Abortus is een mensenrecht, maar overal ter wereld hebben overheden daar maling aan (ook Nederland)

Indrukwekkend. Verwacht je een babyboom waar abortus nu moeilijker wordt gemaakt?

‘Nee. Totaal niet. Abortus is overal en van alle tijden. Verboden erop zorgen amper voor minder abortus, maar wel voor heel veel meer leed onder vrouwen die hun heil dan maar zoeken in kwakzalverij, kleerhangers en bleek. Verboden zijn vooral een gigantisch gezondheidsrisico.’  

‘Nederland heeft relatief weinig abortussen per hoofd van de bevolking, en dat komt niet door Nederlandse abortuswetgeving, maar door de culturele houding ten opzichte van seks hier. Die is positief: je mag het hebben, je mag ervan genieten, en doe het vooral veilig. Anticonceptie is makkelijk verkrijgbaar, vaak wordt het betaald door de zorgverzekeraar, er is seksuele voorlichting op school, over condooms en zo.’

Een verbod op abortus zorgt amper voor minder abortus

‘Als je minder abortussen wilt in je land, is dát wat je moet doen.’

‘In contrast: Texas geeft al decennialang zogenaamde abstinence only sekseducatie op school. De boodschap is: seks, begin er vooral niet aan. Zeker niet voor het huwelijk. Zo leer je kinderen dus schaamte, ze leren niks over wederzijdse instemming, niks over veiligheid. Gevolg: in de westerse wereld zijn nergens zoveel tienerzwangerschappen als in Texas.’  

In de Verenigde Staten kiest nu een op de vier vrouwen voor een abortus op enig moment in hun leven. Het wereldwijde gemiddelde ligt waarschijnlijk hoger, want het leeuwendeel van de abortussen vindt plaats in al die landen waar het illegaal is.^*  De VN schat dat er jaarlijks 47.000 vrouwen sterven aan onveilige abortussen, en nog eens vijf miljoen vrouwen er tijdelijk of permanent invalide door raken.^*

Die acceptatie van abortus is geen olievlek die groeit, maar iets dat op en neer gaat. Waarom is dat, denk je?

‘Simone de Beauvoir zei het al: "Vergeet nooit dat er maar één politieke, economische of religieuze crisis voor nodig is om de rechten van de vrouw in twijfel te trekken. Deze rechten mogen nooit als vanzelfsprekend worden beschouwd. Jullie moeten je hele leven waakzaam blijven.’’’

‘Ik denk dat dat het is. Conservatieve krachten roeren zich: het feminisme teistert onze samenleving zeggen ze, we moeten terug naar de traditionele waarden, naar het gezin, al die dingen. Er is een push-back gaande. En voortplantingsrechten zijn een van de eerste dingen die dan sneuvelen.’

Wat heeft feminisme met abortus te maken?

‘Het kan niet zo zijn dat omdat je geboren wordt als vrouw, je ineens een vaststaande lotsbestemming hebt. En dat je lot is om je voort te planten en kinderen te krijgen. Dat is een heel traditioneel idee, wat feministen al decennia proberen te ontmantelen.’ 

‘Geen kinderen krijgen is voor vrouwen haast subversief, omdat ons verteld wordt dat we daarvoor in de wieg zijn gelegd, toch? We zijn moeders. We krijgen babypoppen als we kinderen zijn, terwijl jongens chemiesetjes krijgen. Het feminisme zegt: nee, vrouwen hebben het recht hun eigen toekomst te kiezen.’ 

‘Het beheersen van onze voortplanting stelt ons in staat om inderdaad te kiezen voor een studie, een carrière, deel te nemen aan verkiezingen, mee te doen binnen de wetenschap, name it – anders zouden we thuis zijn om voor kinderen te zorgen. Niet dat daar iets mis mee is, zolang het jouw beslissing is en niet jouw mandaat.’ 

Maar wat maakt abortus dan een mensenrecht?

‘Eh.. omdat vrouwen dus volwaardige mensen zijn? 

‘Niemand heeft het recht een ander te onderwerpen, zoals een ongewenste zwangerschap een vrouw totaal onderwerpt. Zoiets dwingt haar haar toekomst, gezondheid en leven te riskeren. Moederschap moet altijd vrijwillig zijn. Vanuit het oogpunt van de mensenrechten is elke vorm van onvrijwillig moederschap – juist omdat die last onevenredig op de schouders van één geslacht valt – een extreme vorm van discriminatie en dwangarbeid.’ 

Moederschap moet altijd vrijwillig zijn

‘Daarnaast: waarom zou je iemand die helemaal niet zwanger wilde worden, dwingen dat te blijven? Gedwongen zwangerschappen zijn in het internationaal recht gedefinieerd als marteling. Het is een bekend oorlogswapen met langdurige gevolgen.’

‘Ook belemmeringen voor de toegang tot abortus kunnen gelijk staan aan marteling. Als ik bijvoorbeeld honderden kilometers moet reizen voor een abortus, wachttijd heb en door allerlei hoepels moet springen.’

Je was al advocaat in Uruguay, vanwaar die academische interesse in abortuswetgeving?

‘De wet is een boeiend iets. Het kan vóór mensen werken, of tegen ze. Het geeft je mogelijkheden, of legt je aan banden. Bijna nergens zie je dat beter dan bij abortus. Abortuswetgeving bevindt zich op een kruispunt van: wat denken we dat de rol van vrouwen is in een maatschappij? Hoeveel macht hebben artsen? Het roept vragen op over burgerschap: ben ik Pools, dan mag ik geen abortus, ben ik Nederlander, dan moet ik vijf dagen verplicht wachten op m’n abortus.’  

‘In Nederland staat abortus in het wetboek van strafrecht. Artikel 296: het is strafbaar om abortus te plegen, tenzij: je een van bovenaf bedacht parcours aflegt. Je moet je eerst melden bij een huisarts, dan vijf dagen bedenktijd in acht nemen, naar een kliniek toe, een verplichte echo bekijken – veel vrouwen stellen dat niet op prijs – en sowieso alles en iedereen verzekeren dat je het écht wilt, die abortus. Het is heel paternalistisch. Gaat uit van een enorm wantrouwen naar vrouwen toe.’  

Er is vrijwel niemand die vijf tot zes maanden een baby in zich draagt terwijl ze dat niet wil

‘Dan Canada, daar is abortus gereguleerd als een gezondheidsdienst. Abortus staat niet in het wetboek van strafrecht, maar valt onder het civiel recht, dat bijvoorbeeld zegt dat elk ziekenhuis moet beschikken over goed opgeleide dokters die op afroep een abortus kunnen uitvoeren. Het is geconceptualiseerd als een medische dienst, niet als misdaad. Voor Canadezen is abortus in theorie dus legaal en beschikbaar in elke fase van hun zwangerschap, ongeacht de reden voor afbreking.’^*  

Moet er dan geen grens zijn aan abortus?

‘Nee, abortus moet kunnen zo vroeg als mogelijk, zo laat als nodig. Grenzen zijn erg kunstmatig. Als we het hebben over abortussen laat in het tweede trimester, dat is 1 procent van alle abortussen, echt minimaal. En bijna altijd gaat het dan om abortussen van zéér gewenste zwangerschappen. Mensen die hier uit Polen voor abortus komen na twaalf weken, komen voor foetale misvormingen, omdat er een risico is voor het leven van de moeder. Er is vrijwel niemand die vijf tot zes maanden een baby in zich draagt terwijl ze dat niet wil.’

Hoe verhoudt het recht op abortus, op baas zijn in eigen buik, zich dan tot het recht op leven van een ongeboren baby?

Berro Pizzarossa wijst op een oud gedachte-experiment.

Het is een interessante kwestie: wanneer wordt een delend balletje cellen een persoon met recht op leven? Een recht waarvan overheden bepalen dat het zwaarder weegt dan het recht van de moeder op lichamelijke integriteit?

Voor veel gelovigen is een embryo beschermwaardig vanaf de eerste cel. Nederland beschermt foetussen vanaf 24 weken, in Duitsland is abortus al van de baan na 12 weken. Maar in België wordt ook over abortus voorbij 24 weken minder ingewikkeld gedaan dan in Nederland: bij ernstige foetale afwijkingen kan abortus daar altijd. Zo wordt er overal anders over gedacht, en zijn er andere grenzen.  

In een beroemd artikel uit 1971 betoogt filosoof Judith Jarvis Thomson dat het er helemaal niet toe doet of het groeisel in je buik een volwaardig persoon is of niet. Omdat de rechten van de vrouw op zelfbeschikking en autonomie vaak veel zwaarder wegen. 

Ah, dat zegt de huisarts er niet bij.

‘Nee, ook in Uruguay niet. Ga je daar naar de dokter voor een abortus dan is die persoon verplicht je te vertellen over de gezondheidsconsequenties van abortus, maar niet van zwangerschap. Op die manier impliceert de wet: er is een ‘normale’ manier van de dingen doen, een natuurlijke manier, en een onnatuurlijke manier, en alleen dáár moet je de risico’s van weten.’ 

‘Krijgen mensen die zwanger worden een hele lijst van wat er allemaal fout kan gaan? Nee. Moeten ze vijf dagen naar huis om na te denken of ze wel écht een kind willen? Nee. Het is zogenaamd de obvious choice.’

Wat is het probleem dan met verplichte dagen bedenktijd? 

‘Het is een barrière tot toegang die nergens op slaat. In Slovenië moet je twee dagen nadenken, in Italië zeven dagen.^* Wat, denken Italianen langzamer dan Slovenen? Als je mensen écht de mogelijkheid wilt geven om na te denken, geef ze de optie met een psycholoog te praten over hun besluit, over kinderen krijgen en opvoeden, geef ze financieel advies. Doen ze dat? Nee. Ze sturen je gewoon naar huis.’

Wettelijke bedenktijd is een barrière voor toegang tot abortus die nergens op slaat

‘Er is veel onderzoek naar wanneer de besluitvorming over abortus plaatsvindt. Dat er iets cruciaals gebeurt in die vijf verplichte dagen bedenktijd is echt een misvatting, want tegen de tijd dat je naar je dokter gaat, heb je daar allang over nagedacht. Velen denken hier al over na voor ze überhaupt seksueel actief zijn: wat doe ik als ik zwanger word.’ 

‘Maar die verplichte dagen bedenktijd kunnen wél het verschil uitmaken tussen een legale abortus, en een illegale abortus. Of het verschil tussen een abortuspil – het zijn eigenlijk twee pillen – kunnen nemen, of onder verdoving een zuigcurettage moeten ondergaan. Als je bijvoorbeeld allergisch bent voor de medicatie die bij anesthesie wordt gebruikt, is dat een groot verschil.’ 

Heeft Nederland haar abortusbeleid aangepast aan coronatijden? 

‘Nee, zo is het in Nederland nog steeds verplicht je eerste abortuspil in een kliniek in te nemen. Dus als je in quarantaine zit, of er is lockdown, krijg je geen pillen. Heel teleurstellend, want elders in Europa, in Engeland en Frankrijk dus, kun je die na een telefonisch consult nu wél toegestuurd krijgen.’

April vorig jaar vond een kort geding plaats van Trix tegen de Nederlandse Staat, gesteund door Bureau Clara Wichmann en Women on Waves, om het mogelijk te maken abortuspillen per post te ontvangen. Dit verzoek is afgewezen door de rechtbank.

Komt het nog goed met de grote abortusbehoefte en grillige wetgeving?

‘Ja. Maar ik leg mijn vertrouwen niet bij overheden, maar bij al die netwerken van vrouwen die elkaar helpen. Mensen bemannen hulplijnen voor informatie over abortus, voor steun bij de beslissing, ze regelen reizen voor elkaar, boeken afspraken bij klinieken, ondersteunen elkaar financieel. Ik vind dat heel sterk en belangrijk.’^*

‘Women Help Women, waar ik voor werk, is onderdeel van het grotere netwerk Abortion Without Borders: een organisatie die ervoor ijvert dat iedereen in Europa toegang heeft tot abortus. Het is opgericht eind 2019 om mensen met een onbedoelde of ongewenste zwangerschap in Polen en daarbuiten te helpen. Het eerste jaar hielpen we ruim vijfduizend vrouwen, maar sinds Polen in oktober 2020 aankondigde praktisch alle abortus illegaal te maken, is dat aantal enorm gestegen.’ 

‘Onze hulplijn werd platgebeld in de zes maanden daarna, bijna zevenduizend telefoontjes. Mensen stuurden duizenden emails en we arrangeerden honderden reizen.’

Roept je werk veel weerstand op?

‘Ik ben hier niet om iemand te overtuigen dat vrouwen volwaardige mensen zijn die hun eigen toekomst mogen kiezen. Maar als je een persoon bent die een abortus nodig heeft, dan staat mijn huis altijd voor je open. Andere mensen gaan graag in discussie met prolife-activisten, ik doe dat niet. Het is niet mijn roeping. Die is om mensen te helpen die een abortus nodig hebben, zonder vragen te stellen.’