Pakketbezorgers rennen zich rot in een race die ze nooit kunnen winnen

Reinout Voormolen stuurt zijn zes meter lange witte bestelbus behendig door de smalle straatjes van De Bockhorst, een woonwijk in Leiden. Nu mensen door corona meer online bestellen, en de feestdagen daar nog eens bovenop komen, ligt zijn bus elke dag stampvol. Hij bezorgt 200 tot 270 pakketten per dag, zo’n dertig adressen per uur. Dat redt hij vaak net binnen een normale werkdag. Als alles meezit.  

Het helpt dan niet als een andere bezorger zijn bus midden in een bocht van 90 graden parkeert. Vastbesloten, en zonder al te veel snelheid te verliezen, stuurt Voormolen zijn wagen erlangs. ‘Dat ging net goed’, zegt hij tevreden, als hij zijn bus even verderop tot stilstand heeft gebracht, en met een pakketje richting de voordeur van nummer 47 snelt. 

Voormolen is een van de vele pakketbezorgers die elke dag ons land doorkruisen om te zorgen dat mensen zoals jij en ik hun online bestelde televisies, schoenen, boeken, kaarsen, kattenvoer, en vooral kleren binnen de beloofde tijd in huis hebben. Vorig jaar ging het maar liefst om 576 miljoen pakketjes.^* Let wel: dat was vóór corona.

In de praktijk betekent dat voor bezorgers als Voormolen dat ze meer pakketjes in dezelfde tijd moeten bezorgen. En dat voor een steeds lager tarief. Dat krijg je met beloftes als ‘voor 22:00 uur besteld, morgen in huis’ en ‘gratis bezorging’. 

Als de online shopper er niet voor betaalt, wie draait er dan wel op voor de kosten? Dat is de bezorger zelf, benadrukte Ruud Wassenaar, voorzitter van de Belangenvereniging voor Pakketdistributie, vorig jaar al in de Volkskrant. Gratis pakketbezorging is een fabeltje, schreef hij, reagerend op de verhalen in de media over de hoge werkdruk en slechte betaling van pakketbezorgers, die na het verschijnen van Sorry we Missed You naar buiten kwamen. De speelfilm over het stressvolle leven van een Britse pakketbezorger leek verdacht veel op de realiteit. Sterker nog, de reacties op de film waren eensgezind: dit wás de realiteit. 

Of wacht even: anno 2020 is dit nog steeds de realiteit. 

Die problemen zijn echt niet nieuw. Hoe komt het dat het al zo lang zo’n zooitje is in de pakketindustrie? Ondanks alle media-aandacht, stakingen en beloftes van beterschap van afgelopen jaren? En wat valt eraan te doen? 

Als je de targets maar haalt

Op een druilerige donderdagmiddag, een dag voor koopjesfestijn Black Friday op 27 november, stap ik bij Voormolen in de bus. Hij is net een paar uur onderweg; deze periode rijdt hij late diensten. Dat houdt in: om 12.00 uur ‘s middags beginnen met het inladen van de 200 tot 270 pakketten bij het PostNL-depot in Sassenheim, om 13.15 uur in de wijk zijn om te beginnen met bezorgen, langs het PostNL-punt om pakketten af te leveren van mensen die de dag ervoor niet thuis waren, rond 18.30 uur terugrijden naar het depot om zijn scanner in te leveren en de overgebleven pakketten weer uit te laden. 

Vijf dagen per week rijdt Voormolen een vaste route door woonbuurten in en rondom Leiden. Hij kent de straten inmiddels op zijn duimpje, weet precies waar hij het best zijn bus neer kan zetten, wiens bel het niet doet, waar hij wat langer moet wachten voordat iemand opendoet, of achter welk gordijn een oud vrouwtje argwanend naar buiten kijkt als hij aanbelt wanneer het buiten al schemert. 

‘Ik ben pas 25, maar ik weet nu al: dit werk hou je niet lang vol’

In de vierenhalf jaar dat Voormolen dit werk doet, heeft hij allerlei slimmigheden bedacht om zo snel mogelijk de pakketjes af te leveren. Zo legt hij de kleinere exemplaren alvast op de bijrijdersstoel, zodat hij niet telkens naar de achterkant van zijn bus hoeft te lopen. Nu het eerder donker wordt, kijkt hij eerst bij welke buren het licht brandt, zodat hij weet bij wie hij moet aanbellen als iemand niet thuis is. Zijn gordel zit standaard achter zijn rug om vastgeklikt; alleen op 50-kilometerwegen doet hij de schuine band even om.

Het gaat misschien om seconden, maar al die handelingen bij elkaar opgeteld zorgen ervoor dat hij de targets die PostNL elk jaar opnieuw opstelt haalt (gemiddeld 28 adressen of stops per uur) en het fysiek zware werk voor hem wat lichter wordt. ‘Ik ben pas 25, maar ik weet nu al: dit werk hou je niet lang vol.’ Het telkens in- en uitstappen, het tillen van zware dozen en het op- en neer lopen van je bus naar een woning, en dat onder continue tijdsdruk.

Al jaren is het mis in de pakkettenbezorging 

Verhalen over de toenemende werkdruk van pakketbezorgers staan niet op zichzelf. Al jaren worden de werkomstandigheden binnen de branche gehekeld. 

27-06-2013: Nu.nl: ‘Conflict PostNL en chauffeurs duurt voort’^*  

30-03-2015, NOS: ‘Pakketbezorgers houden bijna niks over’^*

10-08-2017, Logistiek.nl: ‘PostNL weer in conflict met pakketbezorgers’^*

16-11-2017, De Correspondent: ‘Gratis pakketbezorging bestaat niet. Deze wegwerpwerknemers betalen de prijs’^*

06-06-2018, BNNVARA: ‘Je werkt je drie slagen in de rondte en je hebt nog niks’: dit gebeurde er bij PostNL’^*

11-11-2020, NRC: ‘Steeds meer pakketjes, steeds lagere bezorgtarieven – de koeriersbedrijven zijn het beu’^*

12-11-2020, Het Parool: ‘Inspectie: veel misstanden bij pakketbezorgers’^*

Verbeterde er in al die jaren dan helemaal niks? Oké, er veranderden wel wat dingen. Zo besloot PostNL in 2015 alle zzp’ers een arbeidscontract aan te bieden en geen zzp’ers meer in te zetten. Dit om een einde te maken aan de schijnzelfstandigheid van de pakketbezorgers. Ook werd er recent een maximum gewicht van 23kg per pakket vastgesteld voor DHL-bezorgers. Deze maand nog bereikten PostNL en vakbond FNV een akkoord over een loonsverhoging van 5,5 procent voor alle PostNL-medewerkers. (Let wel: de meeste pakketbezorgers vallen niet onder deze cao, waarover straks meer). 

Toch concludeerde de Inspectie SZW (Sociale Zaken en Werkgelegenheid) deze maand nog na anderhalf jaar onderzoek dat misstanden bij pakketbezorging eerder regel dan uitzondering zijn.

‘Als je denkt dat de horeca een bende is, dan is de pakketbranche er nog veel slechter aan toe’, zei Réne Brand van de Inspectie in NRC.

Zwaar werk, maar het is tenminste werk 

Voormolen pakt zijn scanner, graait tussen de berg pakketten en zakken tussen ons in, en stapt de bus uit met een zak waarop de rode initialen van Hennes & Maurits gedrukt staan. Vanuit de bus zie ik het witte plastic in een brievenbus verdwijnen. ‘Dat is nou een meevaller’, zegt Voormolen zodra hij weer instapt. 

Hoewel het werk hem fysiek zwaar valt, het geen vetpot is en de doorgroeimogelijkheden zeer beperkt zijn, doet hij het werk zelf met plezier. Het contact met mensen, het rondrijden in de bus, de vrijheid die hij krijgt (je hebt niet continu een manager die zegt wat je moet doen – al kijkt PostNL via de scanner wel op een afstand mee) en de uitdaging om alles binnen de tijd te bezorgen. Hij vertelt over het app-groepje met andere pakketbezorgers waarin ze hun snelste tijden met elkaar delen. 

Minder leuk was die ene keer dat een man hem met zijn vuist sloeg, omdat hij Voormolen ervan verdacht zijn bestelde smartphone uit het doosje te hebben gehaald. Daar was hij behoorlijk van geschrokken. Het had hem angstig gemaakt, kwetsbaar. Het raakt hem nog steeds. 

Gelukkig kan hij altijd terecht bij Peter. Als er iets gebeurt, iets niet duidelijk is, of wat dan ook, dan belt hij hem. Peter is zijn baas, een goede baas. En iemand die alles weet over pakketbezorging. Hij kan dan ook haarfijn uitleggen wat er in zijn ogen misgaat, en wat er moet veranderen. 

Een vast loon, maar de tarieven dalen

In zijn kantoor (een bureau, printer en stellingkast vol multomappen) aan huis in Oegstgeest, vertelt de 67-jarige Peter van der Stap over zijn vijftien jaar werkervaring bij PostNL. Hij werkte er eerst als bezorger, nu heeft hij zijn eigen pakketbedrijf genaamd Post & Mailgroep Leiden. PostNL is zijn enige opdrachtgever. Hij heeft acht mensen in dienst, van wie Reinout Voormolen er een is. 

Ongeveer 75 procent van de pakketten die PostNL bezorgt, worden door koeriersbedrijven zoals die van Van der Stap afgehandeld. Zij rijden rond in witte, anonieme bussen. In totaal werkt PostNL met zo’n zeshonderd van deze zogeheten subcontractors – onderaannemers. De overige 25 procent van de pakketten wordt bezorgd door koeriers die bij PostNL zelf in dienst zijn. 

Pakketbezorgers die voor koeriersbedrijven als die van Van der Stap werken krijgen niet per stop en afgeleverd pakketje betaald, maar ontvangen een vast loon conform de cao beroepsgoederenvervoer. De loonsverhoging van 5,5 procent voor PostNL-medewerkers, waarover de vakbonden en PostNL het deze maand eens werden, geldt dus niet voor hen. Onderaannemers als Van der Staps bedrijf krijgen wél per stop en afgeleverd pakket betaald. 

Net als destijds met de zzp’ers het geval was, ziet Van der Stap de tarieven die PostNL vaststelt elk jaar dalen. Kreeg hij enkele jaren geleden nog 1,50 euro per succesvolle stop, nu is dat 1,35 euro (inclusief de 16 cent die hij per extra afgeleverd pakket op een adres ontvangt). En dat terwijl de hoeveelheid pakketten die hij moet leveren almaar toeneemt. Dat zou niet erg zijn als aan de basis hiervan een eerlijk systeem lag. Maar dat is nu juist niet het geval, legt hij uit. 

Daarmee doelt Van der Stap op de manier waarop PostNL de tarieven en targets (de hoeveelheid stops en pakketten die per uur afgeleverd moeten worden) berekent, namelijk op basis van de data die zij binnenkrijgen via de scanners van de bezorgers. Zodra PostNL ziet dat de koeriers in een bepaalde wijk geen 25 maar 27 pakketten per uur kunnen afleveren, stellen ze de targets bij.

‘Ik waarschuw mijn bezorgers dan ook: ga er niet te veel een race van maken, want hoe sneller jullie zijn, hoe hoger de werkdruk'

Van der Stap: ‘Ik waarschuw mijn bezorgers dan ook: ga er niet te veel een race van maken, want hoe sneller jullie zijn, hoe hoger de werkdruk. Tegelijkertijd: als we te langzaam zijn, zeggen ze bij PostNL dat andere bezorgers sneller zijn, en gaan ze er alsnog aan tornen.’ 

Van der Stap noemt het een neerwaartse spiraal. 

Maar belangrijker nog: als de koeriers vijftien minuten hun scanner niet gebruiken, wordt dit door PostNL geregistreerd als pauze – en niet als tijd waarin pakketjes bezorgd worden. En als Van der Stap een extra koerier mee laat rijden omdat het ontzettend druk is, wordt deze niet als extra persoon meegerekend. Beide zaken hebben tot gevolg dat het lijkt alsof pakketten in minder tijd afgeleverd kunnen worden dan het geval is, waardoor de targets weer worden bijgesteld. 

Er is nauwelijks ruimte voor onderhandeling

PostNL zegt dat de tarieven jaarlijks in overleg met de koeriersbedrijven zelf worden vastgesteld. Maar volgens Van der Stap is er nauwelijks ruimte voor onderhandeling. ‘In feite zeggen zij: dit zijn de cijfers die we via ons systeem binnenkrijgen, dus dit zijn de nieuwe tarieven en targets.’ Gaat hij er niet mee akkoord, dan vinden ze wel een ander die het er wel voor wil doen. 

Zelfs in deze aanhoudend drukke periode wist PostNL het voor elkaar te krijgen een paar cent van zijn tarief af te snoepen. ‘Nu er door corona meer online besteld wordt, kan er in hun ogen efficiënter worden bezorgd omdat de afstanden van afleveradres naar afleveradres kleiner zijn, en omdat mensen vaker thuis zijn.’ Een argument dat PostNL keer op keer gebruikt. En dat terwijl PostNL zelf tijdelijk de pakketkosten voor webshops met 25 cent per pakket heeft verhoogd, omdat het vanwege de corona- en feestdagendrukte onder andere extra personeel en materieel moet inzetten.

De Belangenvereniging voor Pakket Distributie (BVPD), die opkomt voor de rechten van pakketondernemers, en waarvan Van der Stap lid is, pleit dan ook al jaren voor een hoger tarief. De organisatie heeft doorgerekend welk uurtarief minimaal nodig is om het personeel conform de cao uit te betalen en op te kunnen draaien voor onvoorziene kosten, zoals een werknemer die langdurig ziek is of een kapotte bestelbus. In plaats van de 31 euro per uur die de bezorgers nu krijgen, zou dit 35 euro moeten zijn, legt Ruud Wassenaar uit. In theorie zou het stoptarief daarmee met ongeveer 13 cent stijgen.

Dat klinkt weliswaar als weinig, maar als je uitgaat van meer dan een miljoen stops per dag, gaat het al snel over minstens 130.000 euro extra kosten per dag voor PostNL. Wassenaar: ‘Dat is veel, maar met de tijdelijke verhoging van het tarief voor webshops met 25 cent per pakket, haalt het postbedrijf al snel het dubbele extra per dag binnen.’ 

Veel of niet: het is de vraag of hogere tarieven de oplossing zijn voor structurele problemen in de pakketbezorgindustrie. 

Bijna niemand houdt zich aan de regels

In haar onderzoek naar tachtig koeriersbedrijven en onderaannemers die werkzaam zijn voor de grootste pakketbezorgers in Nederland (PostNL, DHL, DPD en GLS), constateerde de Inspectie SZW dat in negen van de tien gevallen sprake was van misstanden. 

Die liepen uiteen van illegale chauffeurs die onder het minimumloon betaald kregen, tot bezorgers die als werkloos stonden geregistreerd en naast hun werk voor de pakketdienst een uitkering ontvingen.

Een van de grootste problemen is volgens de Inspectie dat de koeriersbedrijven hun ritten uitbesteden aan onderaannemers zoals Van der Stap. 

Dit ‘subcontracting’ komt voor in allerlei industrieën en sectoren. Door werk uit te besteden besparen bedrijven kosten, maar de keerzijde is dat ze vaak geen zicht meer hebben op de manier waarop de werkzaamheden worden verricht, door wie en onder welke omstandigheden. 

Dit wordt nog eens verergerd wanneer een subcontractor op zijn beurt besluit een deel van het werk aan een andere subcontractor uit te besteden, omdat die het voor een nog lager tarief kan en wil doen – in het geval van de pakkettenbranche bijvoorbeeld omdat de onderaannemer zijn bezorgers geen minimumloon betaalt. 

Of zoals een woordvoerder van Inspectie SZW het in de Volkskrant uitlegt: ‘Zij (verwijzend naar de onderaannemers, ed.) schrijven zich in voor 15 routes maar kunnen er zelf bijvoorbeeld maar 10 doen. Dus huurt die onderaannemer weer een andere onderaannemer in, maar trekt wel een kwartje van het tarief af om er zelf wat aan te verdienen. Die onderaannemer huurt ook weer een onderaannemer in en zo blijft aan de onderkant uiteindelijk weinig over.’ Ook hier dus weer een neerwaartse spiraal. 

Stichting VNB, die toeziet op naleving van de cao beroepsgoederenvervoer, stelde al meermaals vast dat ongeveer een kwart van de ondernemers die werken als subcontractor voor PostNL, DPD, GLS of DHL, de cao niet of onvoldoende naleeft.

Dagna Hoogkamer, woordvoerder bij PostNL, laat in een reactie weten dat het bedrijf jaarlijks via de Wet aanpak schijnconstructies controleert of ondernemers hun personeel volgens de cao uitbetalen. In 2019 kon 96 procent van de ondernemers met personeel in loondienst met een accountantsverklaring of Paycheck-certificaat aantonen dat dit het geval was, schrijft ze. ‘Gedurende de inventarisatie hebben twaalf ondernemers besloten om niet mee te werken aan deze inventarisatie en de samenwerking met PostNL op te zeggen. Daarnaast heeft PostNL zelf de samenwerking met vier bezorgondernemers beëindigd omdat zij niet konden aantonen dat zij hun zaken op orde hadden.’  

Het enige waar nog geld te halen valt? Arbeid

De reden waarom sommige onderaannemers zich niet aan de regels houden heeft te maken met de druk om steeds goedkoper te werken. Ze zien zich geconfronteerd met enerzijds dalende tarieven (en dus inkomsten) en een toenemende werkdruk, en aan de andere kant de vaste lasten (personeel, bestelbussen) en risico’s (ongevallen, ziek personeel, etc.) die ze moeten dragen, en die eerder stijgen dan stabiel blijven.

En dus proberen ze op elke mogelijke manier kosten te besparen. Van der Stap: ‘Als mensen onder druk staan gaan ze op zoek naar "oplossingen" om hun hoofd boven water te houden.’ 

Volgens hem moet er iets gedaan worden aan de concurrentie, die sinds de liberalisering van de postmarkt in 2009 is losgebarsten. Om hun marktaandeel te vergroten zijn de grote koeriersbedrijven tegen elkaar gaan opboksen met lagere tarieven om nieuwe klanten (webshops) binnen te halen. En om geld te besparen, kozen de grote koeriersbedrijven voor uitbesteding. De winst die ze daarmee maken, investeren ze in de bouw van nieuwe sorteercentra en depots, zodat ze meer pakketten kunnen verwerken en hun marktaandeel kunnen vergroten. 

De enige kostenpost waar nog wat centen te halen vallen? Arbeid.

‘PostNL knijpt de contracten met ondernemers tot op de laatste cent, de laatste millimeter af’, stelde Jaap Koelewijn, hoogleraar Corporate Finance in een recente uitzending van De Monitor. De ondernemers krijgen net genoeg om hun chauffeurs te betalen, maar als iets tegenzit, eet dat de marge van de ondernemer op.  Koelewijn noemt het ‘het Amazon-model: duwen en drukken tot het absolute minimum’. 

Evert Verhulp, hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, stelde eerder al in de Volkskrant dat vanwege de volledige afhankelijkheid van bezorgondernemers van postbedrijven, werkgevers alleen competitief kunnen blijven door aan de arbeidsvoorwaarden te morrelen. Steeds meer werk tegenover steeds minder beloning. ‘En dan kom je in een soort race naar de bodem terecht.’

De grote vraag: wat doe je hiertegen? 

Flexibel blijven kan ook met een veel kleinere schil

‘Wat wij willen is dat er meer pakketbezorgers bij PostNL en andere bezorgbedrijven in vaste dienst komen’, vertelt FNV-vakbondsbestuurder Post&Pakketten Mariska Exalto.

Het oude staatsbedrijf stelt daartegenover flexibiliteit nodig te hebben in deze snel veranderende markt. 

Exalto: ‘Dat snappen we. Maar op dit moment is 75 procent van de bezorgers in dienst bij een subcontractor, en 25 procent bij PostNL. We vinden dat dit omgedraaid moet worden. Dan houden ze een flexibele schil over die groot genoeg is.’

Onderaannemer Peter van der Stap ziet zelf ook wel wat in franchise, waarbij de ondernemer een contract afsluit met de eigenaar van een handelsnaam (PostNL), een methode die je wel bij restaurants en supermarkten ziet. Beide partijen zijn dan verantwoordelijk voor de beslissingen die worden genomen en de eventuele risico’s.

Maar waarom zouden de pakketreuzen hier ooit mee akkoord gaan, als ze nu veel goedkoper uit zijn? 

Van der Stap ziet maar één manier om dit op te lossen: via de politiek. Tijdens een recente hoorzitting in de Tweede Kamer werd opgeworpen dat het hier gaat om ‘vrijemarktwerking’. Van der Stap: ‘Maar die werkt helemaal niet. Er is tussen bezorgondernemers onderling geen concurrentie. Het tarief dat wordt opgelegd klopt niet, en ondernemers hebben niet de macht daar iets aan te veranderen.’ 

Ik vraag hem waar hij het werk nog voor doet. Waarom stopt hij er niet gewoon mee? 

Pakketbezorging is zwaar werk. Je bent een mens met één lichaam. Daar moet je en moeten we zuinig mee zijn

‘Stoppen gaat niet zomaar. Als ondernemer heb je verplichtingen. Ik heb een paar man met een doorlopend contract, tien bussen aangeschaft waarvan de financieringen nog lopen. En daarbij: ik vind het werken met de koeriers, de jonge jongens, nog steeds heel erg leuk. Ik neem het voor lief dat ik af en toe wat uit mijn pensioenpotje moet bijleggen. Ik voel ook een sterke drijfveer en verplichting om te helpen om het oneerlijke systeem beter te maken.’ 

FNV’er Exalto vindt dat er snel iets aan de gehele pakkettenmarkt moet worden gedaan. ‘Pakketbezorging is een substantieel onderdeel geworden van onze samenleving. Het is heel zwaar werk. Je bent de hele dag aan het sjouwen en je moet continu je busje in en uit. En dat vaak met onzekere contracten. Je bent een mens met één lichaam. Daar moet je en moeten we zuinig mee zijn.’ 

En Reinout Voormolen? Hoe lang is hij van plan dit werk te blijven doen? ‘Ik kijk al een tijdje rond naar wat anders’, zegt hij. Het liefst zou hij zijn groot rijbewijs halen en vrachtwagenchauffeur worden. Maar hij vindt het spannend. Straks komt hij ergens terecht waar het dan helemaal niet zo leuk blijkt. 

Op zijn scanner ziet hij dat hij al bijna vijftien minuten aan het kletsen is. En dus springt hij de bus uit, en zie ik hem via het doorkijkraampje achterin zijn bus haastig zoeken tussen de dozen van Esprit, C&A, bol.com, CoolBlue, vente exclusive, en al die andere webshops waar we ons geld tegenwoordig aan spenderen. 

Eenmaal terug in de bus merkt hij op dat ander werk ook zou betekenen dat hij Peter in de steek moet laten. Althans, zo voelt hij dat. ‘Dat is geen fijn idee.’

Lees verder