Deze week presenteerde het kabinet een De komende vijf jaar trekt het twintig miljard euro uit voor investeringen die bijdragen aan de groei van de economie. Om dat voor elkaar te krijgen moet Nederland – meer als een bedrijf. 

In de nasleep van de vorige crisis probeerde het kabinet-Rutte I de crisis nog te bestrijden door jarenlang fiks te bezuinigen, Kennelijk zijn ze in de tussentijd tot nieuw inzicht gekomen.

wordt het boek The Entrepreneurial State van de Italiaans-Amerikaanse econoom Mariana Mazzucato uitgebreid aangehaald. Daarin betoogt zij dat een regering met strategische publieke investeringen technologische innovatie – een belangrijke motor van de groei – kan aanjagen. 

De kernboodschap van Mazzucato aan beleidsmakers en ambtenaren is: neem zelf het heft in handen. alleen dan kun je de economie een nieuwe richting in leiden. Denk bijvoorbeeld aan de Green New Deal, die is geïnspireerd op haar ideeën. In dit Amerikaanse klimaatplan doet de staat zelf grote investeringen met als doel de maatschappij te verduurzamen. 

Slaat Nederland met het Nationale Groeifonds dezelfde richting in? 

Een prinselijke commissie 

Het is ontzettend mooi dat haar boodschap heeft bijgedragen aan het inzicht dat Nederland moet investeren om de economie er weer bovenop te helpen.

Maar wat wil het bereiken met het plan? Behalve de ‘groei van de economie’ worden er geen expliciete maatschappelijke doelen gesteld. Het klimaat is bijvoorbeeld bijzaak. Zolang de investeringen niet ‘strijdig zijn met de klimaatdoelstellingen’ is het al goed. Dat is zonde. 

Behalve de ‘groei van de economie’ worden er geen expliciete maatschappelijke doelen gesteld

En er is nog iets. De regering heeft na lang overleg de regie van het fonds namelijk uitbesteed aan een commissie met vertegenwoordigers van het bedrijfsleven (ASML), de bancaire sector (ING, AFM), prins Constantijn en oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA). 

Het bedrijfsleven kan projecten indienen, en de commissie beoordeelt vervolgens of die projecten bijdragen aan de groei. Op basis van hun leidende ‘onafhankelijke’ advies bepaalt het kabinet aan wie het het geld geeft. De Tweede Kamer kan een investering nog blokkeren. Zo blijft de overheid wel eindverantwoordelijk, maar blijft ‘de politiek op gepaste afstand’.

Hans de Boer van het VNO-NCW – belangenbehartiger van het grootbedrijf – Hij ziet hierin een vliegwiel voor publiek-private investeringen voor een ‘duurzame toekomst’. 

Maar als het doel een duurzame toekomst is, waarom kiest Rutte III – conform het onderzoek van Mazzucato – niet voor een investeringsstrategie die expliciet toewerkt naar een maatschappelijk doel? vereist nog genoeg grote investeringen waar dit fonds aan zou kunnen bijdragen.

Een commissie van wijzen klinkt natuurlijk wel lekker onafhankelijk, maar ook vrijblijvend en moeilijk te controleren. Liever zou ik zien dat het kabinet zelf de verantwoordelijkheid neemt voor een plan van twintig miljard euro. 

Holland’s got talent

Het lijkt erop dat ambtenaren die het plan hebben opgesteld zichzelf wijs hebben gemaakt dat een kleine commissie wijze mannen en vrouwen beter weet wat goed is voor Nederland dan de politici en de ministeries zelf – instituten die nadrukkelijk zijn opgericht om het land te besturen, waar tientallen zo niet honderden kundige mensen werken. Hoe kan dat? 

het kabinet de Tweede Kamer informeert over het plan blijkt dat politieke bemoeienis als groot gevaar wordt gezien. Politici handelen namens het deelbelang van hun eigen achterban. De ‘onafhankelijke’ commissie is expliciet aangesteld om ‘de politiek op gepaste afstand’ te houden. Alsof deze ons-kent-ons-commissie niet gevoelig is voor gelobby van grote bedrijven. 

Het idee dat bedrijven en financiële instellingen beter in staat zijn om naar het algemeen belang te handelen dan een democratisch verkozen regering zit kennelijk diepgeworteld. Zo diep dat de inzichten van Mazzucato nauwelijks nog te herkennen zijn in de opzet van het Nationaal Groeifonds.

In plaats van een herstelstrategie is het Nationaal Groeifonds een soort Holland’s Got Talent geworden voor bedrijven met ING, ASML, prins Constantijn en Jeroen Dijsselbloem in de Jury. Checklists: ja. Plannen: nee. 

Niet alleen is dit een trage en inefficiënte manier om twintig miljard euro te investeren. Het is ook nog eens weinig democratisch. Hoe controleren we de voortgang? Wanneer weten we of het ‘groeidoel’ bereikt is? Wie is er politiek verantwoordelijk als er bijgestuurd moet worden? 

Mijn voorstel is: koppel het investeringsfonds aan het Klimaatakkoord. Gebruik de plannen die de ministeries nu op tafel hebben, en waar snel aan begonnen kan worden. Het verduurzamen van 50.000 woningen per jaar bijvoorbeeld. Het geld kan veel sneller ingezet worden voor het economische herstel. Iedereen heeft er wat aan. Het is duidelijk wie er verantwoordelijk is, en door concrete doelen te stellen valt vooruitgang te meten en kan de samenleving leren van haar fouten. 

Lees ook:

Terugkeren naar het ‘normaal’ van vóór corona is waanzin. We mogen het niet laten gebeuren Na ‘de grootste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog’ zou je daadkracht verwachten van iedereen die echte verandering wil. Wanneer laat de stille meerderheid zich eindelijk horen? Lees het verhaal van Jelmer Mommers