Het was de perfecte aanval, maar toch gingen er burgers dood

In de herfst van 2015 voert een Nederlandse F-16-piloot een vrijwel perfecte aanval uit. Precies op het afgesproken moment bereikt zijn toestel de Iraakse stad Mosul. Daarna gooit hij op de meter nauwkeurig een bom op een hoofdkwartier van IS.

Alleen bleek het achteraf geen IS-hoofdkwartier te zijn. Het huis werd bewoond door Basim Razzo en zijn familie. Zijn vrouw, dochter, broer en neefje kwamen om. Zelf raakte de voormalige medewerker van een telecombedrijf gewond en blijvend arbeidsongeschikt.

Nadat Razzo jarenlang aandacht had gezocht voor zijn zaak, maakte minister Ank Bijleveld van Defensie (CDA) dinsdag bekend dat hij een schadevergoeding krijgt.

In een brief aan de Tweede Kamer schrijft Bijleveld dat zij daarmee tegemoet hoopt te komen aan ‘het enorme menselijke leed’ dat hem is overkomen, maar benadrukt zij dat het een ‘vrijwillige vergoeding’ betreft. ‘Het ministerie van Defensie is van mening dat er geen sprake is van onrechtmatig geweldgebruik.’^*

De aanval die de Nederlandse piloot uitvoerde was dus goed, alleen leverde die niet het gewenste resultaat op. Dat kun je alleen begrijpen wanneer je de hele aanloop naar de aanval bekijkt. Maar precies dat is wat niet gebeurt. En daardoor kan het gebeuren dat uiteindelijk niemand zich verantwoordelijk voelt als het misgaat. 

Hoe de perfecte aanval toch misging

Tussen oktober 2014 en december 2018 voerden Nederlandse gevechtsvliegtuigen zo’n 3.000 missies uit in Syrië en Irak, waarbij meer dan 2.100 keer wapens zijn ingezet. 

Die aanvallen werden voorbereid vanuit het hoofdkwartier van de internationale coalitie in Qatar. Daar analyseerden inlichtingenofficieren honderden uren beeldmateriaal van drones en satellietbeelden, werden luchtaanvallen tot in detail uitgedacht en juridisch getoetst, en besloot een Nederlandse militaire vertegenwoordiger of een missie voldeed aan het Nederlandse mandaat.

Razzo’s huis werd als doelwit aangemerkt, nadat een drone met tussenpozen van een kwartier ongeveer anderhalf uur boven het huis had gevlogen

Razzo’s huis werd als doelwit aangemerkt, nadat een drone met tussenpozen van een kwartier ongeveer anderhalf uur boven het huis had gevlogen om videobeelden te maken. Daarop was te zien hoe een jongen het hek opende voor de bestuurder van een BMW, een omgangsvorm die gebruikelijk is voor IS-leiders. Bovendien waren er geen vrouwen en kinderen te zien. In werkelijkheid zaten zij binnen omdat het buiten snikheet was, en was de jongen die het hek opende Razzo’s zoon en de bestuurder zijn broer.

Toch meenden de Amerikaanse inlichtingenofficieren die de beelden analyseerden dat een aanval gerechtvaardigd was, en werd met allerlei ingewikkelde software berekend hoe daarbij moest worden voorkomen dat er burgerslachtoffers zouden vallen. De Nederlandse militaire vertegenwoordiger concludeerde vervolgens dat de geplande aanval voldeed aan het Nederlandse mandaat. En zo kwam stapje voor stapje een bombardement tot stand dat uiteindelijk iedereen betreurt.

Maar wie is de dader?

Razzo’s advocaat, Liesbeth Zegveld, noemt het bombardement een ‘internationale onrechtmatige daad’, omdat de inlichtingen over het doel beperkt en tegenstrijdig waren. Zo werd er enkel gebruikgemaakt van anderhalf uur aan dronebeelden, waaruit niet met zekerheid op te maken viel dat Razzo’s huis door IS’ers werd gebruikt.

De Amerikaanse inlichtingenofficieren erkenden uiteindelijk, tegenover Razzo zelf, fouten te hebben gemaakt, staat in het boek Missie F-16: Nederlandse jachtvliegers boven brandhaarden. 

Maar geen land neemt de schuld op zich. De VS hebben de bom niet gegooid, Bijleveld benadrukt dat er geen sprake is van ‘onrechtmatig geweldgebruik’ door Nederland. Op papier was er ook niets mis met de aanval. Hij voldeed aan het Nederlandse mandaat en de Nederlandse piloot deed precies wat hem opgedragen werd. 

En daar zit precies het probleem. Bij hypergespecialiseerde luchtaanvallen zijn inmiddels zo veel mensen betrokken dat het steeds minder duidelijk is wie er precies schuld draagt als het misgaat. Je zou kunnen zeggen: iedereen een beetje. Maar in de praktijk betekent dat meestal: niemand.

Lees ook: