Beste,

Kim Kardashian gebruikt haar smartphone zo veel, dat een assistent haar selfies maakt om Kims arm te ontlasten. 

De selfie-assistent

Nu ben ik geen fervent Instagrammer, maar ook ik betrap mezelf geregeld met mijn smartphone in mijn hand zonder dat ik daar bewust voor gekozen heb. En als ik de woordkeuze van mijn vrienden letterlijk zou nemen, lijden zij allemaal aan een nieuws-, Instagram-, Tinder- of Netflix-verslaving. 

De vraag of sociale media verslavend zijn houdt me al een tijdje bezig en stond weer bovenaan mijn onderwerpenlijstje na het zien van de Netflix-documentaire The Social Dilemma, waarin tech-experts de noodklok luiden over de negatieve impact van sociale advertentieplatforms op de wereld. Ondanks dat ik zelf óók, tevergeefs, probeer mijn schermtijd naar beneden te krijgen, heb ik moeite met dit verslavingsframe.

Verslaving, leerde ik als nazaat van een familie vol verslaafden, beheerst je leven, maakt je een leugenaar en soms een dief. Er zijn ongetwijfeld mensen écht verslaafd aan sociale media (zoals aan vrijwel elk middel of elke technologie wel iemand verslaafd is), maar zijn we echt massaal machteloos ten opzichte van die rode notificatiebolletjes, alwetende algoritmes en like-aantallen? En: wat verliezen we uit het oog door te focussen op ‘verslavende’ ontwerpkeuzes?

Trap niet in de marketingpraatjes van ex-Facebookers

In The Social Dilemma neemt een indrukwekkende rits ex-Facebook- en Google-medewerkers plaats op de biechtstoel om te vertellen over de kwaadaardige producten die zij in een vorig werkleven hebben gebouwd. Tristan Harris, voormalig tech-ethicus bij Google, is de bekendste. Hij voert al jaren campagne voor technologie die ons daadwerkelijk helpt bij een zinvol en bevredigend leven, in plaats van ons zo lang mogelijk te laten scrollen. Als ik mezelf weer betrap op een halfuur doelloos door mijn telefoon swipen, komt dat volgens Harris niet door mijn gebrek aan zelfbeheersing, maar omdat technologie er steeds beter in slaagt mij de baas te zijn. 

In Harris’ pleidooi om onze tijd zinvoller te besteden, kan ik mij goed vinden. En wat minder schreeuwende notificaties zouden aangenaam zijn. Maar als hij zegt dat ‘onze aandacht wordt gekaapt’ en ‘ons brein wordt gehackt’, doet hij daarmee de Facebooks van deze wereld te veel eer aan. dat advertentieplatforms helemaal niet zo goed zijn in het manipuleren van onze hersenen, en dat online reclames vrijwel ineffectief zijn.

Natuurlijk vertellen advertentieplatforms graag aan hun klanten dat ze diep in de menselijke psyche kunnen kijken om een matras of scheermessenabonnement te verkopen. Gaan we niet te veel mee in die vlotte marketingverhalen van Big Tech door hun producten ‘verslavend’ en ‘manipulerend’ te noemen? En moeten we de boodschap van ex-Facebookers niet met een korrel zout nemen? Overschatten zij hun eigen werk niet? Privacyveteraan Cory Doctorow waarschuwt voor dit overnemen van de gladde praatjes van Big Tech zelf (correspondent Dimitri Tokmetzis zet de ideeën uit het nieuwe boek van Cory Doctorow helder uiteen). Hiermee doen we onze eigen autonomie te kort. En richten we ons op de verkeerde problemen.

Iets te doen hebben

Het verversen van je nieuwsfeed geeft inderdaad kortstondig voldoening. Maar in plaats van ons richten op die designtrucjes, is het misschien zinvoller om te onderzoeken waarom we gedachteloos onze telefoon grijpen voor zo’n shotje dopamine. Hoe voelen we ons vóórdat we uren op de bank wegscrollen? 

Een wereldberoemd (en inmiddels veelvuldig bekritiseerd) onderzoek uit de jaren zeventig laat zien dat de omstandigheden van grote invloed kunnen zijn op verslaving. Wetenschappers bouwden twee rattenkooien met daarin een flesje water én een flesje morfinewater. De ene kooi was kaal, de andere vol ballen, renwielen en ander rattenvertier. In een serie experimenten lieten de onderzoekers ratten alleen of in een groep in de kooien leven. Je raadt het al: een eenzame rat in een kale kooi laaft zich aan het morfinewater. De knaagdieren die in een groep in het rattenwalhalla woonden,

Eenzaamheid, stress, verveling; de omstandigheden van de solitaire rat lijken verdacht veel op de staat van zijn waarin ik zelf verkeer als ik weer eens in een scrollfuik beland. En net als alcohol en drugs zijn sociale media meester in het uitvergroten van die emoties. En dus voel ik mij nog eenzamer, angstiger en lamlendiger door mijn nieuwsfeed. 

Het tegenovergestelde van verslaving is niet nuchterheid, hoorde ik laatst, maar verbinding. Met jezelf, je omgeving en je bezigheden. Afgelopen week zag ik waarin vier verslaafden gevolgd worden in hun leven met alcohol en drugs. Wat mij het meest bijbleef is dat ze alle vier niet wisten wat ze zouden moeten als ze op een dag géén drugs meer zouden gebruiken. In plaats van ons op te winden over de autoplayknop van Netflix, kunnen we misschien onszelf en elkaar helpen met het vinden van bezigheden waaruit we wél voldoening halen (collega Ernst-Jan Pfauth helpt je in op weg, en schrijver Philip Huff laat zien dat juist de dingen die ons moeite kosten, ons een goed gevoel geven). 

Pak je autonomie

Er is nog een bekende ex-Silicon Valley-goeroe die de boer opgaat om mensen te leren hoe ze gezond met technologie om kunnen gaan. Zijn naam is Nir Eyal, schrijver van het invloedrijke boek Hooked, waarin hij uiteenzet hoe je met een product of dienst een gewoonte creëert voor je gebruiker. Ook omdat dat mensen leert dat zij machteloos staan ten opzichte van Big Tech. Vorig jaar publiceerde hij zijn boek Indistractable, waarin hij de lezer helpt om sociale platforms en andere technologieën strategisch in te zetten voor hun leven, zodat ze hun aandacht verder kunnen gebruiken voor andere waardevolle bezigheden. 

Neem Kim Kardashian. Zij weet als geen ander hoe ze sociale media inzet voor haar eigen doelen, maar zet haar telefoon  

dat vingerwijzen naar het systeem, in plaats van óók in de spiegel te kijken, misschien wel de linkse aflaat is. Natuurlijk moeten Google en Facebook bekritiseerd worden en verantwoordelijkheid nemen voor hun ontwrichtende invloed op de democratie, de economie en onze levens. Maar wij kunnen zelf ook iets doen: bewust worden waarom we sociale media gebruiken, notificaties uitzetten, zoeken naar bezigheden waar we wél blij van worden. 

En help een ander hiermee. Want wilskracht is een privilege. Wie geldproblemen heeft, of moe, gestrest of eenzaam is, om gewoontes te veranderen. 

Maar laten we het Facebook, Netflix of Tinder niet gunnen om mee te gaan in hun sluwe verkooppraatjes. En het woord ‘verslavend’ behouden voor de echte verslavingen.

Mijn nieuwsbrief over sociale media elke twee weken in je inbox? Hoe veranderen sociale media de wereld om ons heen? En hoe kunnen we de goede kwaliteiten van de grote platforms strategisch gebruiken om de wereld te verbeteren? Dat onderzoek in mijn tweewekelijkse nieuwsbrief. Liever direct een seintje in je mailbox? Schrijf je hier in!