Analyse

De macht van bedrijven als Google en Apple is gigantisch. Zo trekken Europa en de VS de teugels aan

Dimitri Tokmetzis& Riffy Bol

Zowel in de VS als in Europa willen overheden de macht van Big Tech – gigabedrijven als Amazon, Apple, Facebook, Google en Microsoft – breken. Hoe willen ze dat doen? En maken ze nog een kans?

Niet eens zo lang geleden gold ‘move fast and break things’ als de trotse slogan voor de onstuitbare groei van Facebook. ‘Think different’, luidde het rebelse motto van Apple als opperbaas Steve Jobs het zoveelste futuristische apparaat uit zijn broekzak toverde.

Inmiddels zijn deze leuzen meer van toepassing op de politici die de macht van de grote techbedrijven aan banden willen leggen. Ze werken hard aan concrete plannen om deze firma’s te beboeten, te vervolgen of zelfs uit elkaar te scheuren.

Vorige maand spanden het Amerikaanse ministerie van Justitie en elf staten een Ook tegen Facebook is een antitrustzaak Daarnaast voert de Federal Trade Commission (FTC), de Amerikaanse marktwaakhond, een studie uit naar de honderden overnames door de En ongeacht de uitslag van de Amerikaanse presidentsverkiezingen zal er naar verwachting

Ook dichter bij huis worden de messen geslepen. Duitsland opende een onderzoek naar omdat eerstgenoemde het voor derde partijen onmogelijk maakt om Apple-producten in Amazons webwinkel te verkopen. In Frankrijk dienden uitgevers een vanwege Apples voornemen om reclamemakers te weren uit de vergaarbak van persoonsgegevens – terwijl het daar zelf uit kan blijven graaien. De Italiaanse overheid want de dominantie van het bedrijf op de advertentiemarkt zou oneerlijk zijn tegenover concurrenten.

En dat is pas het begin. In december presenteert de Europese Commissie de Digital Services Act, een zeer omvangrijke set maatregelen die de macht van Big Tech moet breken. Margrethe Vestager, vice-voorzitter van de Europese Commissie, wil de grote firma’s Nederland en Frankrijk hebben zich recentelijk zelfs uitgesproken voor het eventuele van

Waarom wil de hele westerse wereld Big Tech aanpakken? Hoe willen overheden dat doen? En heeft dit kans van slagen?

Wat is eigenlijk het probleem met Big Tech?

Big Tech is onvoorstelbaar groot. Nog maar twintig jaar geleden waren Amazon en Google kleine bedrijfjes. Apple leidde een kwakkelend bestaan. Facebook bestond zelfs nog niet. Alleen

Hoe anders is dat nu: in 2020 behoren de ‘Big Five’ tot de grootste bedrijven ter wereld, met een Dat is meer dan Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Italië gezamenlijk in een jaar verdienen. En ondanks – of eigenlijk, dankzij – de coronapandemie bedroeg de gezamenlijke winst van de Grote Vijf alleen al het afgelopen kwartaal

Dit is probleem nummer één: ze hebben te veel marktmacht.

Google beschikt over liefst negen diensten – van Android tot Chrome en van Maps tot Drive – die Met alle data die Google daarlangs binnenhengelt – bezochte webpagina’s, metadata van opgeslagen bestanden, gedownloade apps – beschikt Google over Google ziet wat mensen willen en kan die kennis gebruiken voor zijn eigen producten. Zo beheert Google samen met Facebook

Nog een paar veelzeggende cijfers: een derde van de wereldbevolking zit Apple bepaalt voor anderhalf miljard apparaten Amazon is in zijn eentje verantwoordelijk voor de overheden en bedrijven zitten vast aan

De bedrijven schrikken er niet voor terug hun marktmacht te misbruiken

En ze schrikken er niet voor terug deze macht te misbruiken. De bedrijven houden hun dominantie in stand door zelfgemaakte diensten nadrukkelijker te promoten op hun eigen platformen concurrenten op te kopen te of ongunstige contracten op te stellen voor mensen die en waardevolle gegevens te oogsten van mensen en firma’s die niet zonder hun producten kunnen.

Het tweede probleem: de maatschappelijke ontwrichting.

Als een selecte groep poortwachters voor nieuwsberichten, sociale contacten, internetverkopers, wetenschappelijke literatuur en apps hebben deze bedrijven buitenproportioneel veel maatschappelijke invloed. Ondoorzichtige algoritmes bepalen voor een groot deel welke informatie jij ziet bij Google, YouTube en Facebook, en hoe deze wordt geordend.

Met één spreekwoordelijke druk op de knop kan een techbedrijf een een politicus of een zonder dat het daarover duidelijke verantwoording hoeft af te leggen.

Zeker de laatste jaren worstelen overheden met die macht. Bij iedere verkiezingen houden we ons hart weer vast of en hoe deze bedrijven de Google en Apple lezen overheden de les hoe ze hun contact-tracing-apps Het lukt de Europese Commissie niet om Apple en andere techbedrijven gewoon terwijl de ongelijkheid groeit en de pandemie enorme tekorten in rijksbegrotingen slaat.

Eurocommissaris Thierry Breton (Interne Markt) verzuchtte recent dat Big Tech ‘too big to care’ is, te groot om zich

Hoe zijn techbedrijven zo groot geworden?

Daar is een simpele verklaring voor: er is ze geen strobreed in de weg gelegd. mededingingswetgeving, die ervoor moet zorgen dat bedrijven niet te machtig worden, werd zowel in de VS als in de EU tot voor kort vrij laks gehandhaafd.

Fusies en overnames zijn in de techsector vrijwel nooit tegengehouden. Amazon, Apple, Facebook en hebben in de afgelopen twee decennia waardoor ze konden uitgroeien tot de grootmachten die we nu kennen.

Hier en daar zijn de laatste vier jaar wel boetes opgelegd. De sanctie à 4,34 miljard euro die Google in 2018 kreeg opgelegd voor was geen dramatische afschrijving op een Amazon diende 250 miljoen euro aan achterstallige betalingen en Apple moest 13 miljard euro aan

Daarnaast hebben internetplatforms vrijstellingen die ‘gewone’ bedrijven niet hebben, zoals een Als een schoenenwinkel nep-Nikes verkoopt, wordt de winkelier vervolgd. Als een krant schadelijke leugens schrijft, kan de rechter ingrijpen. Als Facebook dag in, dag uit een stroom van desinformatie, racisme en gewelddadige content over ons uitstort, is Facebook Dat heeft enorme groei tegen lage kosten – want weinig moderatie –

Maar aan dit gouden tijdperk kan nu een einde komen.

Wat is er in de Verenigde Staten aan de hand?

Begin oktober presenteerde het Amerikaanse een grootschalig onderzoek naar de manieren waarop de marktdominantie van Big Tech de

Deze bedrijven zijn volgens de onderzoekers ‘het soort monopolies geworden dat we voor het laatst zagen in het De commissie stelt enkele maatregelen voor om die macht te breken, al roepen die nog veel vragen op.

Zo hamert ze bijvoorbeeld op een verbod ‘voor bepaalde dominante platformen om te Maar wat geldt in welke situatie als een ‘aangrenzende’ markt? Neem het zojuist in Europa gelanceerde vist het medium van Mark Zuckerberg nu in dezelfde vijver als Lexa en Tinder? Of moet je dating zien als een logische vervolgstap na profielen, vriendenlijsten en de mogelijkheid om met miljarden mensen te chatten? Dat wordt uit het rapport niet echt duidelijk.

Deze bedrijven zijn volgens de onderzoekers ‘het soort monopolies geworden dat we voor het laatst zagen in het tijdperk van oliebaronnen en spoorwegmagnaten’

Als harder interventiemiddel leggen de onderzoekers ook het Maar een bedrijf daadwerkelijk opsplitsen op basis van wetgeving is nog niet zo makkelijk. Moet je Google zien als deels zoekmachine, deels navigatiedienst en deels advertentieservice, en de firma op basis daarvan uit elkaar trekken? Bestaat Apple straks uit een los opgerichte hardware-bv die MacBooks en iPhones maakt en een zelfstandige softwareleverancier voor besturingssysteem iOS en de App Store?

En hoe knip je Facebook op? Creëer je tientallen kleinere bedrijfjes die ieder een paar honderd miljoen gebruikers beheren, in plaats van één moloch die de scepter zwaait over 2,7 miljard profielen? Kortom: dit voorstel moet eerst dieper uitgedacht worden, alvorens effectief ingrijpen mogelijk is.

‘In het onwaarschijnlijke scenario dat Facebook Instagram of WhatsApp moet afstoten, of Google YouTube moet loswrikken, moeten de nieuwe onafhankelijke bedrijven hun technische systemen en advertentie-infrastructuur opnieuw opbouwen’, zegt de Amerikaanse advocaat Deborah Elman, gespecialiseerd in mededingingswetgeving. Maar dat zal Big Tech er niet van weerhouden om alsnog samen te klonteren, denkt zij. ‘Zolang het winstgevend is, zullen de bedrijven manieren vinden om samen te werken en de omzet te maximaliseren,

Een alternatieve maatregel die de commissie voorstelt, is een verhoging van het budget voor de Amerikaanse toezichthouder FTC. Net als de Autoriteit Consument & Markt (ACM) in Nederland bepaalt deze overheidsinstantie of een grootschalige fusie dan wel overname mag doorgaan. Daarnaast moeten de boetes omhoog. Volgens een (geactualiseerde) wet uit 1890 kan een persoon die een deel van de Amerikaanse handel probeert te monopoliseren een Anno 2020 is dat hoogstens een

Tot slot roept de commissie op de zogeheten Als de Amerikaanse overheid nu een fusie van twee grote bedrijven wil tegenhouden bij de rechter, moet ze kunnen aantonen dat die samensmelting een groot risico op monopolievorming met zich meebrengt. Het rapport pleit ervoor om de bewijslast bij de bedrijven zelf te leggen als een overname leidt tot een marktaandeel boven de 30 procent. Ofwel: vertel ons eerst maar eens hoe jullie samengaan

Dit is een slim plan, denkt emeritus hoogleraar economie en bedrijfskunde Hans Schenk, verbonden aan de Universiteit Utrecht. ‘De gevolgen zullen ongetwijfeld zijn dat minder fusies en overnames zullen worden toegestaan, terwijl er ook een preventief effect van zal uitgaan.’

Hoe reageert Big Tech?

Facebook en Apple wijzen naar de concurrentie, die Ook op andere markten vinden overnames plaats, Google trekt net zo goed 30 procent van de inkomsten naar zich toe in zijn app store, Je zou echter kunnen stellen dat die torenhoge commissie er júíst voor zorgt dat Google het enige bedrijf is dat naast Apple in leven kan blijven op de softwaremarkt voor mobiele telefoons.

Webwinkel Amazon refereert aan markten waar de – en om maar wat te noemen. Maar de webshop bagatelliseert zijn dominantie door zichzelf te vergelijken met iedere winkel, van de cloud tot de dorpsstraat. Met die berekening zou Amazon verantwoordelijk zijn voor slechts 4 procent van alle verkopen in de VS,

Verder stelt Amazon dat de samenwerking tussen de webshop en de bedrijven die daar hun spullen verkopen ‘wederzijds voordelig’ is – Liefst 37 procent van de verkopers op Amazon is volledig afhankelijk van de webshop

Google wijst erop hoe vervelend ingrijpen in de eerste plaats zou zijn voor de gebruiker. ‘Het doel van antitrustwetgeving is het beschermen van consumenten, niet het helpen van commerciële rivalen’,

De zoekgigant verkondigt de boodschap dat een vrije markt zonder strenge overheidsinmenging gunstig is voor ‘kleine bedrijven verspreid door Amerika’, maar geniet zelf veruit het meest van milde handhaving. De miljarden die Google verdient met de ‘gratis’ data van gebruikers steekt het bedrijf in de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s, quantumcomputers en advertenties,

Echter, de ‘bijna perfecte marktinformatie’ die Google nu al haalt uit tekstverwerkers, foto’s en locatiedata, zal alleen maar toenemen als het bedrijf straks ook deze geavanceerdere technologie ‘gratis’ gaat aanbieden.

Hebben de Amerikaanse plannen kans van slagen?

Zowel Democraten als Republikeinen willen actie tegen Big Tech, toch wel een unicum in de zeer verdeelde Amerikaanse politiek. Maar wat voor actie, daarover zijn ze het oneens. Op het laatste moment weigerden de Republikeinse commissieleden hun handtekening onder het eerdergenoemde rapport te zetten. De Democraten willen strengere wetten; de Republikeinen willen een strengere waakhond. ‘Liever de scalpel van antitrust dan de kettingzaag van regulering’, schrijft de Republikeinse Afgevaardigde Ken Buck

Indien Joe Biden de presidentsverkiezingen wint, vormt het rapport een ‘routekaart’ voor diens antitrustbeleid, Een werkgroep die Biden samen met oud-presidentskandidaat Bernie Sanders opzette, sluit het opsplitsen van Big Tech niet uit, Een Democratisch bewind zal zich waarschijnlijk meer richten op structurele regulering dan op incidenteel toezicht.

Google wordt ervan beschuldigd jaarlijks miljarden dollars aan Apple over te maken, zodat Google Search als standaard zoekmachine op Apple-producten staat

Dat betekent een duidelijke stijlbreuk met hoe er de afgelopen twintig jaar over mededinging werd gedacht. Niet langer staat centraal wat een machtig techbedrijf betekent voor de consument (gaan de prijzen omhoog?). In plaats daarvan wordt de meer cruciale vraag gesteld of het überhaupt wenselijk is dat één of een paar bedrijven zo veel macht hebben.

‘Sinds de is antitrusthandhaving in de VS op een lager pitje gedraaid’, aldus emeritus hoogleraar Schenk. ‘Het rapport kan gezien worden als een grote heroverweging van deze decennia van slappe knieën.’

Ondertussen wordt de druk op Big Tech flink opgevoerd met een aantal mededingingszaken tegen Google en, binnenkort vermoedelijk ook, tegen Facebook. In deze zaken staat een aantal concrete gevallen van machtsmisbruik centraal. Google wordt ervan beschuldigd zodat Google Search als standaard zoekmachine op Apple-producten staat. Daarmee wordt de concurrentie geschaad, aldus de openbaar aanklager. De kans is groot dat deze zaak zich jaren zal voortslepen – tenminste, als er niet tussentijds geschikt wordt.

Wat gebeurt er in Europa?

Voor de Europese Unie speelt nog een probleem mee: groeiende afhankelijkheid van Amerikaanse bedrijven. De technologiesector is van steeds grotere strategische waarde. Denk aan hoe de Verenigde Staten en steeds meer Europese landen het Chinese of hoe de VS en India de Chinese video-app Bedrijven belanden geregeld midden in een politiek steekspel tussen landen.

Intussen investeren de Verenigde Staten en China Ze willen dat hun robotica, kunstmatige intelligentie, chipindustrie en andere belangrijke technieken voorop blijven lopen op de rest van de wereld – en op elkaar. Of dat ze in ieder geval niet te afhankelijk worden van andere landen voor hun innovatie. Europa sukkelt op dat vlak een beetje achter de VS en China aan.

De Europese Unie hamert steeds vaker op Een manier om de eigen industrie te helpen, is de macht van vooral Amerikaanse bedrijven te breken.

In dat licht moet je ook nieuwe wetgeving zien. De belangrijkste wet die eraan zit te komen is zonder twijfel de die in december door de Europese Commissie wordt gepresenteerd. De plannen daarvoor zijn nog in ontwikkeling, maar het belooft een zeer vergaand en ambitieus wetgevingspakket te worden.

Wat staat daar dan in?

Dat weten we maar de DSA richt zich op zowel het breken van de marktmacht, als het tegengaan van maatschappelijke ontwrichting.

De komende tijd stelt de EU naar verluidt een die zich aan strengere regels moeten houden dan kleinere bedrijven. Ze moeten straks bijvoorbeeld data gaan delen met concurrenten, zodat die ook een kans krijgen om gebruikers aan zich te binden. Facebook zou bijvoorbeeld je nieuwsfeed moeten vrijgeven,

De DSA richt zich op zowel het breken van de marktmacht, als het tegengaan van maatschappelijke ontwrichting

Dit zou de afhankelijkheid onder gebruikers van deze grote partijen moeten verkleinen. Als bedrijven toch te machtig blijken, kunnen ze, wat betreft de Europese Commissie, uiteindelijk opgebroken worden, zodat er meer concurrentie ontstaat op de Europese markt en dus ook Nederlandse, Finse, Franse en bedrijven uit andere lidstaten

Daarnaast moeten grote techbedrijven inzicht bieden in hoe hun aanbevelingssystemen en kunstmatige intelligentie werken. Het idee is dat bedrijven zelf, maar ook onderzoekers eerder gaan bekijken welke maatschappelijke effecten hun systemen hebben. Als het aanbevelingsalgoritme van YouTube bijvoorbeeld veel moet dat eerder ontdekt en

Ook moet er volgens de conceptvoorstellen een nieuwe, Europese toezichthouder met vergaande bevoegdheden geïntroduceerd worden, die al dan niet in samenwerking met nationale toezichthouders de regels van de DSA handhaaft. Deze toezichthouder zou uiteraard serieuze boetes moeten kunnen uitdelen.

Hebben de Europese plannen kans van slagen?

‘Een van de grootste problemen is dat de DSA echt over alles gaat. Ze proberen honderd vliegen in één klap te slaan’, aldus Joris van Hoboken, hoogleraar recht aan de Vrije Universiteit in Brussel. Het kan een enorm ingewikkeld wetgevingsproces worden, wat de DSA tot een geschikt doelwit maakt van de lobbyisten van Big Tech: die hebben immers genoeg financiële reserves om zich in december

Uiteindelijk zal veel ook afhangen van wat er in de Verenigde Staten gebeurt. Als Donald Trump wordt herkozen, zal de DSA een veel groter politiek gevecht worden. Van Hoboken: ‘Als Europa nu een boete uitdeelt aan een Amerikaans bedrijf, komt Trump

Als Biden de verkiezingen wint, waait er waarschijnlijk een andere wind in de VS. Boetes en blaffende noch bijtende waakhonden hebben Big Tech de afgelopen twee decennia nauwelijks dwarsgezeten bij het uitbreiden van hun financiële en maatschappelijke macht. Misschien zorgt de botte bijl der regulering straks wél voor het

Maar of de macht van Big Tech daadwerkelijk gebroken wordt – hetzij door stevige wetgeving die de president in de VS introduceert, hetzij door de Digital Services Act in de EU – is geen uitgemaakte zaak. Er staat veel op het spel. Niet alleen voor die grote bedrijven, maar vooral ook voor ons en onze democratie.

Meer lezen?