Dit boek is een Chinees masterplan om het Westen te verslaan. Toch is de ophef erover overdreven

Is China een bedreiging voor de westerse wereld? Als je de toenemende hoeveelheid alarmerende berichten over het Aziatische land leest, lijkt het daar soms wel op. De Amerikaanse president Donald Trump noemde China vorig jaar zelfs een ‘bedreiging voor de wereld’.^*

Daarbij is steeds vaker aandacht voor het in 1999 gepubliceerde boek Unrestricted Warfare, waarin twee Chinese kolonels beschrijven hoe het Westen kan worden verslagen in een oorlog die veel verder gaat dan militair geweld. De Engelse vertaling heeft de veelzeggende ondertitel: China’s Master Plan to Destroy America (die ondertitel hebben de auteurs van het boek overigens niet zelf bedacht).

De afgelopen weken kreeg ik verschillende mailtjes van lezers die zich afvragen waarom er zo weinig aandacht is voor dit op het eerste oog zorgwekkende boek. Ze willen weten: is China de ‘onbegrensde oorlog’ die wordt beschreven al aan het voeren?

Een antwoord op het Amerikaanse machtsvertoon

Om Unrestricted Warfare op waarde te kunnen schatten, moeten we even terug in de tijd. Het boek werd geschreven in 1998 – vóór de aanslagen op het World Trade Center (2001), maar kort na de Golfoorlog en de instorting van de Sovjet-Unie (1991).

Tijdens de Golfoorlog lieten de VS hun militaire superioriteit zien ten opzichte van de rest van de wereld. In een paar dagen tijd schoten Amerikaanse troepen met hypermoderne wapensystemen en precisiewapens het leger van Saddam Hoessein aan flarden. De wereld keek live mee met dat militaire succes, maar in China leidde het vooral tot zorgen.

Daar zagen ze vooral twee dingen: de VS deinzen er niet voor terug om andere landen binnen te vallen. En: als de VS China ooit binnenvallen, maakt het Volksbevrijdingsleger geen schijn van kans. 

Alleen 'een idioot' zou de VS confronteren op het slagveld, schreven de twee Chinese kolonels

Die zorgen groeiden toen de Amerikaanse marine in maart 1996 haar schepen de Straat van Taiwan instuurde om te voorkomen dat China een serie rakettesten zou uitvoeren. Dat was het grootste Amerikaanse militaire machtsvertoon in de regio sinds de Vietnamoorlog. 

In die context stak een stel Chinese kolonels de koppen bij elkaar om een antwoord te bedenken op deze voor China existentiële bedreiging. Twee van hen, Wang Xiangsui en Qiao Liang, kwamen al snel tot de conclusie dat je de VS beter niet kunt confronteren op het slagveld. Alleen ‘een idioot’ zou zoiets doen, schreven ze. En dus gingen ze op zoek naar andere manieren om de VS te bestrijden.

Een allesomvattende oorlog

Het startpunt van hun 227 pagina’s tellende boek is de militaire superioriteit van de VS en hun bondgenoten. Zij domineren de wereld en bepalen hoe oorlog wordt gevoerd, maar moeten zich ook aan die regels houden om geloofwaardig te blijven ten opzichte van de rest van de wereld. Voor rivalen geldt dat niet, stellen de auteurs. En dat creëert tal van mogelijkheden.

Die mogelijkheden zoeken ze vooral buiten de traditionele manier van oorlogsvoering. Zo hebben ze het over financiële disruptie, wisselkoers- en aandelenmanipulatie, handelsoorlog, terrorisme, cyberoorlog, informatieoorlog, drugshandel, het inzetten van humanitaire hulp, smokkel, het controleren van grondstoffen, het stelen van technologie, en zelfs het veroorzaken van aardbevingen en andere natuurrampen.

Om een technologisch superieure tegenstander te verslaan, moet deze op alle mogelijke manieren tegelijk worden aangevallen, schrijven ze. In een allesomvattende oorlog die wordt gevoerd en gewonnen buiten het traditionele slagveld. 

Moet ik me zorgen maken?

Toegegeven, het voelt ongemakkelijk dat een stel kolonels in een land ver weg de handen ineenslaat om ‘ons’ te kunnen verslaan. Maar dat betekent niet dat ze dat ook daadwerkelijk gaan doen. Nadenken over de zwaktes van rivalen is ook binnen onze krijgsmacht gebruikelijk.

De kolonels hebben haarfijn door waar de zwakke punten zitten in de westerse manier van oorlog voeren

En zo moet je Unrestricted Warfare ook lezen. Het boek is meer een denkoefening in strategie, militaire capaciteit en technologie dan een geheim masterplan dat tot uitvoer moet worden gebracht. Hoewel het boek is gepubliceerd door een uitgeverij van het Chinese Volksbevrijdingsleger, werd bediscussieerd in de partijkrant en gelezen door hooggeplaatste politici, was het nooit officieel beleid.

Zet je je gevoelens van ongemak even opzij, dan is de analyse van de kolonels eigenlijk ook best interessant. Ze hebben namelijk haarfijn door waar de zwakke punten zitten in de westerse manier van oorlog voeren. 

Zo benadrukken ze dat al die hypermoderne wapensystemen zo duur zijn dat je de oorlogen die je ermee voert niet oneindig volhoudt. Ze vergelijken het met ‘jagen op vogels met gouden kogels’. Wil je westerse landen verzwakken, dan moet je ervoor zorgen dat het zo lang mogelijk betrokken blijft in oorlogen. Dan bloeden ze vanzelf financieel leeg en geven ze het op – precies wat er in Afghanistan en Irak gebeurde.

Opeens zie je China's masterplan overal in terug

Unrestricted Warfare werd in 2009 – tien jaar na publicatie – vertaald naar het Engels. Op de kaft prijkt het brandende World Trade Center, en in de introductie wordt gesuggereerd dat China bij die aanslagen betrokken was.

Dat is niet los te zien van de groeiende macht van China, en het ongemak dat dit oproept in de VS. Generaals,^* ambtenaren^* en opiniemakers^* gebruiken het boek steeds vaker als ‘bewijs’ dat China de onbegrensde oorlog die wordt beschreven al voert. Steve Bannon, het voormalig hoofd strategie van president Trump, las het boek in 2010 en noemde het een eye-opener.

Gebruik je Unrestricted Warfare om China te begrijpen, dan zie je dat geheime masterplan ook overal terug. Zo stierven in de VS in 2017 meer dan 30.000 mensen aan de gevolgen van zware opiaten, zoals fentanyl. Deze werden in gigantische hoeveelheden vanuit China naar de VS verscheept. Hoewel het bewijs dat de Chinese overheid hierbij betrokken was ontbreekt, stelden politieke analisten^* en hooggeplaatste militairen^* dat China een ‘omgekeerde opiumoorlog’ voert om de VS te verzwakken.

Door de bril van het boek kun je de pogingen van het Chinese telecombedrijf Huawei om het 5G-netwerk in westerse landen aan te leggen zien als een manier van de Chinese overheid om de digitale infrastructuur van rivalen te controleren, om dit bijvoorbeeld te kunnen gebruiken in een cyberoorlog. Hoewel elk bewijs dat de Chinese overheid dit van plan is ontbreekt, wordt het Huawei-netwerk geweerd van verschillende westerse markten.^*

Unrestricted Warfare wordt ook geregeld genoemd in allerlei complottheorieën^* over de oorsprong van covid-19. Vanuit het perspectief dat alles onderdeel is van een ‘onbegrensde oorlog’ past het in het frame dat het boek meer is dan een gedachte-oefening. 

Maar is dat ook zo?

Het gaat natuurlijk veel te ver om te stellen dat alles wat China doet is bedoeld is om het Westen te bestrijden. Maar het boek laat wel iets zien over de manier waarop binnen de Chinese communistische partij wordt gedacht over geopolitiek en oorlogsvoering. Zie bijvoorbeeld het opkopen van strategische havens, bedrijven en grondstoffen overal ter wereld. 

Maar dat kun je net zo goed zien als gewone economische of (geo)politieke handelingen, die westerse landen en bedrijven ook niet vreemd zijn. Bovendien is het Westen in veel meer landen militair actief dan China. En dan is China ook nog eens een enorm groot en divers land vol tegenstellingen, en wordt ook binnen de Communistische Partij verschillend gedacht over een heleboel zaken.

Het gevaar van Unrestricted Warfare is dan ook niet zozeer dat het aantoont dat China een geheim masterplan uitvoert om het Westen te vernietigen, maar dat zogenaamde experts en militairen in westerse landen het boek gebruiken om zichzelf (en anderen) daarvan te overtuigen. Daarmee projecteren ze vooral hun eigen angsten en vooroordelen op China.

De internationale politieke situatie is zo chaotisch en complex dat waarschijnlijk niemand precies begrijpt wat er speelt, laat staan elkaars beweegredenen kent

Andersom doet Unrestricted Warfare-auteur Qiao dat ook. Tijdens een lezing aan de PLA National Defence University in Beijing in 2015 stelde hij dat de VS de Oranjerevolutie in Oekraïne (2004) hadden gesteund om het Europese investeringsklimaat te verzwakken, en de oorlog in Kosovo (1998) waren begonnen om de even daarvoor in het leven geroepen euro onder druk te zetten. Onzin natuurlijk, en geen Amerikaan zal zich hierin herkennen. Maar het laat goed zien hoe snel wantrouwen om kan slaan in complotdenken.

In werkelijkheid is de internationale politieke situatie zo chaotisch en complex dat waarschijnlijk niemand precies begrijpt wat er speelt, laat staan elkaars beweegredenen kent. Dat militairen en analisten zich hier niet altijd bewust van lijken te zijn, is gevaarlijk. Zo kunnen Chinese handelingen die helemaal niet vijandig zijn bedoeld onterecht worden gezien als een daad van agressie, of andersom: iets wat hier als gewone economische handeling geldt, kan in China worden beschouwd als oorlogshandeling.

Nog gevaarlijker wordt het wanneer op een gegeven moment niemand nog weet wat hij doet. Dat iedereen onbedoeld verkeerde signalen naar elkaar stuurt, of signalen verkeerd interpreteert. Zo bestaat de kans dat iedereen elkaar onbedoeld een oorlog inpraat waarbij uiteindelijk iedereen verliest. En het is veel waarschijnlijker dat dit juist is wat niemand wil.

Meer lezen?