Negen kanttekeningen bij het hoopvolle nieuws over het coronavaccin van Pfizer

Er werd reikhalzend naar uitgekeken, en nu zijn ze er: de eerste resultaten van een fase 3-studie van een coronavaccin. Maandag verstuurde farmagigant Pfizer een persbericht met een eerste analyse van de effectiviteit van zijn vaccin. Goed nieuws: dit vaccin bleek 90 procent effectief. Maar wat betekent dat precies? En wat weten we al wel en wat nog niet over deze vaccinkandidaat?

Wat heeft Pfizer precies gemeten?

Het persbericht gaf een eerste inkijk in de resultaten van de fase 3-studie van Pfizers coronavaccin. Aan deze studie namen 43.538 proefpersonen deel. De helft daarvan kreeg een coronavaccin, de andere helft een placebo-injectie. Bij alle proefpersonen werd vervolgens nagegaan of ze covid-symptomen ontwikkelden. 

Nadat 94 deelnemers covid-19 kregen, iets wat bevestigd werd door een PCR-test, analyseerde een onafhankelijke onderzoeksgroep een eerste keer de resultaten. De vraag was: kregen niet-gevaccineerde deelnemers vaker covid dan personen die wel een vaccin ontvingen? Het antwoord was duidelijk: maar liefst 90 procent van de covid-patiënten behoorde tot de placebogroep.

Als dat resultaat overeind blijft, dan krijgt in een wereld waar iedereen is ingeënt nog maar een op de tien mensen covid. 

Deze effectiviteit van 90 procent ligt ver boven de ondergrens van 50 procent^* die de geneesmiddelenautoriteiten hadden ingesteld als voorwaarde voor goedkeuring. Het ligt ook ruim boven de ondergrens van 70 procent^* die volgens onderzoekers nodig is om groepsimmuniteit te bereiken.

Erg goed nieuws dus. Toch is er een aantal redenen om nog niet te vroeg victorie te kraaien:

1. Het is een persbericht, geen wetenschappelijke publicatie

Momenteel moeten we het doen met een mededeling van Pfizer, niet meer dan een A4’tje. Er was dus nog geen peerreview; onafhankelijke onderzoekers hebben nog geen inzage gekregen in de volledige data van deze studie om er hun eigen analyses op los te kunnen laten. 

Pfizer heeft er natuurlijk alle belang bij om in zo’n persbericht de resultaten zo rooskleurig mogelijk voor te stellen. Niet dat er keihard gelogen wordt in persberichten van de farmaceutische industrie, maar het gebeurt wel vaak^* dat de beperkingen van de studies niet vermeld worden en dat men minder goed nieuws verzwijgt.

2. Het is een interim-analyse, geen finaal resultaat

Bij een interim-analyse worden de resultaten al bekeken voordat de studie volledig afgelopen is. Op dat moment heb je nog geen zekerheid dat deze resultaten op het einde van de studie ook bevestigd zullen worden. Toch is, gezien het grote verschil tussen de placebo- en de vaccingroep, de kans klein dat het Pfizer-vaccin uiteindelijk veel minder effectief zal zijn dan deze tussentijdse resultaten laten doorschemeren. Vergelijk het met de kiesmannenverdeling van de Amerikaanse presidentsverkiezingen: Joe Biden zou op dit moment nog altijd een paar swing states kunnen verliezen, maar de overwinning is al binnen.

3. Er is gekeken naar ziekte, niet naar besmetting

Pfizer telde het aantal deelnemers dat minstens één covid-symptoom en een positieve PCR-test had. Met asymptomatische besmettingen werd geen rekening gehouden. Het zou dus kunnen dat het vaccin ervoor zorgt dat je niet ziek wordt, maar geen of minder invloed heeft op de kans dat je besmet raakt zonder symptomen te ontwikkelen.

4. De ernst van de symptomen is niet meegewogen

In de resultaten wordt nog geen onderscheid gemaakt tussen mensen met milde symptomen en mensen die ernstig ziek worden of zelfs overlijden aan het virus. Het is erg waarschijnlijk dat als je het aantal coronagevallen sterk kunt verkleinen, dat ook zorgt voor een sterke vermindering van het aantal ernstig zieken en het aantal doden, maar daarover is dus nog geen zekerheid. In principe is het mogelijk dat diegenen die ondanks een vaccinatie toch nog ziek worden een zeer ernstige vorm van covid ontwikkelen.

5. Het is nog onduidelijk bij wie het vaccin werkt

Op basis van de huidige gegevens kunnen we nog niet bepalen bij wie het vaccin werkt en bij wie niet. Misschien werkt het enkel bij jonge, gezonde personen, en niet of minder bij ouderen en mensen met onderliggende aandoeningen. We weten wel dat het vaccin enkel getest werd bij personen die nog geen coronabesmetting hadden doorgemaakt. Of het ook werkt bij mensen die eerder al besmet werden, is dus nog onduidelijk.

6. We weten nog niet hoelang de bescherming duurt

Dit is waarschijnlijk het belangrijkste vraagteken. Misschien ben je na een vaccinatie jarenlang beschermd. Maar als we pech hebben, neemt die bescherming door het vaccin snel weer af en moet je na pakweg een jaar opnieuw ingeënt worden.

7. We weten nog weinig over de veiligheid van het vaccin

‘No serious safety concerns have been observed.’ Dat zinnetje uit het persbericht is alles wat we tot nu toe weten over de veiligheid van het vaccin. Om een beter beeld te krijgen van de eventuele bijwerkingen zullen we dus moeten wachten tot de studie afgerond is. En zelfs dan hebben we geen zekerheid: erg zeldzame bijwerkingen, waar bijvoorbeeld maar één op de 100.000 mensen last van krijgt, spoor je niet op met een studie bij minder dan 50.000 personen.

8. Je moet het vaccin ook nog in miljoenen doses kunnen produceren

Dat er straks wellicht een veilig en effectief vaccin beschikbaar is, betekent nog niet dat de coronacrisis achter de rug is. Zo moet je ook nog voldoende doses kunnen produceren. Pfizer stelt in zijn persbericht dat het tegen het einde van dit jaar al 50 miljoen doses van dit vaccin kan maken. Eind volgend jaar zouden er 1,3 miljard doses beschikbaar zijn.

Die aantallen moet je wel door twee delen om te achterhalen hoeveel personen ingeënt kunnen worden. Van dit vaccin heb je namelijk per persoon twee doses nodig.

9. Je moet mensen ook nog ingeënt krijgen

Zelfs als Pfizer voldoende doses kan produceren, zijn er nog best wat logistieke obstakels. Het grootste nadeel van dit vaccin is dat het bij -70 graden Celsius bewaard moet worden. Het kan dus enkel getransporteerd worden met speciale koelwagens en alle dokterspraktijken waar het vaccin geleverd wordt, moeten voldoende koude diepvriezers bezitten. Dit probleem wil Pfizer oplossen door de ontwikkeling van speciale koelboxen.^*  

Al met al: hoopvol nieuws, omgeven door onzekerheid

Ondanks al deze kanttekeningen is het duidelijk: het persbericht van Pfizer is erg goed nieuws. Beter dan ik en vele anderen verwacht hadden. En het is niet enkel goed nieuws voor dit specifieke vaccin, maar ook voor de andere die momenteel in ontwikkeling zijn. 

Dat zit zo: het Pfizer-vaccin is gebaseerd op mRNA. Aangezien deze vaccintechnologie erg nieuw is, wisten we tot nu toe niet met zekerheid of ze ook echt zou werken. Ook andere vaccinproducenten gebruiken deze technologie. De effectiviteit van het Pfizer-vaccin vergroot dus de kans dat ook hun vaccin succesvol zal zijn. 

Ook richt het vaccin van Pfizer zijn pijlen schijnbaar op het juiste deel van covid-19: het zorgt voor de aanmaak van het spike-eiwit van het virus. Als we erin slagen om een immuunreactie tegen dit spike-eiwit op te wekken, zo was de redenering, dan zal deze immuunreactie ook de infectie door corona kunnen blokkeren. Die redenering lijkt te kloppen. Ook dat is veelbelovend voor de andere vaccinontwikkelaars die het spike-eiwit als doelwit kozen.

Kortom: we kunnen niet uitsluiten dat het vaccin van Pfizer minder goed werkt dan we op basis van deze data mogen verwachten, maar ook dan staan er verschillende andere kandidaten met een goede kans op succes klaar. 

Meer lezen?