Wat krijg je als je auto’s laat verdwijnen en groen verschijnen? Deze kunstenaar verbeeldt de utopische stad
Kunstenaar Jan Kamensky maakt animaties van wereldsteden waar auto’s wegvliegen en bomen uit de lucht vallen. Zo zet hij je aan het denken over hoe elke stad een oase van rust kan worden.
In de video’s van Jan Kamensky verandert het straatbeeld haast onmerkbaar. Langzaam wordt het stiller. En ineens is Parijs heel anders dan enkele minuten daarvoor.
Onrust heeft even tijd nodig om te verdwijnen:
‘Denken in utopieën is een motor voor transformatie’, vertelt Jan Kamensky (34) in een videogesprek, vanuit zijn huis in Hamburg. Ik interview hem over zijn animaties omdat ze me met nieuwe ogen laten kijken naar het straatbeeld. Normaal zou je haast vergeten dat er keuzes vooraf zijn gegaan aan hoe steden eruitzien. Dat je de straten niet hóéft in te richten rondom auto’s en verkeer.
Een jaar geleden begon Kamensky met zijn straatanimaties, ongeveer tegelijk met de coronapandemie. Er ontstond tijd, of hij pakte die. Hij ging meer lezen. Een van de boeken die hij las was Utopia for Realists van Rutger Bregman. ‘Dat heeft me de moed gegeven om utopisch te denken, me tot een visuele utopist gemaakt.’
Hoe ziet een plek eruit die een goed buikgevoel geeft?
In het dagelijks leven ontwerpt Kamensky de beeldtaal van voetbalclub St. Pauli, waaronder het seizoensdesign. Hij studeerde visuele communicatie. Na het lezen van die boeken ontstond het gevoel dat hij niet meer ergens op wilde wachten, maar zelf een deel van een verandering wilde zijn die hij graag zou zien in zijn eigen stad, Hamburg.
Hij mediteerde op de vraag: ‘Hoe ziet een plek eruit die me een goed buikgevoel geeft? Aan het begin wist ik niet wat voor plek dat was. Toen besefte ik: waar ik woon, de stad, dat is waar ik aan wil bijdragen.’ Naar analogie van Utopia for Realists begon Kamensky met zijn project ‘Utopia for Bicyclists’.
Bauchgefühl: we spreken elkaar in het Engels, maar soms kan Kamensky het alleen goed uitdrukken in het Duits, en taal is belangrijk voor hem. Vor dem Verkehr kam die Einkehr was een zinsnede die hem te binnen schoot: voor het verkeer kwam de inkeer.
‘Ik begon met statische foto’s. Ik sneed er met Photoshop auto’s uit, en trok ze met mijn muis omhoog. Toen ontstond het idee om die beweging centraal te stellen.’
‘The flying car movement’, noemt Kamensky het – naar het idee van vliegende auto’s dat al een eeuw ons beeld van de toekomst van mobiliteit bepaalt.
Maar wat als we onze auto’s niet leren vliegen, maar leren wegvliegen? ‘De bomen die uit de lucht komen vallen en ervoor in de plaats komen – het geeft zo’n goed gevoel van de waarde die dit heeft, die we zouden kunnen geven aan de publieke ruimte’, zegt Kamensky.
‘Heilsam’ is een woord dat hem helpt om te bepalen waaruit zijn utopie precies bestaat. ‘Is iets heilzaam, heelt het? Dat wil ik de ruimte geven. Dinge Raum geben – daar kun je veel op inrichten.’
Zo maak je je eigen straatanimatie
Door een beweging centraal te stellen in zijn animaties wil Kamensky anderen in beweging brengen. In de workshop Reclaiming the Street van de Universiteit van Amsterdam legt Kamensky aan studenten uit hoe ze zelf hun eigen utopie zichtbaar kunnen maken.
Heel moeilijk hoeft het niet te zijn: vervang het asfalt in een foto door een groene of gele ondergrond, en je straat ziet er al heel anders uit. Met de stempel in Photoshop vul je de gaten op die ontstaan in gevels of stoepen nadat je een auto of verkeersbord uit het straatbeeld hebt weggesneden.
Het hoeft ook niet zo heel precies: je zet er waarschijnlijk toch een boom voor, of laat de gevel met klimop begroeien. Kamensky knipt plaatjes van auto’s, flamingo’s en fonteinen uit foto’s die online staan of die hij zelf maakt en bouwt zo laag voor laag nieuwe mogelijkheden.
Een animatie van een straat in Nederland wil hij graag nog maken. ‘Nederland heeft zo’n unieke positie, met de fietsers.’ Maar tegelijkertijd doet de plek er niet zo toe: ‘Wat ik maak is universeel: overal ter wereld vind je autowegen van grijs asfalt waaraan de stad zich heeft leren aanpassen met verkeersborden en -lichten.’
Animaties van papier
Waar Kamensky nog over nadenkt: ‘De traagheid van mijn video’s maakt ze niet zo geschikt voor sociale media. De algoritmes van Facebook, Twitter en Instagram zijn niet gemaakt om mensen focus en concentratie te geven.’
Maar: ‘Goede dingen hebben vaak tijd nodig.’ En dus deelt hij zijn trage video’s toch online, gewoon tussen de foto’s, headlines en berichtjes die geoptimaliseerd zijn voor de korte aandachtsspanne. ‘Ik denk dat kinderen er juist ook naar moeten kijken.’
Kamensky is zelf op zoek naar een betere balans tussen online en offline – ook omdat zijn vaste werk een computerbaan is. Daarom heeft hij ook een werktafeltje zonder computer. Daar werkt hij nu aan een aanraakbaar project: een pop-upboek. ‘Wacht, ik laat het zien.’
Hij pakt een grote, witte, dubbelgevouwen kaart en vouwt die open. Er springt een papieren verkeersbord uit omhoog. Hij trek aan een schuifje en het verdwijnt – dat is de bedoeling. Het werkt nog net niet. Op de bladzijde ernaast klapt een rij nog witte bomen omhoog uit de grond.
Lees ook:
Komt een land bij de dokter
Michelle van TongerlooAls straatarts ziet Michelle van Tongerloo dagelijks hoe ingewikkeld helpen is geworden. In haar boek Komt een land bij de dokter laat ze zien hoe het beter kan.
