Gescoord op het EK? Dikke kans dat je in januari, februari of maart geboren bent

Als je straks op het EK een schitterend doelpunt ziet, of een prachtige redding, of een loopactie in de halfspace om u tegen te zeggen, dan is de kans groot dat die is gemaakt door een speler geboren tussen januari en juni.

Waarom?

Door het geboortemaandeffect.

Het geboortemaandeffect is het fenomeen dat spelers die geboren zijn in het begin van het jaar meer kans hebben op succes in sport en onderwijs dan spelers en leerlingen die later in het jaar zijn geboren. De verklaring is dat deze kinderen gemiddeld ouder, sterker, meer ervaren en wijzer zijn dan hun klasgenoten, ploeggenoten en concurrenten.

Simpel voorbeeld: in groep 3 is een zesjarige uit januari heel veel verder dan een zesjarige uit december. In de ‘onder 7’-voetbalteams is dat net zo. Een ouder kind lijkt dus beter, getalenteerder, meer een vwo’er, meer een toekomstig profvoetballer enzovoort, maar is eigenlijk vooral ouder.

Op bovenstaande foto zie je een voorbeeld van twee voetballers – ene Ruud Dil (later: Gullit) en ene Frank Rijkaard – die een zichtbare fysieke voorsprong hebben op hun ploeggenoten en concurrenten. Meer vaardigheid, meer doelpunten, meer zelfvertrouwen, meer bravoure, etc. – je ziet het allemaal gebeuren, die positieve feedbackloop.

In het onderwijs werkt het net zo: wie wordt bestempeld als talent of niet-talent krijgt vertrouwen of wordt onzeker, met voorspelbare gevolgen.

Neemt het geboortemaandeffect af? Ja. Gaat het weg? Nee

Natuurlijk: het levensgrote voordeel op jonge leeftijd verwatert met de tijd.

In de jongste groepen is het geboortemaandeffect het sterkst. Het relatieve leeftijdsverschil is dan immers het grootst. In groep 3 – bij zesjarigen – is het verschil tot zo’n 15 procent van je leven. Scouts van professionele voetbalclubs zien bij amateurverenigingen in de jongste categorieën elftallen die tot 80 à 90 procent uit kinderen uit de eerste maanden van het jaar bestaan.

Als de twee zesjarige kinderen twintig jaar zijn, schelen ze nog maar zo’n 5 procent in levensduur. Groei, ervaring, interesses kunnen tegen die tijd veel meer gelijkgetrokken zijn. Om die reden wordt het relatieve leeftijdseffect naarmate de tijd vordert kleiner. Vroeggeboren spelers vallen af en maken plaats voor de daadwerkelijk getalenteerde laatgeborenen.

En op het hoogste niveau, zo hoor je vaak van mensen die het probleem relativeren, is het effect zelfs weg. Want: daar kun je niet meer overleven op basis van fysieke voorsprong alleen. Maar: is dat ook zo? De deelnemerslijst aan het Europees Kampioenschap laat namelijk wat anders zien. Kijk hier – zo zijn we weer bij de grafiek van het begin van dit stuk – de geboortemaandverdeling van alle spelers op het komende EK:

Sommige getalenteerde jongens hebben het simpelweg niet gehaald omdat ze in december zijn geboren

Het is een grafiek die verhalen vertelt. Sommige spelers die het eigenlijk meer verdienen, talentvolle spelers die in de laatste maanden van het jaar zijn geboren zien we niet. Ergens zijn deze talenten als kinderen of pubers gestopt, weggestuurd, gedegradeerd, simpelweg omdat ze de pech hadden relatief jong te zijn ten opzichte van hun concurrenten. Hen zullen we nooit leren kennen. Misschien is het wel je buurjongen.

Sommige spelers die het eigenlijk minder verdienen – het overschot aan vroeggeboren spelers in de grafiek – zien we wel. Zij teerden aanvankelijk op hun fysieke voorsprong en grotere ervaring (immers: 15 procent ouder dan hun jonge concurrenten), en ontwikkelden zich via die route tot topspelers. Want topspelers zijn deze vroeggeborenen natuurlijk wel.

Zij profiteerden van hun leeftijdsvoorsprong door meer speeltijd, meer aandacht, en meer complimenten te krijgen. Kortom: ze kregen meer kans zich te ontwikkelen en werden daardoor extreem goede voetballers. Voor een misverstand ontstaat: er lopen dus geen totale januariklunzen op het veld ofzo.

Een andere vraag is of deze ongelijkheid ook ten koste gaat van het algehele niveau. Zou een EK zonder een geboortemaandeffect, dus met evenveel spelers uit elk kwartaal, een beter EK zijn? Met beter voetbal dus? Sommigen in het voetbal zeggen van niet. Zij zeggen dat sommige laatgeboren toptalenten – de topspelers uit november en december – hebben geprofiteerd van het jarenlange opboksen tegen de grote, sterke, oververtegenwoordigde januari-jongens.

Anders gezegd: het geboortemaandeffect leverde de laatgeboren spelers grote sterke tegenstanders op – extra weerstand – tegen wie zij zich leerden wapenen. Dit zou het verlies aan getalenteerde maar afgevallen laatgeboren spelers compenseren. Maar ja – zo kun je elke banaan rechtlullen. En uiteindelijk blijft-ie krom: sommige getalenteerde jongens uit november en december hebben het niet gehaald, simpelweg omdat ze in de verkeerde maand zijn geboren.

Hun talent is verloren gegaan. Als je een manier kunt vinden om deze spelers te ‘redden’ van het geboortemaandmonster, dan is dit gewonnen/geredde talent meer waard dan het voordeel van de weerstand van de oudere jongens, denkt geboortemaandexpert Jan Verbeek van de KNVB.

Niet meer dan logisch: een groep spelers die daadwerkelijk op talent is geselecteerd – in plaats van leeftijd – zal betere spelers opleveren. Als het zaak is deze jongens soms extra weerstand te geven, kun je ze ook gewoon eens per week laten trainen tegen een oudere groep spelers, bijvoorbeeld. Het vergt alleen geduld – en acceptatie dat je met jongere spelertjes soms een potje meer verliest dan met oudere spelertjes.

Kortom, het blijft willekeurig en oneerlijk en – voor wie er voor het eerst van hoort – ongelooflijk. Maar het is waar: een behoorlijk aantal spelers die we vanaf vandaag op het EK op onze beeldschermen voorbij zien komen, profiteren van een volstrekte non-verdienste: dat hun ouders twintig á dertig jaar gelden in april of mei (en niet in februari of maart) raak schoten.

Meer lezen?