Moet Nederland voedsel inzetten als machtsmiddel? (en andere prangende kwesties)
‘Politiek is oorlog zonder bloedvergieten, terwijl oorlog politiek is met bloedvergieten,’ zei de stichter van de Chinese Volksrepubliek Mao Zedong ooit.
Tegenwoordig is het steeds minder duidelijk waar politiek overgaat in oorlog, en oorlog in politiek. Want juist in het schemergebied tussen oorlog en vrede in vinden confrontaties tussen mondiale grootmachten plaats.
Cyberaanvallen door Russische hackers richten voor miljarden euro’s schade aan in Europa, zonder dat er een druppel bloed vloeit. China en de VS zijn verwikkeld in een machtsstrijd die al een paar keer bijna leidde tot militaire confrontatie op de Zuid-Chinese Zee.
Het geopolitieke slagveld verbreedt zich
De coronacrisis liet zien hoe afhankelijk Nederland is van Chinese mondkapjes en medicijnen, maar dat geldt voor veel meer zaken. China heeft er op dit moment geen belang bij de toevoer daarvan te stoppen, maar dat kan veranderen als Nederland zich feller tegen China keert.
En daar dringt de VS juist op aan. Zo benadrukte de Amerikaanse ambassadeur Pete Hoekstra vorige maand dat Nederland het Chinese telecombedrijf Huawei moet weren uit Nederlandse netwerken. Kort daarna zei hij in Elsevier Weekblad dat hij het gevoel heeft dat Nederland niet meer onvoorwaardelijk achter de VS staat.
En zo dreigt Europa steeds meer te worden meegetrokken in een politiek machtsspel. Daarom moet Europa ‘sterker, verenigder en strategischer zijn in de manier waarop ze denkt, handelt en spreekt,’ benadrukte Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen in maart. Naast militaire slagkracht, technologie en diplomatie, worden ook voedsel en grondstoffen daar steeds meer onderdeel van.
Voedsel als machtsmiddel?
Inderdaad. De voortrekkersrol die Nederland speelt op het gebied van de land- en tuinbouw wordt door de politiek onvoldoende benut, zegt hoogleraar Internationale Betrekkingen Rob de Wijk in dit interview met Nieuwe Oogst, het vakblad van de agrarische sector.
China moet twintig procent van de wereldbevolking voeden met slechts negen procent van het beschikbare landbouwoppervlak, dat door verwoestijning van landbouwgrond verder af zal nemen. Om de eigen voedselzekerheid veilig te stellen investeert China wereldwijd in landbouwgrond en voedselbedrijven, en daar kan Nederland als hightech landbouwnatie munt uit slaan. China kent bijvoorbeeld een groot tekort aan melkpoeder en varkensvlees. Door dat als Nederland te leveren, kun je op andere gebieden eisen stellen, stelt De Wijk.
Ook Rusland ziet de geopolitieke kracht van voedsel. Waar door de opwarming van de aarde het totale beschikbare landbouwoppervlak afneemt, neemt dit in Rusland toe. Poetin investeert fors in het moderniseren van de landbouwsector, wat Rusland in de toekomst mogelijk een belangrijke troef in handen geeft.
En grondstoffen?
Voedselzekerheid is slechts een van de uitdagingen van de 21ste eeuw. Misschien wel net zo belangrijk om als samenleving te functioneren is de toevoer van grondstoffen die cruciaal zijn voor de economie, maar waarvan het niet zeker is dat ze beschikbaar blijven.
Dit soort ‘kritieke grondstoffen’ zijn onmisbaar voor de productie van digitale technologie, zoals harde schijven en computerchips. Maar ook windturbines, elektrische batterijen en steeds meer militair materieel zijn afhankelijk van kritieke grondstoffen.
De Europese Unie is voor meer dan 95 procent import-afhankelijk voor 15 van de 27 materiaalgroepen die sinds maart 2020 als ‘kritieke grondstoffen’ zijn aangemerkt, en voor meer dan 60 procent voor nog eens zeven andere groepen. China is met 62 procent van de totale import veruit de grootste leverancier, schrijft het Institute for European Studies (IES).
Die toevoer zal vermoedelijk verder onder druk komen te staan, waarschuwen ze. Hoe meer de wereld digitaliseert, hoe feller de competitie om kritieke grondstoffen zal worden. Er is slechts een handjevol landen die ze produceren en bewerken, waarvan een deel wordt geplaagd door oorlog en corruptie. Door de toenemende geopolitieke spanningen neemt de kans dat de toevoer stopt toe.
Het belang van kritieke grondstoffen komt ook terug in de nieuwe industriële strategie van de EU, die in maart uitkwam. Daarin wordt opgeroepen een actieplan te maken om de toevoer veilig te stellen. Als Europa zich niet aanpast aan de nieuwe geopolitieke realiteit, staat haar soevereiniteit op het spel, waarschuwen de opstellers.
En zo dreigt alles onderdeel te worden van veiligheidsbeleid
Het geloof in de vrije markt waar iedereen de vruchten plukt van samenwerking, wordt zo steeds meer ingeruild voor een geopolitieke bril. Daar is afhankelijkheid een zwakte, of een machtsmiddel dat je kunt inzetten tegen potentiële rivalen.
In het huidige gespannen politieke klimaat is dat misschien een begrijpelijke reflex, maar daarmee dreigt ook iets verloren te gaan. Wederzijdse afhankelijkheid is ook een aanjager om samenwerking aan te gaan, en vertrouwen te kweken. En dat is nu juist harder nodig dan ooit.
De grootste uitdagingen van de 21ste eeuw vragen stuk voor stuk om een mondiale aanpak. Een pandemie, klimaatverandering, ongecontroleerde migratie en grensoverschrijdend terrorisme los je niet op als land of politiek blok. Daarvoor heb je elkaar nodig.
Daarom hebben we meer aan de woorden van een andere Chinese denker, die politiek niet beschouwde als het voorportaal naar oorlog. Confucius zei ooit: ‘Als woede stijgt, denk aan de gevolgen.’ Die tip kunnen we nu goed gebruiken.
Groet,
Lennart
P.s. In de podcastserie ‘The Good War’ zetten studenten van de Universiteit Utrecht Isa Zoetbrood en Jet Groenendijk uiteen hoe drones oorlogsvoering veranderen. Een aanrader!