Dit fotoboek over een mijnwerkersfamilie gaat niet over een mijnwerkersfamilie

In 1985 reisde Bertien van Manen voor het eerst naar Cumberland in de Amerikaanse staat Kentucky. Ze ging er heen, omdat ze had gehoord dat de vrouwen die daar in de bergen woonden samen met hun mannen in de mijnen werkten. Opgegroeid als mijnwerkersdochter was Van Manen nog altijd gefascineerd door dat leven.

Van Manen ontmoette het mijnwerkersstel Mavis en Junior en raakte met hen bevriend. Twee jaar later ging ze nog eens naar Cumberland, ditmaal woonde ze voor vier maanden in een kleine camper naast die van hen. Zo leerde ze ook de zus, zwager, kinderen en kleinkinderen kennen die allemaal in de buurt wonen. Tot en met 2013 keerde ze regelmatig terug naar Cumberland en bleef ze de gezinnen fotograferen.

Drie decennia verstreken en alles veranderde. Junior overleed, Mavis hertrouwde. Kinderen werden groot en kregen zelf kinderen. Mijnen werden gesloten, inwoners trokken weg. Bruisende steden raakten verlaten, straten werden viezer. Campers werden verruild voor stenen huizen, of voor campers met airconditioning. Buiten-wc’s werden betegelde badkamers. En Bertien van Manen stapte over van zwart-wit naar kleurenfotografie. Dit voorjaar verscheen het fotoboek Moonshine, waarin haar foto’s van al die jaren gebundeld zijn.

Dit is geen familiealbum

Fotografie is het beginpunt van alle projecten van Van Manen. Door het verlangen naar intiem contact met mensen gaat zij op zoek: ze fotografeert alles, vanaf het eerste moment. Maar alles wat volgt, wordt bepaald door de vriendschap die ontstaat. Een vriendschap tussen een onderwerp en een fotograaf, met het fototoestel als vanzelfsprekende derde.

Zo hangt een van de foto’s die Van Manen maakte in 1987 nog altijd aan de muur als zij in 2013 voor de laatste keer terugkeert. De foto die zij maakte van het baby’tje dat kort na de geboorte overleed is de enige foto die zij van het kindje hebben. Bertien van Manen neemt én geeft foto’s. Door haar aanwezigheid heeft ze invloed op hun levens, en andersom. Maar zoals het begint, eindigt het ook. Met fotografie dus. Met Moonshine.

Dit boek is dan ook niet voor de gefotografeerde familie bedoeld. Van Manen heeft een selectie gemaakt op basis van beeld, niet op basis van de gebeurtenis. Oude en nieuwe foto’s zijn door elkaar gezet, waardoor de chronologie verloren is gegaan.

Tijd laat zich moeilijk fotograferen

Fotografie is tijd, maar tijd laat zich moeilijk fotograferen. Het wordt alleen zichtbaar in de verandering die het veroorzaakt. Om die verandering zichtbaar te maken, zijn altijd meer foto’s nodig. Hoe groter het verschil, hoe zichtbaarder de verandering wordt.

In het moment zelf maakt de foto onderdeel uit van dat wat gebeurt. Daarna wordt het een herinnering aan dat wat gebeurd is. De foto blijft hetzelfde, maar de waarde ervan verandert door de tijd.

En dat is wat dit zo’n goed fotoboek maakt. Als de beelden chronologisch waren gebundeld, dan was het saai geweest om naar te kijken. Dan was een boek geworden over andermans levens, op onbekende locaties, in onbekende situaties. Hier is gezocht naar contrasten en combinaties van oude en nieuwe foto’s die zo op een bijzonder manier de tijd verbeelden. Het is niet meer hún leven waar we naar kijken, maar het leven zelf.

En zo heeft Bertien van Manen een fotoboek gemaakt dat niet alleen een typerend beeld geeft van een leeglopende mijnstad in de Verenigde Staten, maar ook een fotoboek dat laat zien hoe, door scherp te editen, een intieme vriendschap plus drie decennia aan foto’s een metaforisch verhaal worden.