk opgebouwd als een soort keten van meerdere registraties die op elkaar inhaken. De geslachtsvermelding in het paspoort komt rechtstreeks uit de BRP, die op haar beurt weer teruggrijpt op de geboorteakte.

Om te voorkomen dat er in verschillende systemen verschillende geslachtsregistraties komen, wil de regering vasthouden aan de geboorteakte als leidend voor de registratie in het BRP en op het paspoort. Maar een genderneutrale geboorteakte voor iedereen die dat wil, daar wil de minister nog niet aan. 

Ik zou zeggen dat zowel medische aspecten als genderbeleving reden moeten kunnen zijn voor een genderneutrale geboorteakte. Maar wie ben ik?

In haar brief noemt de minister wel twee recente zaken waarin de rechter besloot het verzoek om zo’n genderneutrale registratie te honoreren. 

Toch is deze jurisprudentie niet eenduidig genoeg om de wet te wijzigen, stellen de woordvoerders van de minister. In de afzonderlijke uitspraken zijn namelijk de ene keer medische aspecten betrokken, terwijl de andere keer genderbeleving voldoende werd geacht om tot wijziging van de geboorteakte over te gaan.

Ik zou zeggen dat dit laat zien dat zowel medische aspecten als genderbeleving reden moeten kunnen zijn voor een genderneutrale geboorteakte. Maar wie ben ik?

De minister zegt de ontwikkelingen af te willen wachten – waarmee ze eigenlijk lijkt te zeggen dat ook op dit punt de eigen verantwoordelijkheid regeert. Iedereen die een genderneutrale registratie op de geboorteakte wil, moet voorlopig maar procederen. Als het aantal zaken ineens explosief stijgt, zal ze wel verder zien.

Is dit alles reden voor een treurmars? Nee. Maar ook niet voor een polonaise. Op het punt van de geslachtsregistratie heeft de regering zich vooral in een klassieke polderspagaat gemanoeuvreerd.  Aan de ene kant neemt ze vooruitstrevende beslissingen, aan de andere kant houdt ze de boot af. 

De aanpak van de onnodige sekseregistratie is daarmee fantastisch en slappe hap tegelijk.

Meer lezen?

Het probleem M/V: waarom staat ons geslacht eigenlijk in ons paspoort? Iedereen heeft een ‘M’ of een ‘V’ in zijn of haar paspoort staan. Tot voor kort was het schandalig moeilijk om die geslachtsregistratie te veranderen, heb ik aan den lijve ondervonden. Waarom registreren we geslacht eigenlijk? En waarom stoppen we er niet gewoon mee? Dat ga ik uitzoeken. Lees het artikel hier