Mocht je als boekenvakker nog verlegen zitten om zingeving, kijk dan naar deze boekenlegger uit 1988:

Mijn moeder, trouw lezer van deze nieuwsbrief, vond de boekenlegger al bladerend in Een overtollig mens, dat Maarten Biesheuvel dat jaar als boekenweekgeschenk schreef. 

Deze boekenlegger trof mij, omdat naar het belang van lezen uiteindelijk ook een zoektocht naar het belang van boeken is. Het woord ‘belangrijk’ valt op de boekenlegger dan ook drie keer: ‘Boeken zijn het belangrijkste middel tot kennisoverdracht. Boeken zijn het belangrijkste leermiddel. Boeken zijn een belangrijk medium voor opinievorming.’

Ruim dertig jaar later houden deze argumenten iets minder stand: het digitale tijdperk heeft volledig veranderd hoe we kennis tot ons nemen, hoe we leren, en hoe we onze opinies vormen. 

De ‘grote zorgen’ in het boekenvak destijds betroffen de btw (boeken vallen in het lage btw-tarief van 9 procent, net als water en levensmiddelen). De grote zorgen nu betreffen de fysieke boekhandel.

‘Zo essentieel als de kaasboer is voor de boterham, zo essentieel is de boekhandel voor onze geest’, schreef Anne Schroën, directeur van de Koninklijke Boekverkopersbond, in een aan het (op dat moment nog missionaire) kabinet.

Maar die essentie wordt op dit moment niet door de overheid gezien. Want de winkels die water en levensmiddelen verkopen, mogen tijdens de lockdown wél openblijven, terwijl de boekhandels de deuren moesten sluiten. Zelfs een afhaalloket is vooralsnog geen optie. 

In België zijn de boekhandels wel open, en in Duitsland mogen boeken besteld en vervolgens opgehaald worden in de boekhandel. Daar worden boekhandels als essentieel gezien voor de vrijheid van meningsuiting.

Op dat grondrecht beroept ook Audax-directeur Hubert de Leeuw zich in zijn om de boekhandels weer open te krijgen. Volgens hem zou door het sluiten van lectuur- en boekwinkels indirect de persvrijheid worden beperkt, zoals beschreven in artikel 7 van de Nederlandse grondwet. In een supermarkt kun je lang niet alle bladen en tijdschriften vinden. Dat de sluiting van boekhandels in strijd is met de grondwet, ook een oud-rechter in de Volkskrant. 

‘Wellicht denkt u: maar je kunt toch online boeken kopen?’ schrijft Anne Schroën in de eerder genoemde brandbrief. Inderdaad was dat het eerste wat ik dacht. ‘Vraag u dan af’, vervolgt ze, ‘is dat hetzelfde als boekverkopers die individueel advies geven en bijdragen aan de bestrijding van leesachterstanden, de aantrekkelijkheid van winkelstraten, de kenniseconomie en de leescultuur?’ 

Nee, dat is inderdaad niet hetzelfde. (Of en hoe boekverkopers ‘bijdragen aan de bestrijding van leesachterstanden’, onderbouwde ze verder overigens niet. Lezers die het antwoord weten, ik ben benieuwd!)

Niet alleen het boek, maar ook de boekhandel zelf is het product

Hoe het ook zij, de lezer heeft momenteel geen andere keuze dan haar boeken online te bestellen. Dat gebeurde dan ook massaal. In werden meer boeken verkocht dan het jaar ervoor, en ook de omzet steeg met 6 procent ten opzichte van 2019. De omzet van boeken die online werden gekocht nam met maar liefst 27 procent toe. 

Maar de verkoop via fysieke boekhandels daalde met bijna 11 procent. Dit heeft alles te maken met de lockdown die net voor de feestdagen inging, juist de weken waarin fysieke boekhandels veel omzet draaien. Hoewel op dit moment alsnog meer dan de helft van de boeken in fysieke boekhandels wordt gekocht, verkeren veel boekhandels in zwaar weer. 

Voor boekhandels biedt de compensatieregeling van de overheid namelijk niet de die nodig is. Veel boekhandels dreigen daardoor de pandemie niet door te komen, terwijl bol.com drie keer harder groeide dan normaal. Scheefgroei. 

Het tragische is: als een boekhandel sluit, komt er geen nieuwe voor in de plaats

Het tragische is: als een boekhandel sluit, komt er geen nieuwe voor in de plaats. Dan kan er in een buurt iets verloren gaan. Uit een onderzoek naar de maatschappelijke impact van boekhandels, waarover ik al eerder bleek dat niet zozeer de boeken maar de boekhandel zelf steeds meer het product is waar mensen op afkomen. 

Een sociale plek, waar je rond kunt snuffelen, een praatje kunt maken, inspiratie kunt opdoen, en het meest gehoorde argument: waar je boeken vindt die je niet zocht. 

Een belezen boekhandelaar is cruciaal voor debuterende schrijvers, oeuvrebouwers, poëten, en vooral voor nieuwsgierige lezers die voorbij de waan van de bestseller lezen.

En zo leest die boekenlegger uit 1988 ineens weer heel actueel.