Nee, het coronavaccin maakt je niet onvruchtbaar (en nog vier coronaverhalen die de prullenbak in kunnen)

De meeste mensen zijn trots op hun kritische geest. Jammer genoeg beseffen we zelden hoe selectief we die inzetten. Als een bewering niet in onze kraam past – zeg: Maurice de Hond had een punt over aerosolen – zetten we alles op alles om die bewering omver te werpen. Als een bewering strookt met wat we vinden – zeg: Maurice de Hond weet niet waar hij het over heeft – doen we al deze moeite niet.

De Israëlische psycholoog Ziva Kunda schreef hierover een klassiek paper: ‘Motivated inference: Self-serving generation and evaluation of causal theories’. Koffie, zo kregen proefpersonen te lezen, was schadelijk voor vrouwen maar niet voor mannen. Dat was wetenschappelijk aangetoond. Je kon de reacties uittekenen. Mannen en vrouwen die geen koffie dronken, waren overtuigd. Mannen die veel koffie dronken ook. Maar vrouwen die veel koffie dronken? Die vonden dat het onderzoek aan alle kanten rammelde.

Datzelfde patroon zien we in de coronacrisis. We zijn het allemaal beu. Dus willen we graag geloven dat er een wondermiddel bestaat. Of dat de maatregelen overdreven zijn, omdat covid nauwelijks gevaarlijker is dan de griep. Maar willen dat iets waar is, maakt het nog niet waar – hoezeer onze overheden ook hebben gefaald; hoeveel recht op woede je ook hebt.

We bekeken vijf van zulke claims en hielden ze kritisch tegen het licht. Met dien verstande dat – je kunt niks uitsluiten – de theorie van ‘motivated reasoning’ mogelijk ook op ons van toepassing is.

Claim 1: Door vaccinatie stijgt de kans op gevaarlijke varianten

Je neemt een plausibel klinkende vergelijking en een beetje waarheid. Vervolgens pomp je die op tot een horrorverhaal dat niets meer met de werkelijkheid te maken heeft.

Dat is wat Geert Vanden Bossche, een Belgische veearts, deed.^* We weten allemaal dat bacteriën resistent kunnen worden tegen antibiotica als je deze laatste onoordeelkundig gebruikt. Volgens Vanden Bossche geldt voor vaccinaties hetzelfde als voor antibiotica: als je ze te veel gebruikt, zorg je ervoor dat het virus resistent zal worden.

Dat klinkt geloofwaardig en het bevat een kern van waarheid: net als bacteriën kunnen virussen inderdaad muteren en zo resistent worden. Maar er zijn ook duidelijke verschillen tussen vaccinaties en antibiotica.

Na een vaccinatie maak je antilichamen aan waaraan sommige virussen met de juiste mutaties kunnen ontsnappen. Maar je maakt ook antilichamen aan als je besmet wordt met het coronavirus. Er is geen enkele reden waarom de antilichamen na een vaccinatie wel tot resistentie zouden leiden, maar de antilichamen na een infectie niet.

Een vaccinatiecampagne leidt tot een daling van de hoeveelheid circulerend virus en hoe minder viruscirculatie, hoe minder gemuteerde virussen en hoe kleiner de kans dat er varianten ontstaan

Tot nu toe zijn trouwens alle varianten van het coronavirus ontstaan in niet-gevaccineerde populaties, na gewone besmettingen dus. Door de vaccinaties zal de kans op het ontstaan van varianten, in tegenstelling tot wat Vanden Bossche beweert, zelfs dalen: een vaccinatiecampagne leidt tot een daling van de hoeveelheid circulerend virus en hoe minder viruscirculatie, hoe minder gemuteerde virussen en hoe kleiner de kans dat er varianten ontstaan.

Vanden Bossche pleit trouwens ook voor de ontwikkeling van een totaal ander soort vaccin. Een soort vaccinatie waarvan de effectiviteit nog nooit is aangetoond en waarvan, toeval of niet, hij een van de bedenkers is.

Hier^* vind je een goede analyse van de claims van Vanden Bossche. Ben je niet bang van wat immunologisch jargon, dan kun je ook hier^* terecht.

Claim 2: Corona is maar een flinke griep

Deze bewering is een illusie van een grote schoonheid, omdat ze impliceert dat de wereld lijdt aan een massapsychose. Dat kan natuurlijk goed het geval zijn, maar niet in het geval van het coronavirus.

Een belangrijke reden waarom dit idee postvat is – vermoedelijk – dat het virus weinig mensen direct raakt. Het is dodelijk, maar niet zo dodelijk dat het de meeste mensen in het gezicht hoest. Daarnaast is er ook een gerespecteerd onderzoeker die het flinke-griep-verhaal wetenschappelijke onderbouwing geeft: John Ioannidis.

Ioannidis is een held voor veel wetenschappers wegens een hilarisch baanbrekend paper waarin hij theoretiseerde dat de meeste wetenschappelijke publicaties niet klopten. Dit kwam, kort gezegd, door wijdverspreid misbruik van een wetenschappelijke boekhoudkundige regel. En deze Ioannidis concludeerde vorig jaar in een studie dat SARS-CoV-2 (de wetenschappelijke naam voor het coronavirus) vergelijkbaar is met een zware griep.

Dat wil zeggen: Ioannidis combineerde studies wereldwijd en kwam uit op een ‘infection fatality rate’ (IFR) – de dodelijkheid, ofwel, aantal doden gedeeld door aantal besmette mensen – van SARS-CoV-2 van 0,23. Dat is: 0,23 procent. In een update komt hij zelfs nog lager uit: 0,15.^* Ofwel: van de duizend mensen die het krijgen overlijden er twee. De IFR van een gemiddelde griep, aldus een veelgenoemd^* cijfer uit de VS? 0,1. Van de duizend mensen die besmet raken sterft er ruwweg één. Voilà: corona is een flinke griep.

Er is alleen een probleem. Andere, vergelijkbare studies voor corona komen uit op 1,2; 1,0;^* 0,68;^* tussen de 0,14 en 1,78.^* Hoe kan dit, denk je dan misschien. Het is toch gewoon tellen? Het probleem is dat lang niet alle besmettingen worden gemeld, niet alle doden worden gemeld, en dat er een verschil zit in de aard van het onderzoek waarmee het aantal besmettingen is vastgesteld. Maar laten we aannemen dat Ioannidis’ studie de beste is, en dat 0,23 of 0,15 inderdaad de IFR is van corona. Is dat cijfer van toepassing op België en Nederland?

Corona is – in West-Europa – niet een zware griep, maar een lood- en lood- en loodzware griep

Nee. Dit is immers een wereldwijd gemiddelde. Onze landen zijn vergrijsder en kwetsbaarder voor de ziekte dan jongere bevolkingen. Dat laten studies uit ‘ons soort landen’ ook zien. Spanje^* en Engeland^* komen uit op een IFR van 0,9 en 0,8; het RIVM becijfert voor Nederland 1,0 à 1,3; viroloog Christian Drosten gaat voor Duitsland uit van een IFR van iets boven de 1; een metastudie van vergelijkbare landen komt uit op 0,68. Ongeveer één op de honderd besmette mensen overlijdt dus. Ofwel: corona is – in West-Europa, afgaande op de 0,1 van de griep – niet een zware griep, maar een lood- en lood- en loodzware griep.

Dit gaat vaak verloren bij de critici van het beleid. Zij gebruiken het laagste getal uit een serie studies die een wereldwijd gemiddelde becijfert om kritiek te hebben op de lokale situatie. Dat slaat nergens op – wat Ioannidis zelf erkent. Het is wel populair: Ioannidis’ studie is het eerste Google-resultaat op de zoekopdracht^* ‘infection fatality rate corona’. Kennelijk wil de wereld graag geloven dat het wel meevalt met dit virus.

Tenslotte: eigenlijk is praten over de IFR een beetje het punt missen. Zelfs als de IFR van SARS-CoV-2 gelijk zou zijn aan die van een zware griep, dan nog is de schade van SARS-CoV-2 heftiger, omdat er bij griep veel minder bevattelijke mensen zijn. Immers: voor de griep zijn we voor een groot deel immuun. Voor corona was de bevolking ‘immunologisch naïef’, dat wil zeggen: volledig bevattelijk. Wat weer wil zeggen: veel meer besmettingen, meer zieken, meer doden. Phil Price legt dat uit op StatModeling.

Claim 3: Coronavaccins maken je onvruchtbaar

Het werd eerder al beweerd over genetisch gemanipuleerde organismen, 5G-straling, het HPV-vaccin en nu dus ook over de coronavaccins: je zou er onvruchtbaar van worden. Deze mythe is gebaseerd op de schijnbare gelijkenis tussen het spike-eiwit van het virus en een eiwit dat een belangrijke rol speelt in de vrouwelijke vruchtbaarheid: syncytin-1.

Als de antilichamen tegen het spike-eiwit ook syncytin-1 zouden aanvallen, zaten we inderdaad met een probleem. Alleen: dat gebeurt niet. Erg veel lijken syncytin-1 en het spike-eiwit niet op elkaar en gelukkig is ons lichaam erg goed in het maken van het onderscheid tussen vreemde eiwitten en lichaamseigen eiwitten.

Ook proefdieren die het vaccin tijdens de eerste fase van het onderzoek toegediend kregen hadden geen lagere vruchtbaarheid.  Ook de eerste data van gevaccineerde vrouwen laten zien dat deze wel degelijk nog zwanger kunnen worden en dat er tijdens deze zwangerschappen niet meer complicaties optreden dan bij niet-gevaccineerde vrouwen. Wil je meer details dan vind je hier^* en hier^* goede weerleggingen van deze mythe. 

Claim 4: Niet-kwetsbaren kunnen hun gang gaan als we kwetsbaren afschermen

Lockdown voor iedereen? Wat een paardenmiddel! Critici van het huidige coronabeleid bieden een ogenschijnlijk elegant alternatief: scherm de ouderen en kwetsbaren af zodat de jongeren, die zelden ernstig ziek worden van dit virus, hun levens kunnen voortzetten. Zodra er genoeg niet-kwetsbaren na infectie zijn beschermd, kan de samenleving weer open, want dan is groepsimmuniteit bereikt. Dit is het centrale punt van de Great Barrington Declaration en het Herstel NL-plan.

Leuk in theorie, maar het lijkt in de praktijk amper mogelijk en onmenselijk.

De eerste problematische aanname: dat je een hekje rond de kwetsbaren zou kunnen zetten. Voor een deel van hen zou dat theoretisch nog wel kunnen: zij die wonen in een bejaarden- of verpleegtehuis. Het betekent wel dat je deze mensen pandemie-lang volledig zou moeten afsluiten van vrienden en familie. Of in elk geval: totdat de magische groepsimmuniteit is bereikt. Immers: de kans dat de bezoekers besmet zijn, is in dit scenario groot, want zij leven blij en vrij in de open wereld.

Wat absoluut níét kan: de tien- of zelfs honderdduizenden kwetsbare mensen isoleren die deel zijn van een gezin of huishouden van niet-kwetsbaren. Zij moeten worden geëvacueerd – met enige frequentie of zelfs permanent. (Of het hele huishouden gedraagt zich als kwetsbare.) Maar: waarheen? Dit worden volksverplaatsingen die behalve onmenselijk ook onhaalbaar zijn. Hier bestaan geen plannen voor en de initiatiefnemers presenteren ook geen uitgewerkte plannen. (De voormalige Sovjet-dictator Joseph Stalin had er wel ruime ervaring mee, maar die is dood.)

En stel dat er wel woonruimte was voor deze kwetsbare mensen: wie gaat hen verzorgen en bedienen? Een of ander groot aantal niet-kwetsbare mensen dat zich vrijwillig gaat gedragen als kwetsbare? En dus afziet van de parallelle vrije samenleving die ondertussen gaande is, om besmetting te vermijden? En hoe gaan deze mensen naar hun werk, als ze niet thuis kunnen werken? Het zijn praktische zaken die nauwelijks zijn uitgewerkt.

Een tweede probleem: dat er een duidelijk definieerbare groep ‘niet-kwetsbaren’ bestaat. Nu al, zonder de vrijheden waar de proponenten van deze school voor staan, is een derde van alle patiënten op de intensive care jonger dan zestig. Met andere woorden: er zitten flink wat kwetsbaren onder de onkwetsbaren of minder kwetsbaren. De site Covid FAQ becijferde in een kritische factcheck van de Great Barrington Declaration wat gebeurt als het virus vrij rondgaat: duizenden of zelfs tienduizenden extra zieken en doden.

De derde problematische aanname: dat er alom animo is voor deze plannen. Wat als sommige ‘onkwetsbaren’ zich niet wíllen blootstellen aan de besmettingsrisico’s van de open maatschappij? Dat worden vervelende situaties met werkgevers en familie en vrienden. (De ‘stoeren’ versus de ‘angstigen’ – je ziet het al komen.) Financieel kan het, volgens Herstel NL – wie zich kwetsbaar acht, mag in de ziektewet. Dat is fijn.

Maar – om eens praktisch te worden – wie vangt het werk van deze mensen op? Bijvoorbeeld het werk van kwetsbare zorgmedewerkers? Wie gaat de kinderopvang regelen voor mensen die extra moeten werken om hen te vervangen? Dat wil zeggen: een kinderopvang waar ook weer mensen zijn weggevallen omdat ze kwetsbaar zijn? Op allerlei plekken in de economie zullen gaten vallen, als het virus grotendeels rond mag gaan.

En die ‘veilige’ zones, waar Herstel NL het over heeft? Dat klinkt goed. Maar die zijn in dit plan óók toegankelijk voor niet-kwetsbaren. De niet-kwetsbaren, that is, die de rest van hun tijd doorbrengen in de open maatschappij waar het virus grotendeels wordt genegeerd om groepsimmuniteit op te wekken. Dus kun je de vraag stellen of de veilige zone dan nog wel veilig is. En je kunt die beantwoorden met: nee – zoals econoom Sandra Phlippen deed.

Je laat vonkjes toe in een vat buskruit. En het is in de plannen onduidelijk hoe de ‘extra’ veiligheid wordt geregeld. Dat geldt ook voor het eindpunt van dit plan: als de niet-kwetsbaren groepsimmuniteit hebben bereikt. Het virus is dan niet weg, maar sluimert nog. En in die situatie moeten de kwetsbaren zich weer gaan mengen? Dat zal voor hen voelen als lopen door een mijnenveld.

Het idee lijkt in eerste instantie logisch. Maar als je de serieuze kritieken op het plan leest – of kijkt: zie Zondag met Lubach – of het plan praktisch probeert uit te werken, dan brokkelt het af. Een samenleving is precies dat wat het zegt dat het is: een samenleving, geen optelsom van separaat levende en dus separaat behandelbare leeftijdscohorten. Die verwevenheid is de reden dat relatief velen veel hebben moeten laten voor relatief weinigen.

Als je desondanks denkt dat lockdowns slimmer, gerichter, minder pijnlijk kunnen: kom dan met beter uitgewerkte plannen. Een goed idee voor draaiboeken voor een toekomstige pandemie?

Claim 5: Er bestaan wondermiddelen tegen corona (dus vaccinatie kan stoppen)

Het is een vaak voorkomend patroon in de geneeskunde. Op basis van enkele, methodologisch vaak wankele, studies lijkt een doorbraak nabij. Waarna latere, grotere en methodologisch sterkere studies laten zien dat die initiële hype jammer genoeg onterecht was.

Dat zagen we ook bij de behandeling van covid: veel mensen geloven dat hydroxychloroquine en ivermectine effectief zijn tegen covid en de hele vaccinatiecampagne zelfs overbodig maken. Er waren in het begin van de epidemie inderdaad enkele in-vitro resultaten en kleine studies die hoopgevend leken.

Latere en beter uitgevoerde studies toonden echter aan dat deze middelen waarschijnlijk geen verschil maken. Het onafhankelijke en erg kritische Belgische onderzoeksinstituut BCFI verzamelde^* deze correct uitgevoerde studies over ivermectine.

Hun conclusie: op basis van de huidige data is er geen reden om aan te nemen dat dit middel je kan genezen als je aan covid lijdt.

Het Cochrane-instituut bekeek^* alle studies naar hydroxychloroquine en besloot dat dit middel geen meerwaarde had.

En als je denkt dat de farma-industrie het onderzoek naar deze middelen probeert tegen te houden omdat ze deze niet kunnen patenteren: er valt veel aan te merken op deze industrie, maar veel bewijs valt er voor deze stelling niet te vinden.

Ter illustratie: dexamethasone is ook een oud middel waaraan niets meer te verdienen valt. Het wordt momenteel standaard gebruikt bij de behandeling van ernstig zieke covidpatiënten, sinds aangetoond werd dat het de sterfte significant vermindert.

Lees ook: