2021 is een goed jaar voor privacy-activisten, met de ene overwinning na de andere. Het begon met de aankondiging van in maart dat het bedrijf het online gedrag van individuele internetters niet meer zal De stap is deel van een bredere campagne van het bedrijf om te stoppen met het gebruik van zogenoemde third party cookies – een oude, maar omstreden technologie, die steeds vaker wordt gezien als oorzaak van de huidige lakse cultuur waarin gegevens veel te makkelijk worden gedeeld.

In plaats van gebruikers via cookies te volgen, wil Alphabet gaan inzetten om gebruikers op basis van hun klikgedrag in te delen in cohorten. De advertenties zouden dan gericht zijn op deze cohorten, niet meer op individuen. Alphabet heeft wel wat data nodig om de internetter in het juiste cohort te plaatsen, maar adverteerders hoeven niet meer met hun tengels aan de browser van de gebruiker te komen.

En nu is er het tweede hoofdstuk in deze brede koerswijziging van de techindustrie. Vorige week een belangrijke update van zijn mobiele besturingssysteem aan, een aanpassing van de manier waarop externe apps (zoals Facebook) hun gebruikers volgen. Die laatsten moeten nu expliciet toestemming geven dat hun data verzameld mogen worden. Hoewel Facebook zich aanvankelijk verzette tegen de aanpassing, stelt het zich nu welwillender op, en belooft het zelfs ‘privacyverbeterende’ advertentietechnologie te gaan ontwikkelen, die ‘minder data’ van zijn gebruikers nodig heeft.

Still uit de experimentele film The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries.

Maar wat hebben de privacyvoorvechters precies gewonnen?

Je kunt je afvragen of deze verrassende successen van de privacybeweging niet uiteindelijk pyrrusoverwinningen zijn – tenminste als het gaat om de bredere, democratische agenda. Omdat de meest uitgesproken stemmen van deze beweging niet echt een scherp beeld hebben van de werkelijke politieke macht van de techindustrie, richten ze zich van oudsher op de talloze schendingen van de huidige privacy- en databeschermingswetten door die industrie.

Die strategie gaat ervan uit dat dat soort wetsovertredingen tot in den treure zullen doorgaan. Nu Alphabet – en wie weet binnenkort Facebook – haastig via machine learning gepersonaliseerde advertenties mogelijk wil maken, waarbij ook nog de privacy intact blijft, kun je je afvragen of het slim was van de activisten om hun vizier vooral op de privacy gericht te hebben.

Hebben we het technologiebedrijven zo niet te makkelijk gemaakt? En hebben we nu tien jaar verspild, door niet te zoeken naar heel andere redenen om Big Tech te vrezen?

Still uit de experimentele film The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries.

Voor nepnieuws en schermverslaving komt Big Tech ook wel met een slimme oplossing

Wat er nu met de privacy gebeurt, zul je ook zien in andere domeinen waar digitale technologieën zorgen voor veel morele ophef, zoals nepnieuws en schermverslaving. De techindustrie zal er waarschijnlijk wel in slagen om de groeiende maatschappelijke zorgen daarover te sussen. Dat zullen ze doen door nog harder in te zetten op wat ik noem ‘solutionisme’, waarbij ze via digitale platforms de nieuwste technologieën van stal halen om hun gebruikers een op maat gemaakte, veilige en volledig controleerbare

Zoals gebruikelijk loopt Apple hierin voorop, door zijn gebruikers gecureerd nieuws en allerlei tools te bieden waarmee ze hun productiviteit en welzijn kunnen monitoren. En in februari met een proef – voorlopig alleen in het Verenigd Koninkrijk – waarbij artikelen over klimaatverandering een banner krijgen die lezers doorstuurt naar de speciale klimaatportal van het bedrijf. Het zou zomaar kunnen dat zelfs de uitdaging van nepnieuws uiteindelijk veel makkelijker is op te lossen dan iedereen dacht.

De opkomende en vermoedelijk goedbedoelende beweging voor loopt dus het risico ten onder te gaan aan een vergelijkbare pyrrusoverwinning: de techgiganten zullen heus wel een manier vinden om zowel humaan als enorm winstgevend te zijn. Het is ironisch: hoe meer de techindustrie wordt afgeschilderd als antiprivacy of antihumaan, hoe meer ze te winnen heeft aan maatschappelijke legitimiteit, simpelweg door te pronken met haar vermogen om te beantwoorden aan de waarden die haar critici zo dierbaar zijn.

Still uit de experimentele film The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries.

Hoog tijd om door het innovatiegeklets heen te prikken

Daarom is een heel andere, veel bredere kritiek op de techindustrie nodig. Is er een betere manier om rekenschap te geven van de zware tol die het solutionistische denken op de maatschappij legt? Ja, die is er. Misschien hebben we op de verkeerde plaatsen gezocht naar stevige kritiek op de industrie. We zijn ervan uitgegaan dat surveillance en nepnieuws ‘externaliteiten’ zijn, zoals de economen ze noemen: kwalijke gevolgen van wat verder goede, progressieve en innovatieve handelspraktijken zijn.

Maar houdt die aanname stand? Misschien is het hoog tijd om door het innovatiegeklets van de industrie heen te prikken en in plaats daarvan te vragen wie er in het huidige systeem precies mág innoveren, en onder welke voorwaarden. Want de leidende figuren van de industrie mogen ons dan allerlei creatieve disruptie beloven, uiteindelijk komen ze met een extreem onaantrekkelijk gerecht dat steevast dezelfde ingrediënten bevat: gebruikers, platforms, adverteerders, en app-makers.

De institutionele verbeelding van de techindustrie staat geen andere spelers toe bij het creëren van sociaal nuttige digitale infrastructuren

De institutionele verbeelding van de techindustrie staat simpelweg geen andere spelers toe bij het creëren van sociaal nuttige digitale infrastructuren. Los van Wikipedia – dat drie jaar vóór Facebook werd opgericht – zijn er geen digitale tegenhangers voor de gevarieerde, superinnovatieve instituten die ooit zijn ontstaan om te voldoen aan de behoefte van de mensheid om te communiceren en te leren: de bibliotheek, het museum, het postkantoor.

Wie weet wat er allemaal voor instituten mogelijk zijn in de huidige digitale wereld? Maar in plaats van dat uit te zoeken, hebben beleidsmakers dat ontdekkingsproces volledig uitbesteed aan de technologie-industrie. In plaats van het bouwen van infrastructuren die grootschalig experimenteren mogelijk maken, zijn ze tevreden met de bestaande infrastructuren die de techindustrie beheert (vaak als betaalde dienst).

Van nature willen de grote spelers er zeker van zijn dat elke nieuwe digitale institutie als start-up het leven ziet – of ten minste als een app die op hún platforms en besturingssystemen draait en te gelde wordt gemaakt. Het gevolg is dat de huidige digitale wereld helemaal niet zo pro-innovatie is als ze lijkt: ze verafschuwt instituties en samenwerkingen die zich niet houden aan hún regels. De techbedrijven blinken uit in het bouwen van gelikte apps voor musea en bibliotheken, maar zijn hopeloos slecht in het uitvogelen wat een werkelijk digitaal equivalent voor het museum of de bibliotheek zou kunnen zijn.

Het kan net zo goed een start-up zijn – het standaardantwoord van het solutionisme op elk probleem. Maar waarom zou je elk goed nieuw idee in het keurslijf van de start-up persen? Dat keurslijf heeft meestal zijn eigen wetmatigheden: gebruikers moeten te gelde worden gemaakt, data moeten verzameld worden, abonnementen verkocht. Waarom zouden we ons tot die routes beperken?

Still uit de experimentele film The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries.

Hoe het inherente potentieel van digitale technologieën wél kan worden ingezet

Wat we daarentegen willen, is iets werkelijk nieuws: een instituut dat weet welke wetten en regels moeten worden opgeschort – zoals de bibliotheek doet met intellectueel eigendom, bijvoorbeeld – zodat het inherente potentieel van digitale technologieën daadwerkelijk wordt ingezet voor het algemeen belang.

We moeten ons niet in de luren laten leggen door techgiganten die nu de privacy respecteren. Het is tenslotte hun monopolistische greep op onze verbeelding die de grootste bedreiging vormt voor de democratie, en die zorgt dat we niet meer zien dat technologie veel meer is dan toegepaste wetenschap, en juist een krachtig politiek instituut kan zijn voor het transformeren van andere instituten. En alleen door die verbeeldingskracht weer op te eisen – in plaats van ons eindeloos te laven aan het feel-good-solutionisme – kunnen we hopen paal en perk te stellen aan de techindustrie.

Vertaling: HP van Stein Callenfels

Vimeo
Bekijk hier The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries.
Over het beeld In tegenstelling tot alle andere landen, planeten en melkwegstelsels die wij hebben ontdekt, bestond de digitale wereld niet vóór de mens. De digitale wereld is door ons uitgevonden en moet nu (en altijd) voortdurend worden doorontwikkeld en bewoond. De "kolonisatie" van de digitale wereld is uiterst verschillend van die uit het verleden. Deze keer veranderen we niet iets dat al voor ons bestond; er wordt niets gestolen van inheemse bewoners. De Digitale Nederzetting vindt plaats in een nieuw land, het is een nieuwe creatie.

Het proces van digitale kolonisatie begon op het moment dat we de digitale wereld uitvonden, en het kan eeuwig doorgaan. Alles is mogelijk. Maar hoe? Want de mogelijkheden hier zijn potentieel oneindig en kunnen drastisch verschillen van wat wij gewoon zijn te kennen.

In de experimentele film The Unreal door Sive Hamilton and Gloria López Cleries wordt de virtuele wereld verbeeld als een utopisch mijnlandschap. Terwijl we erdoorheen bewegen vertelt een stem over de mislukking van techno-kapitalistische alternatieven en de kolonisatie van alle denkbeeldige ruimtes.
Bekijk hier meer werk van Gloria López Cleries en Sive Hamilton Helle

Meer lezen?

Aram Bartholl / Roehrs & Boetsch galerie. Dat Big Tech een pandemie moet oplossen is het politieke probleem van deze tijd De grote techbedrijven staan te popelen om hun digitale hulpmiddelen in te zetten tegen de corona-pandemie. Dat is gevaarlijk – niet zozeer vanwege de privacy, maar omdat dit ondemocratische gereedschap straks dreigt te worden ingezet voor álle problemen van de mensheid. Het digitale ‘solutionisme’ vernauwt onze horizon – net nu we onze verbeeldingskracht en nieuwe vormen van sociale organisatie zo hard nodig hebben. Lees het artikel hier