Kijktip: Zo ziet woningbouw eruit als burgers het zelf doen

In een tuinhuisje mag je niet wonen, op een boot krijg je niet zo makkelijk een adres, een tiny house kun je bijna nergens neerzetten. Ondernemer Nelske Thalen – ze heeft een plantenwinkel in Leiden – somt op wat ze allemaal overwogen heeft om aan een betaalbare woning te komen. 

Alleen: aan elk van die opties zitten behoorlijk wat haken en ogen. En dus woont Thalen op een zolderverdieping van 25 vierkante meter. Haar tanden poetst ze in de keuken, en op een plankje naast het aanrecht past nog net een kookplaat. Ze betaalt er 720 euro per maand voor. En daar heeft ze nog geluk mee, zegt ze.

Thalen is een van de mensen die aan het woord komen in de aflevering ‘Wonen buiten de box’ van VPRO Tegenlicht. Daarin zijn de makers op zoek gegaan naar creatieve oplossingen voor de wooncrisis. Zijn er ook andere mogelijkheden naast het in hoog tempo uit de grond stampen van woontorens? 

Zijn regels er om te beschermen of te belemmeren? 

De Tegenlicht-aflevering sprak me aan, want de laatste tijd begin ik van gedachten te veranderen over de vele regels die we in Nederland hebben voor wonen. Ik dacht altijd: fijn dat al die regels er zijn. Daardoor weten we bijvoorbeeld precies hoeveel een sociale huurwoning mag kosten, en is het ook niet zomaar toegestaan om een woning op te delen in kamers en die voor een hoog bedrag te verhuren. Dat beschermt ons tegen uitbuiting door beleggers en onveilige woonsituaties.

Welke creatieve oplossing je ook bedenkt om aan een betaalbare woning te komen, er is meestal wel een regel die het verbiedt

Maar door verhalen als dat van Nelske Thalen zie ik in dat die regels ook een keerzijde hebben. Want welke creatieve oplossing je ook bedenkt om aan een betaalbare woning te komen, er is meestal wel een regel die het verbiedt. En dat terwijl originele oplossingen wél hard nodig zijn nu je vaak tien jaar moet wachten op een sociale huurwoning, een koophuis voor velen buiten bereik is en de huren in de vrije sector torenhoog zijn.

Dat de afwezigheid van woonregels een groot voordeel kan zijn, blijkt in Minitopia, een terrein aan de rand van Den Bosch waar de bewoners voor een periode van vijf jaar hun zelfgebouwde huis mogen neerzetten. Ze hoeven zich daarbij niet te houden aan het bouwbesluit, er is geen welstandscommissie en ook de regels voor milieuvervuiling zijn even buitenspel gezet (het terrein is een voormalige milieustraat). 

Heerlijk, vindt zelfbouwer Wouter Corvers. Samen met zijn vriendin Ilse Zuidinga zette hij een huis van 80 vierkante meter neer, met een houten skelet. Vanbinnen oogt het ruim en licht. Bouwkosten: 5000 euro. Hun buren wonen onder andere in een zelfgebouwde sterrenwacht, een woning met een wintertuin die ’s zomers wordt omgetoverd tot een dakterras, en een huis gebouwd van een oude koelcel. 

Een eigen woning bouwen is bijna niet te doen

Ik was zelf altijd wel voorstander van woonregels, maar ook ik ben ertegenaan gelopen. Ik ben mede-oprichter van een wooncoöperatie, een vereniging van mensen die hun eigen betaalbare huurwoningen bouwen. Als alles goed gaat, is ons gebouw met veertig woningen in Amsterdam-Oost begin 2023 af.

Vanaf de oprichting van onze vereniging in 2019 raakten we verstrikt in een kluwen van wetten en regels. Vanuit de gemeente en het Rijk waren er eisen aan het ontwerp en de hoogte van de huren. Daarnaast kregen we te maken met milieuregels, die onder andere bepalen welke ramen wel en niet open mogen vanwege de geluidsoverlast. Om nog maar te zwijgen over de regels voor de financiering van het gebouw.

Voor iemand zonder ervaring met woningbouw is dit bijna niet te doen, dus besloten we een aantal professionals in te huren. Naast de architecten waar we mee werken, hebben we nu ook een financieel adviseur en een juridisch adviseur, en is elk onderdeel van het ontwerp doorgerekend door een ingenieursbureau. 

De bouw van een woonhuis is een grote verantwoordelijkheid om te dragen. Als dit door al die eisen te ingewikkeld wordt voor leken, is het logisch om hulp te vragen aan mensen met verstand van zaken, dacht ik altijd. En als dat het opzetten van een wooncoöperatie te duur maakt, moet er meer hulp zijn vanuit de overheid.

Maar je kunt het ook over een andere boeg gooien: wat als we de regels loslaten? 

Kan dat, een woningmarkt zonder regels? 

Zou het kunnen, een woningmarkt zonder regels? In ieder geval zouden er in een veel hoger tempo woningen bij komen dan nu het geval is. Er zijn immers genoeg leegstaande bedrijfsgebouwen, braakliggende stukjes grond en grote woningen die in tweeën gesplitst kunnen worden. 

Een wooncomplex bouwen is natuurlijk wel iets anders dan het vrijstaande huis waar Minitopia-bewoners Corvers en Zuidinga in zijn getrokken. Bovendien leert een korte zoektocht op Google dat Corvers een ontwerpstudio heeft en Zuidinga grafisch ontwerp heeft gestudeerd. Ze zijn dus niet helemaal bij nul begonnen. 

Hoe maak je ruimte voor pionierende zelfbouwers, maar hou je speculerende beleggers buiten de deur?

Het is ook maar de vraag of het voor iedereen is weggelegd, eerst maandenlang bouwen voordat het eigen huis af is. Thalen komt later in de Tegenlicht-aflevering terug als nieuwe eigenaar van een klushuis, dat betaalbaar is omdat ze er zelf nog heel veel aan moet doen. Staand op een ladder duwt ze isolatiemateriaal tussen de plafondbalken.

Thalen gaat ervoor. Maar het contrast tussen haar en de oprichter van het bedrijf dat de klushuizen verkoopt, is veelzeggend. Terwijl die het heeft over de gedrevenheid van mensen om hun eigen droomhuis te bouwen, is het klussen voor Thalen de enige optie. ‘Ik weet niet zeker of het een droomhuis is als dit het enige is wat je kan in deze samenleving’, zegt ze.

Tot slot zijn er de dilemma’s van gemeenten. Hoe maak je ruimte voor pionierende zelfbouwers, maar hou je speculerende beleggers buiten de deur? En hoe garandeer je de veiligheid en kwaliteit van woningen, die er de afgelopen honderd jaar juist enorm op vooruit zijn gegaan? 

De Tegenlicht-documentaire heeft er geen antwoord op. Maar de energie die in de aflevering van de zelfbouwers afspat, werkt aanstekelijk. Het maakt me in ieder geval enthousiast over een toekomst waarin hun ideeën meer ruimte krijgen.

Wil je hierover meepraten? Komende woensdag om 20.30 uur is er een Tegenlicht Meet Up vanuit Pakhuis de Zwijger in Amsterdam, live te volgen via Zoom.

Lees verder: