Terugkijken: Zou het kunnen, na een klimaatzaak ook een ‘woonzaak’?

Zou het mogelijk zijn een ‘woonzaak’ aan te spannen, net zoals er een klimaatzaak is geweest? Die vraag kwam helemaal aan het einde van een paneldiscussie over de woningnood^* in het Amsterdamse Pakhuis de Zwijger ter sprake. 

Dat is mogelijk, zeiden alle aanwezigen. Huisvesting is een grondrecht, en het is de plicht van de staat zorg te dragen voor voldoende woningen. Burgers kunnen de staat er dus op aanspreken als hij dat niet doet. 

Voor een gesprek over de voors en tegens van zo’n woonzaak was helaas geen tijd meer. Ook in dit stukje voert het te ver om daar uitgebreid op in te gaan. Wel ontdekte ik tijdens een korte zoektocht op internet dat in België al iets soortgelijks in de maak is. Daar wil een groep maatschappelijke organisaties^* een klacht indienen bij het Europees Comité voor Sociale Rechten.

Een uitspraak van dat comité is niet bindend. Het kan de maatschappelijke discussie over goed en betaalbaar wonen een extra impuls geven, maar heeft niet dezelfde status als de uitspraak in de klimaatzaak van Urgenda. Daarin verplichtte de rechter de staat de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, iets wat nog nooit eerder was vertoond.^*

Er valt dus mogelijk terrein te winnen met een rechtszaak voor goede en betaalbare huisvesting.

‘Insiders’ en ‘outsiders’ op de woningmarkt

De discussie die voorafging aan het korte gesprek over de woonzaak, was een heel goede analyse van de ongelijkheid op de woningmarkt. De stimulering van het eigenwoningbezit leidde ertoe dat meer mensen een huis konden kopen, waardoor de vraag enorm is toegenomen, legde Rabobank-econoom Nic Vrieselaar uit. Het aanbod stijgt niet even hard, waardoor de prijzen enorm stijgen.

Ook de deregulering van de financiële markten speelt een belangrijke rol, stelde hoogleraar economie Dirk Bezemer (Rijksuniversiteit Groningen). Daardoor mogen banken meer hypotheken aanbieden, en kunnen huizenkopers meer geld lenen. Wat de prijzen weer doet stijgen.

Er is nu sprake van ‘insiders’ en ‘outsiders’ op de woningmarkt: wie decennia geleden een huis heeft gekocht, heeft lage woonlasten en profiteert bovendien van de waardestijging van het huis. Maar de jongeren van nu komen er niet meer tussen. Zij zijn veroordeeld tot een dure huurwoning in de vrije sector.

Dat veroorzaakt aan alle kanten onzekerheid, zei bestuurssocioloog Stéfanie André (Radboud Universiteit Nijmegen).^* Bij degenen die geen goede woning kunnen vinden, omdat zij stappen als samenwonen met een partner of het beginnen van een gezin uitstellen. En bij de mensen die al een huis hebben, omdat zij een deel van hun vermogen kunnen verliezen als de huizenprijzen dalen.

Bouwen alleen is niet de oplossing

Iedereen was het erover eens: we lossen de woningnood niet op door alleen te bouwen. In plaats daarvan moet de overheid strengere regels maken voor hypotheken, belasting heffen op de waardestijging van huizen, en investeren in betaalbare huurwoningen.

Het zijn oplossingen waar politieke moed voor nodig is. Want strengere hypotheekregels en een belasting op de waardestijging van huizen raken kiezers in hun portemonnee. Wie weet dat een woonzaak zulke ingrijpende stappen dichterbij kan brengen.