Vanuit militair perspectief verliep de Nederlandse luchtaanval op de bommenfabriek van IS in de Iraakse stad Hawija in juni 2015 perfect. Toch was de uitkomst desastreus, met ten minste zeventig burgerdoden en veel meer schade dan vooraf werd ingeschat. 

NRC-journalisten Jannie Schipper en Kees Versteegh bijten zich samen met collega’s van de NOS al jaren vast in het beantwoorden van de vraag hoe dat kon gebeuren. Vorige week publiceerden ze dat nieuw licht werpt op de aanval. 

Hoe zat het ook alweer?

Nederlandse F-16-piloten droegen tussen september 2014 en december 2018 bij aan de missie tegen IS. In totaal voerden ze zo’n 2.100 luchtaanvallen uit. Daarmee was Nederland een van de grootste bijdragers aan de coalitie. 

Minimaal twee keer ging dat vreselijk mis, waarbij de aanval op de bommenfabriek in Hawija het meest in het oog springt. Defensie wijdt de onvoorziene uitkomst aan ‘onvolledigheid van informatie’. Er lag veel meer munitie opgeslagen in de bommenfabriek dan ‘bekend was of vooraf kon worden ingeschat’, aldus minister Bijleveld (Defensie, CDA).

In mei van dit jaar zegde minister Bijleveld een onafhankelijk onderzoek toe om te achterhalen hoe dat kon gebeuren. De driekoppige commissie begint op 1 januari met haar werkzaamheden. Het rapport verschijnt na de verkiezingen van maart 2021.

Waarom ging het mis?

De NRC-journalisten komen nu al met een paar opvallende bevindingen. Zo schrijven ze dat Nederland voorafgaand aan de fatale luchtaanval vrijwel blind vertrouwde op inlichtingen van de Amerikanen. Nederland was niet betrokken bij het inlichtingenproces op basis waarvan Nederlandse aanvallen werden uitgevoerd, en was daardoor niet op de hoogte van de twijfels die bestonden. 

Amerikaanse inlichtingenofficieren klaagden al een tijdje over een tekort aan drones om inlichtingen te verzamelen. Het overgrote deel van de vloot was actief in Afghanistan, waar de Amerikanen een felle oorlog voerden tegen de Taliban. Bovendien ligt Hawija op grote afstand van Koeweit, waar de drones vandaan moesten komen. Daardoor waren ze lang onderweg en konden ze maar kort informatie verzamelen.

Nederland was niet betrokken bij het inlichtingenproces, en was daardoor niet op de hoogte van de twijfels die bestonden

Door het gebrek aan drones werd informatie van lokale Koerdische en Iraakse bondgenoten in de regio belangrijker. Maar die hadden hun eigen redenen om het belang van vernietiging van het militaire doelwit zwaarder te laten wegen dan de levens van (soennitische) omwonenden in Hawija, schrijven de NRC-journalisten. 

Al deze zorgen waren bij de Nederlandse militaire leiding niet bekend. De ‘Red Card Holder’, die iedere Nederlandse aanval toetst aan het Nederlandse mandaat en vervolgens al dan niet toestemming geeft voor de aanval, heeft niets gemerkt van eventuele reserves over het inlichtingenmateriaal. Hij heeft ook niet gebeld met Den Haag, zoals wel gebeurt bij twijfels over het al dan niet geven van groen licht, vervolgen ze. 

Dat komt vermoedelijk omdat hij alleen de uitkomst van de Amerikaanse taxaties van de risico’s die verbonden waren aan de aanval onder ogen kreeg. Die waren helder. Doel: ‘legitiem’. Aanval: ‘rechtmatig’. Toestemming Irakezen: ‘verleend’. Verwachte burgerslachtoffers: ‘nul’. Aanvullende maatregelen: ‘genomen’. Verwachte schade: ‘een schuur’. 

Een papieren werkelijkheid waarop veel valt af te dingen

Op papier was er niets mis met de aanval. Alle protocollen werden gevolgd en de aanval voldeed aan het Nederlandse mandaat. 

Kijk je verder, zoals de NRC-journalisten doen, dan zie je dat er een hoop valt af te dingen op het proces achter die protocollen. Dan is het best vreemd dat Nederland geen eigen middelen en personeel inbracht waarmee de geboden informatie kon worden geverifieerd, en daardoor niet op de hoogte was van de twijfels die leefden voorafgaand aan de aanval.

En dan is het best kwalijk dat de Tweede Kamer daarover voorafgaand aan de missie onjuist werd geïnformeerd. Toen stelde het kabinet namelijk dat de ‘Red Card Holder’ ruim voldoende informatie tot zijn beschikking zou hebben om te achterhalen of een aanval voldeed aan de Nederlandse

De Kamer kreeg zo een papieren werkelijkheid voorgeschoteld die oorlog voorstelde als iets wat je tot in de puntjes kunt perfectioneren. De aanval in Hawija laat zien dat dit niet kan.

Groet,

Lennart

P.S. In de podcast vertellen de journalisten meer over hun verhaal.