Waarom het ene land corona-tech verwelkomt en het andere ertegen in opstand komt

In 2020 hebben regeringen in het kader van de volksgezondheid ongekend veel controle uitgeoefend. In veel landen kwam met deze nieuwe autoriteit de politieke geloofwaardigheid onder vuur te liggen.

Ondanks de pandemie werden de lege straten over de hele wereld opgeschud door protesten. In Wit-Rusland dromden menigten onder rood-witte vlaggen samen om te demonstreren voor democratie. Extreemrechtse Duitse demonstranten probeerden het parlementsgebouw in Berlijn te bestormen.^* In de Verenigde Staten blijft het onrustig nu Black Lives Matter-protesten de gemoederen rondom een toch al giftige verkiezingscampagne nog verder doen oplaaien.

Deze massa’s verzetten zich tegen verschillende soorten machtsvertoon – frauduleuze verkiezingen, lockdownbeperkingen, politiegeweld.

Ook het verzamelen van data geeft de staat macht. Toch zijn protesten tegen overheidstechnologie relatief nieuw: pas kort geleden begonnen Engelse studenten zich te verzetten tegen algoritmen die hun examens nakijken^* en trokken Russische activisten besmeurd met verf de straat op tegen gezichtsherkenningstechnologie.

Het verzet tegen de macht van de covid-19-technologie is stiller en meer verhuld. Deze datagerelateerde onvrede komt vooral tot uiting in rechtszaken en via statements van maatschappelijke groeperingen.

Toen het Natural History Museum in New York werknemers vroeg om via een ​​app dagelijks te laten weten hoe ze zich voelden, diende hun vakbond een klacht in waarin de toepassing als ‘inbreuk’ werd bestempeld.^* En toen de Universiteit van Amsterdam aankondigde de schermen, webcams, audio en toetsaanslagen van studenten te zullen monitoren om te controleren of er niet werd ‘valsgespeeld’ bij de online examens die tijdens de lockdown werden afgenomen, eiste de studentenraad dat dit zou worden verboden – een zaak die ze bij de Hoge Raad verloren.^*

In een poging te begrijpen wat maakt dat mensen al dan niet in opstand komen tegen buitensporige virustrackingtechnologie, vroeg De Correspondent drie schrijvers in Frankrijk, Rusland en Zuid-Korea om te beschrijven welke factoren de intensiteit van het verzet in hun land bepalen.

In Frankrijk, waar gevestigde organisaties die niet terugdeinzen voor kritiek op de overheid de omgang met data bewaken, was het verzet tegen de technologie fel en effectief. Maar in Rusland wordt de aandacht van activisten veelal opgeslorpt door corruptie, zodat slechts een minderheid zich bezighoudt met rechtszaken omwille van databescherming.

En in Zuid-Korea worden klachten van de lhbtqia-gemeenschap over het verzamelen van data en de openbaring van intieme details overwegend genegeerd door een bevolking die nog in de ban is van de Middle East Respiratory Syndrome (MERS)-crisis van 2015, en bereid is persoonlijke informatie te delen als daarmee lokale uitbraken kunnen worden voorkomen.

De blunders van ‘slimme stad’ Moskou worden bespot, maar leiden niet tot verzet

Door Felix Light, een journalist uit Moskou die verslag doet van de voormalige Sovjet-Unie voor The New Statesman, Coda Story en The Moscow Times.

Moskou, Rusland. Sergey Sobyanin is altijd dol geweest op hightechtovenarij. Deze grijze, onopvallende bureaucraat uit het noordpoolgebied, die tien jaar geleden tot burgemeester van Moskou werd benoemd, begon met het transformeren van de Russische hoofdstad – die toen bekendstond als ruw, ruig en onleefbaar – tot een moderne Europese metropool.^* Aan de basis hiervan stond het zogeheten Smart City-programma: een ambitieus plan van miljoenen dollars om Moskou om te vormen tot een stad met supersnel internet, een responsieve overheid en alom aanwezige bewaking.

Sobyanin bouwde zijn slimme stad op vruchtbare grond. Ruslands sterke traditie van wetenschappelijk en technisch onderwijs vergemakkelijkte de digitalisering. Moskovieten kunnen tegenwoordig op één enkele handige site belasting betalen, uitkeringen aanvragen en hun stem uitbrengen. In 2018 erkende de VN Moskou zelfs als beste stad ter wereld op het gebied van e-government.^*

Toen het nieuwe coronavirus toesloeg, stond Sobyanins nieuwe Moskou echter voor een ongekende uitdaging. Naar buiten toe was de burgemeester optimistisch. Op zijn persoonlijke blog verzekerde hij Moskovieten ervan dat de fraaie nieuwe technologieën waarin de stad had geïnvesteerd – van gezichtsherkenningscamera’s tot QR-codetracking – covid-19 in de hoofdstad zouden controleren en isoleren.

Hij had reden om optimistisch te zijn. Hoewel in Moskou een van ’s werelds grootste gezichtsherkenningsurveillancesystemen^* was ontwikkeld, was er de laatste jaren nauwelijks sprake van verzet. En hoewel een langlopende rechtszaak om camera’s voor gezichtsherkenning bij openbare evenementen in Moskou te verbieden onlangs aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens werd voorgelegd,^* is de kans op een verandering van de publieke opinie, laat staan van ​​de Russische wet, gering. Niemand gelooft serieus dat het Kremlin zal toestaan ​​dat een buitenlandse rechtbank een einde zal maken aan dit geliefde project.

De hightechstrijd van Moskou tegen de pandemie mondde al snel uit in een ramp voor de volksgezondheid

Aangezien nijpender zaken als corruptie en ongelijkheid de aandacht van de verdeelde en marginale oppositie in Rusland opeisen, zijn burgerlijke vrijheden een ondergeschikt probleem geworden. In maart gaf slechts 5 procent van de Russen die werden ondervraagd door het Levada Center, een onafhankelijke enquêteur, aan zich zorgen te maken over schending van de democratische rechten.^* Sobyanin werd dus op geen enkele manier belemmerd in zijn intenties het coronavirus er met camera’s onder te krijgen.

Maar dat pakte in de praktijk anders uit. De hightechstrijd van Moskou tegen de pandemie mondde al snel uit in een ramp voor de volksgezondheid. Hoewel camera’s met gezichtsherkenning er aanvankelijk in slaagden om een paar mensen te monitoren die recentelijk uit het buitenland gearriveerd waren en in individuele quarantaine waren geplaatst, was de controle al snel zoek. Zelfs in Moskou, waar de twee maanden durende zelfisolatieregels op grote schaal werden genegeerd, waren lang niet genoeg camera’s om de massale schending van lockdownregels door de 12 miljoen inwoners tegen te gaan.

Soms was het puur een kwestie van wanbeleid. In april werd een gehypete regeling geïntroduceerd waarbij mensen met vitale beroepen scanbare QR-codes zouden krijgen om te reizen. Om de een of andere reden was de politie echter niet in het bezit van de vereiste scanners,^* zodat er enorme wachtrijen ontstonden en de hightechpretenties van de burgemeester alom werden bespot.

Deze spot resulteerde echter niet in een groeiend verzet tegen de bewakingsinfrastructuur. Nu Rusland wereldwijd een van de grootste brandhaarden van de pandemie is,^* heeft de bevolking haar hoop gevestigd op het onlangs goedgekeurde Spoetnik 5-vaccin.^* Met de naderende herfst en de groeiende weerzin tegen een volgende lockdown, schijnt Sobyanins slimme stad de meesten ineens nogal dom toe.

Zuid-Korea bestrijdt de pandemie met surveillance. Inwoners vinden dat prima

Door Jenny Lee, een freelance journalist gevestigd in Seoul die eerder voor Voice of America en WIRED Korea schreef.

Seoul, Zuid-Korea. Op een warme dag in juli ging ik aan boord van een vlucht van Washington D.C. naar Incheon, een havenstad ten westen van Seoul. Het vliegtuig was niet eens halfvol: elke passagier had drie stoelen om de afstand te kunnen bewaren. De stewardessen waren uitgerust met beschermende jassen, mondkapjes en een bril.

Op Incheon Airport wachtte mij en andere reizigers een opeenvolging van gezondheidscontroles. Onze lichaamstemperatuur werd gescreend, en we moesten gezondheidsvragen beantwoorden en meerdere formulieren invullen. Pas nadat we de Self-Quarantine Safety Protection-app van de overheid hadden gedownload, werden we van de luchthaven afgevoerd in de ons toegewezen bussen die ons naar huis of naar quarantainevoorzieningen van de overheid brachten.

De app – die zijn gebruikers dagelijks gezondheidsvragen stelt en met behulp van gps hun locatie volgt – zou onze persoonlijke informatie gedurende de verplichte quarantaineperiode van twee weken ter beschikking stellen van gezondheidsautoriteiten. De komende veertien dagen moest ik niet alleen dagelijks mijn locatie verifiëren, maar zou ik ook zo nu en dan een video-oproep en onaangekondigd bezoek van het districtskantoor ontvangen om te controleren of ik inderdaad thuis was.

Deze hightechtechniek om quarantainemaatregelen af te dwingen heeft Zuid-Korea geholpen de uitbraak van het coronavirus in te dammen, en de aanpak heeft wereldwijd lof geoogst. Maar deze was alleen mogelijk dankzij de politieke bereidheid om op agressieve wijze persoonlijke data te verzamelen.^*

Dankzij de Zuid-Koreaanse volksgezondheidswet, die na de bittere ervaring van de MERS-crisis van 2015 in werking trad, heeft de Korea Centers for Disease Control and Prevention toegang tot bewakingsbeelden, creditcard- en banktransacties, openbaarvervoersgegevens en mobiele geolocaties die zijn gekoppeld aan zowel bevestigde patiënten als degenen die hun pad kruisten.

Al deze informatie speelt een belangrijke rol bij het opsporen van potentiële dragers van het coronavirus die zich niet graag laten testen. Toen bijvoorbeeld in mei een uitbraak werd vastgesteld in lhbtqia-nachtclubs en -bars in Itaewon, in het centrum van Seoul, werden tienduizenden mensen met behulp van informatie van mobiele providers onmiddellijk benaderd en (indien gewenst anoniem) getest. Als gevolg hiervan bleef het aantal besmettingen beperkt tot 277.^*

Ondanks deze efficiëntie bestaat er bezorgdheid dat het doortastende trackingsysteem de privacy schendt en het vertrouwen van het publiek kan schaden. Nadat de besmettingen in Itaewon homofobe reacties en gedwongen outings uitlokten, heeft de lokale lhbtqia-gemeenschap de openbaring van persoonlijke details over mensen met covid-19 veroordeeld. ^*Het ging bijvoorbeeld om leeftijd, geslacht, welke plekken ze bezochten voordat ze positief testten en in sommige gevallen ook hun beroep.

De meeste Zuid-Koreanen zijn van mening dat de noodzaak tot snel ingrijpen zwaarder weegt dan de bescherming van individuele rechten

In juli werd door burgergroepen als Minbyun-Lawyers for a Democratic Society en People’s Solidarity for Participatory Democracy een petitie ingediend bij het Constitutionele Hof, met het verzoek te herzien of er voldoende juridische grond was voor het grootschalig verzamelen van mobieletelefoongegevens door de overheid om contacten op te sporen. Het vonnis moet nog worden uitgesproken. 

In Zuid-Korea is echter nooit grootschalig verzet tegen het regeringsinitiatief ontstaan. Inwoners erkennen dat het deels opgeven van privacy een strikte lockdown kan voorkomen. Uit opiniepeilingen^* blijkt dat de meeste Zuid-Koreanen van mening zijn dat wanneer de volksgezondheid in het gedrang is, de noodzaak tot snel ingrijpen zwaarder weegt dan de bescherming van individuele rechten.

Uit de peilingen blijkt zelfs dat de meerderheid het eens is met de schadevergoedingsprocedures van de regering tegen personen die de verspreiding van het virus in de hand werken, epidemiologisch onderzoek belemmeren of quarantainemaatregelen overtreden. Tot op heden zijn bijna 1.900 mensen in dit kader onderzocht.

Mogelijk is het gebrek aan weerstand grotendeels te wijten aan de collectivistische cultuur van het land, die voortkomt uit traditionele confucianistische ideologieën waarin het algemeen belang zwaarder weegt dan de rechten van het individu. Koreanen hebben de neiging om, indien mogelijk, directe confrontatie en kritiek te vermijden, en loyaal te blijven aan hun groep om de harmonie te bewaren.

Het kan ook zijn dat Zuid-Koreanen na de uitbraak van MERS het belang van informatie zijn gaan inzien, omdat ze op die manier hun gezondheid kunnen controleren. Destijds leidden de trage reactie van de regering en het gebrek aan transparantie tot wantrouwen bij de bevolking.

Wat de reden ook is, één ding is duidelijk. De tolerantie van het publiek ten opzichte van surveillance stelt de Zuid-Koreaanse regering in staat om efficiënt op te treden tegen de verspreiding van covid-19.

Wantrouwen in de Franse politiek leidt tot verzet tegen trackingtechnologie

Door Francesca Musiani, onderzoeksprofessor op het gebied van internetbeheer en privacy bij het Franse Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek (CNRS) en adjunct-directeur van het Centrum voor Internet en Samenleving.

Parijs, Frankrijk. Voor veel Fransen zijn de woorden ‘covid-19’ en ‘technologie’ onlosmakelijk verbonden met een derde woord: ‘verzet’. In de afgelopen maanden hebben verschillende pogingen van de regering om digitale technologieën in te zetten voor het monitoren van de bewegingen, contacten en gewoonten van de bevolking geleid tot woede van zowel burgers als Franse instellingen die belast zijn met de bescherming van burgerrechten.

Centraal in deze discussie staat de StopCovid-app voor het opsporen van contacten, die op dezelfde manier te werk gaat als het Singaporese TraceTogether en het Italiaanse Immuni. Het StopCovid-project is al controversieel sinds het eind maart voor het eerst werd aangekondigd, vooral vanwege de op de loer liggende bedreiging van de privacy.

De app wordt door een zeer beperkt aantal Fransen gebruikt, waardoor de media nu al van een fiasco spreken

Debatten gaan bijvoorbeeld over de vraag of de app individuele gegevens moet verzamelen dan wel anonieme en geaggregeerde gegevens. Een andere vraag luidt of de uiteindelijke follow-up van waarschuwingen door zorgverleners of autoriteiten gebaseerd moet zijn op vrijwillige medewerking van de persoon in kwestie, of dat toestemming van een derde partij volstaat.

De app wordt ondertussen door een zeer beperkt aantal Fransen gedownload en gebruikt, waardoor de media nu al van een fiasco voor de regering spreken.

Een ander punt van controverse was het gebruik van drones door de Franse politie om openbare activiteiten tijdens de pandemie te volgen.^* Naar aanleiding van een klacht van de Franse Human Rights League aan de hoogste rechtbank van het land, oordeelde de Raad van State dat drones zouden worden verboden totdat er een goede wettelijke basis voor het gebruik ervan was bepaald, of totdat ze zo konden worden ingesteld dat de gefilmde personen niet konden worden geïdentificeerd. ^*

Net als bij de StopCovid-app was de belangrijkste vraag voor activisten: als specifieke surveillance- en dataverwerkingsinitiatieven in een noodsituatie worden toegestaan, wanneer en hoe zal Frankrijk dan terugkeren naar de rechten die de burgers vóór de pandemie genoten?

Waarom is het verzet tegen covid-gerelateerde technologieën in Frankrijk zo fel? Er zijn verschillende redenen te noemen.

Allereerst vond de pandemie plaats op een moment dat het vertrouwen van de burgers in de politiek een historisch dieptepunt^* had bereikt – vooral als gevolg van een jaar lang gelehesjesprotesten en een twee maanden durende staking van openbaarvervoermedewerkers.

Ten tweede zijn er in Frankrijk van oudsher ngo’s en andere maatschappelijke organisaties die zich opwerpen als ‘bewakers’ van de digitale vrijheden – van April, dat vrije software voorstaat, tot La Quadrature du Net en de Franse afdeling van de Internet Society.

En tot slot is de Franse Commissie voor Privacy en Gegevensbescherming (CNIL) een van de meest gevestigde agentschappen in zijn soort. Sinds de oprichting ervan in 1978, naar aanleiding van reacties op het controversiële Safari-project, is CNIL bijzonder scherp geweest op mogelijk misbruik van digitale tools. Zo ook tijdens de covid-19-pandemie.

Waarschijnlijk is deze waakzaamheid van zowel burgers als instellingen, in combinatie met een groot wantrouwen in de politiek en haar oplossingen, de reden dat het protest in Frankrijk tegen covid-gerelateerde technologieën omvangrijker en georganiseerder is dan in veel andere landen.

Vertaald uit het Engels door Laura Weeda.

Lees ook: