Filmtip: Man valt totaal voor vrouw met acht armen
In de documentaire My Octopus Teacher bezoekt een man met burn-out elke dag de octopus woonzaam in het kelpwoud naast zijn huis. Er bloeit iets op.
Bekentenis: ik houd niet van natuurfilms. Ik wil ze wel gezien hebben, maar echt zin om ervoor te gaan zitten, mwah. Mooie beelden, de stem van David Attenborough, weten wanneer het paarseizoen van bijna uitgestorven beest X precies is: het komt gewoon niet binnen.
Maar ik snap nu waarom.
Laatst keek ik My Octopus Teacher, een nieuwe documentaire op Netflix, samen met een vriend die sowieso niet veel met dieren heeft. ‘Sommige beesten verstoppen zich echt als een vierjarig kind’, zegt hij dan, als een krab zich al te opzichtig onder een anemoon frommelt.
Toch zat hij op het puntje van de bank. Net als ik. Want My Octopus Teacher doet iets héél erg goed, wat ik verder alleen ken van twee minuten huis-tuin-en-keuken-YouTube-filmpjes, zoals van The Dodo. Namelijk: het verbeeldt de band tussen mens en dier. In dit geval, tussen een Zuid-Afrikaanse filmmaker met een burn-out, en een vrouwelijke Octopus vulgaris die het leven nog voor zich heeft.
Een jaar lang zoekt de man haar elke dag op, in een kelpwoud in de buurt van zijn huis. Hij filmt alles, met deze documentaire als resultaat. Anderhalf uur lang, dezelfde octopus, gevolgd door een man die geboeid begint, maar wat mij betreft volslagen verliefd eindigt.
Opeens zijn hele simpele achtervolgingsscènes die je al tientallen keren gezien hebt – en waar de BBC steeds een schepje bovenop moet doen om ze interessant te houden (met als hoogtepunt die leguaan die belaagd wordt door een eiland vol slangen) – weer buitengewoon bloedstollend. Een wilde haai jaagt op onze octo. Haai bijt tentakel af en de man vergaat van spijt. Was ze daar aan de oppervlakte, omdat hij daar was? Werd zijn aandacht haar bijna fataal?
Dan volgt hij haar als ze slaapt, zoomt veelzeggend in op haar oogje als ze zich verstopt in de bladeren van haar kelpwoud. Hij merkt op dat ze te zwak is om haar huid die krachtige kleurpatronen te laten maken, die horen bij gezonde octopussen. Gevoelsmatig mist-ie zelf nu ook een tentakel.
Wel fijn dat de man, Craig Foster, geen Amerikaan is. Hij wordt emotioneel, maar nergens ergerlijk emotioneel. Sommige kijkers zullen er zelfs in mee kunnen gaan. ‘Die calamari in de vriezer gooi ik zo even weg’, zei de vriend vanaf de bank. (Al zijn calamari van pijlinktvis en niet van octopus, ze zijn zeker verwant.)
Gebroken zijn en dan helen
Na een dag of honderd is de afgebeten arm helemaal teruggegroeid. Ze schiet weer door het water als tevoren. Ze speelt met vissen. Ze vlijt zich liefdevol op de borst van de man, vlak onder het wateroppervlak, onder een fonkelende zon. En Foster, die nog altijd bekomt van zijn burn-out, trekt zich op aan haar veerkracht, aan de tentakel die opstond uit de dood.
Daar had de vriend wel even een afhaakmoment. ‘Die arm! Daar heeft ze een kwart van haar leven over gedaan! Alsof je vijfentwintig jaar met een gebroken been rondloopt. Lekker.’ De Octopus vulgaris of Europese achtarm wordt inderdaad maar een of twee jaar oud.
Ik denk, ik vraag een inktvisbioloog hoe hij deze film ziet.
Auke-Florian Hiemstra, die promoveert bij Naturalis op hoe beestjes plastic verwerken in hun architectuur (waarover later vast een keer meer), kreeg de kriebels van het feit dat Foster niet gewoon een wetsuit met luchtfles aan heeft. ‘Hij wil “in contact staan met de natuur” en “de zee voelen op z’n blote huid”, maar hij moet de hele tijd naar boven op cruciale momenten, voor zuurstof. Net na de eerste aanraking bijvoorbeeld. Dan denk ik, jongen, doe een fles op.’
Die octopus heeft zelf geen leraar gehad
Zelf zoog Hiemstra honderden flessen leeg tijdens het bestuderen van Caribische octopussen in de Caraïben. ‘Zo magisch. Ik snap zeker dat er een klik kan ontstaan tussen duiker en octopus. Het zijn intrinsiek geïnteresseerde beesten. Daarom gaan experimenten ook vaak mis. Dan zijn ze veel geboeider door het natspuiten van een lamp in het lab, dan in het keuzeproefje dat je voor ze opzet.’
Overigens vindt hij die titel My Octopus Teacher heel geestig. ‘Want die octopus heeft zelf helemaal geen leraar gehad. Op het moment dat ze uit het ei komen is hun moeder al dood. Ze moeten alles zelf ontdekken.’ Hoe je slangster-belagers van je af werkt, hoe je een kreeft vangt, hoe je een haai berijdt – Foster brengt mooi in beeld hoe razendsnel zijn achtarmige vriendin leert. ‘Biologen fantaseren vaak dat als octopussen elkaar wél dingen zouden leren, ze absoluut de wereld overnamen.’
Goed. Waar in de Noordzee sluit ik vriendschap met een Octopus vulgaris?
‘Tot de jaren zestig had dat nog wel gekund’, zegt Hiemstra. Het Naturalis heeft octopussen in de collectie die ooit rond de Waddeneilanden leefden.* Maar door de boomkorvisserij is de Hollandse achtarm compleet verdwenen. ‘We wilden platvis eten.’
Hiemstra: ‘Toch heb ik goede hoop dat de octopus wel weer terugkomt als we wat rustiger aan doen met die boomkorvisserij.’ Met een beetje hulp van klimaatverandering.
Lijken we op de octopus?
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
