Abortus is een mensenrecht, maar overal ter wereld hebben overheden daar maling aan (ook Nederland)

Tamar Stelling
Correspondent Niet-menselijk leven
Beelden door Lynne Brouwer (voor De Correspondent)

Wereldwijd eindigt bijna een op de drie zwangerschappen in abortus. Nu neemt de toegang tot veilige abortus in veel landen af. Een gigantisch gezondheidsrisico voor vrouwen die hun heil zoeken in kleerhangers en bleek. Rechtsfilosoof Lucía Berro Pizzarossa helpt hen.

Vooropgesteld: abortus is een end-of-pipe-oplossing voor het probleem dat mannen hun eigen anticonceptie maar niet regelen. 

We hebben ‘de pil’ toch? Ja, maar waarom juist de vrouw continu aan een hormoonkuur moet (die non-stop zwangerschap simuleert), om bevruchting voor te zijn, is onduidelijk. Waarom een kogelvrij vest dragen als je ook de kogels uit het geweer halen kunt? Zeker daar spermaproducenten elke seconde van de dag vruchtbaar zijn, en zij die eicellen maken maar enkele dagen per maand.

Er is wel wat onderzoek gaande naar ‘de manpil’, of naar omkeerbare sterilisatie door allerlei soorten schuim in zaadleiders te spuiten, maar niks is nog  

Nu eindigt wereldwijd bijna een op de drie zwangerschappen  Ontzettend veel dus!

Het wrange is dat de toegang tot veilige abortus in veel landen afneemt. Conservatieve groeperingen van Amerika tot Polen zijn al jaren verwikkeld in een loopgravenoorlog tegen abortusrecht. Sinds januari dit jaar is abortus in Polen praktisch verboden, ook als de foetus ernstige In de Amerikaanse staat Texas is abortus vanaf september dit jaar toegestaan tót zes weken – een moment waarop de meeste vrouwen niet eens doorhebben zwanger te zijn – ongeacht of de zwangerschap voortkomt uit

Tel daar covid bij op. Landen als Oostenrijk, Kroatië en Roemenië maakten abortus de facto ontoegankelijk, door het te kwalificeren als Hetzelfde gebeurde in Amerikaanse staten als Ohio, Oklahoma Ook was er actieve ontmoediging: een Litouwse minister van volksgezondheid zei dat vrouwen hun tijd in lockdown maar moesten besteden aan ‘een heroverweging

Haaks op deze ontwikkelingen riep de Europese Unie abortus vorige maand juist uit In navolging van de Verenigde Naties Ook blijkt corona landen te kunnen motiveren om abortus makkelijker te maken. Zo sturen Engeland en Frankrijk abortuspillen nu simpelweg op met de post, waarmee het eerder verplichte bezoek aan een

Het pokdalige abortuslandschap

Oftewel: het abortuslandschap is een potpourri van tegenstrijdige ontwikkelingen. Wat maakt abortus opeens een mensenrecht? Op welke manieren staat het onder druk? Wat is daaraan te doen? En waarom is abortus zo ontzettend gepolitiseerd? 

Ik sprak erover met rechtsfilosoof Lucía Berro Pizzarossa (1986) uit Uruguay, die twee jaar geleden promoveerde op internationale abortuswetgeving aan de Haar conclusie: abortus mag dan een mensenrecht zijn, het wordt werkelijk overal met voeten getreden. ‘Ook in Nederland,’ zegt Berro Pizzarossa.  

Vanuit Utrecht doet Berro Pizzarossa nu onderzoek naar abortusmedicatie en mensenrechten aan de universiteit van Maar ook – of vooral – is Berro Pizzarossa werkzaam ‘in het veld’ voor de organisatie Women Help Women, waar ze abortuspillen en ondersteuning regelt voor vrouwen zonder toegang daartoe

Én ze werkt voor dat vrouwen helpt aan een abortus in hun tweede trimester. ‘Dat was echt gekkenhuis afgelopen halfjaar, zeshonderd vrouwen hebben we ingevlogen. O man, de logistiek van die onderneming! Ik spreek al bijna Pools.’ 

Indrukwekkend. Verwacht je een babyboom waar abortus nu moeilijker wordt gemaakt?

‘Nee. Totaal niet. Abortus is overal en van alle tijden. Verboden erop zorgen amper voor minder abortus, maar wel voor heel veel meer leed onder vrouwen die hun heil dan maar zoeken in kwakzalverij, kleerhangers en bleek. Verboden zijn vooral een  

‘Nederland heeft relatief weinig abortussen per hoofd van de bevolking, en dat komt niet door Nederlandse abortuswetgeving, maar door de culturele houding ten opzichte van seks hier. Die is positief: je mag het hebben, je mag ervan genieten, en doe het vooral veilig. Anticonceptie is makkelijk verkrijgbaar, vaak wordt het betaald door de zorgverzekeraar, er is seksuele voorlichting op school, over condooms en zo.’

Een verbod op abortus zorgt amper voor minder abortus

‘Als je minder abortussen wilt in je land, is dát wat je moet doen.’

‘In contrast: Texas geeft al decennialang zogenaamde abstinence only sekseducatie op school. De boodschap is: seks, begin er vooral niet aan. Zeker niet voor het huwelijk. Zo leer je kinderen dus schaamte, ze leren niks over wederzijdse instemming, niks over veiligheid. Gevolg: in de westerse wereld zijn nergens zoveel tienerzwangerschappen  

In de Verenigde Staten kiest nu een op de vier vrouwen voor een abortus op enig moment in hun leven. Het wereldwijde gemiddelde ligt waarschijnlijk hoger, want het leeuwendeel van de abortussen vindt plaats in al die landen waar  De VN schat dat er jaarlijks 47.000 vrouwen sterven aan onveilige abortussen, en nog eens vijf miljoen vrouwen er tijdelijk of permanent

Die acceptatie van abortus is geen olievlek die groeit, maar iets dat op en neer gaat. Waarom is dat, denk je?

‘Simone de Beauvoir zei het al: "Vergeet nooit dat er maar één politieke, economische of religieuze crisis voor nodig is om de rechten van de vrouw in twijfel te trekken. Deze rechten mogen nooit als vanzelfsprekend worden beschouwd. Jullie moeten je hele leven

‘Ik denk dat dat het is. Conservatieve krachten roeren zich: het feminisme teistert onze samenleving zeggen ze, we moeten terug naar de traditionele waarden, naar het gezin, al die dingen. Er is een push-back gaande. En voortplantingsrechten zijn een van de eerste dingen die dan sneuvelen.’

Wat heeft feminisme met abortus te maken?

‘Het kan niet zo zijn dat omdat je geboren wordt je ineens een vaststaande lotsbestemming hebt. En dat je lot is om je voort te planten en kinderen te krijgen. Dat is een heel traditioneel idee, wat feministen al decennia proberen te ontmantelen.’ 

‘Geen kinderen krijgen is voor vrouwen haast subversief, omdat ons verteld wordt dat we daarvoor in de wieg zijn gelegd, toch? We zijn moeders. We krijgen babypoppen als we kinderen zijn, terwijl jongens chemiesetjes krijgen. Het feminisme zegt: nee, vrouwen hebben het recht hun eigen toekomst te kiezen.’ 

‘Het beheersen van onze voortplanting stelt ons in staat om inderdaad te kiezen voor een studie, een carrière, deel te nemen aan verkiezingen, mee te doen binnen de wetenschap, name it – anders zouden we thuis zijn om voor kinderen te zorgen. Niet dat daar iets mis mee is, zolang het jouw beslissing is en niet jouw mandaat.’ 

Maar wat maakt abortus dan een mensenrecht?

‘Eh.. omdat vrouwen dus volwaardige mensen zijn? 

‘Niemand heeft het recht een ander te onderwerpen, zoals een ongewenste zwangerschap een vrouw totaal onderwerpt. Zoiets dwingt haar haar toekomst, gezondheid en leven te riskeren. Moederschap moet altijd vrijwillig zijn. Vanuit het oogpunt van de mensenrechten is elke vorm van onvrijwillig moederschap – juist omdat die last onevenredig op de schouders van één geslacht valt – een extreme vorm van discriminatie en dwangarbeid.’ 

Moederschap moet altijd vrijwillig zijn

‘Daarnaast: waarom zou je iemand die helemaal niet zwanger wilde worden, dwingen dat te blijven? Gedwongen zwangerschappen zijn in het internationaal recht Het is een bekend oorlogswapen met langdurige gevolgen.’

‘Ook belemmeringen voor de toegang tot abortus kunnen gelijk staan aan marteling. Als ik bijvoorbeeld honderden kilometers moet reizen voor een abortus, wachttijd heb en door allerlei hoepels moet springen.’

Je was al advocaat in Uruguay, vanwaar die academische interesse in abortuswetgeving?

‘De wet is een boeiend iets. Het kan vóór mensen werken, of tegen ze. Het geeft je mogelijkheden, of legt je aan banden. Bijna nergens zie je dat beter dan bij abortus. Abortuswetgeving bevindt zich op een kruispunt van: wat denken we dat de rol van vrouwen is in een maatschappij? Hoeveel macht hebben artsen? Het roept vragen op over burgerschap: ben ik Pools, dan mag ik geen abortus, ben ik Nederlander, dan moet ik vijf dagen verplicht wachten op m’n abortus.’  

‘In Nederland staat abortus in het wetboek van strafrecht. Artikel 296: het is strafbaar om abortus te plegen, tenzij: je een van bovenaf bedacht parcours aflegt. Je moet je eerst melden bij een huisarts, dan vijf dagen bedenktijd in acht nemen, naar een kliniek toe, een verplichte echo bekijken – veel vrouwen stellen dat niet op prijs – en sowieso alles en iedereen verzekeren dat je het écht wilt, die abortus. Het is heel paternalistisch. Gaat uit van een enorm wantrouwen  

Er is vrijwel niemand die vijf tot zes maanden een baby in zich draagt terwijl ze dat niet wil

‘Dan Canada, daar is abortus gereguleerd als een gezondheidsdienst. Abortus staat niet in het wetboek van strafrecht, maar valt onder het civiel recht, dat bijvoorbeeld zegt dat elk ziekenhuis moet beschikken over goed opgeleide dokters die op afroep een abortus kunnen uitvoeren. Het is geconceptualiseerd als een medische dienst, niet als misdaad. Voor Canadezen is abortus in theorie dus legaal en beschikbaar in elke fase van hun zwangerschap, ongeacht de reden  

Moet er dan geen grens zijn aan abortus?

‘Nee, abortus moet kunnen zo vroeg als mogelijk, zo laat als nodig. Grenzen zijn erg kunstmatig. Als we het hebben over abortussen laat in het tweede trimester, dat is 1 procent van alle abortussen, En bijna altijd gaat het dan om abortussen van zéér gewenste zwangerschappen. Mensen die hier uit Polen voor abortus komen na twaalf weken, komen voor foetale misvormingen, omdat er een risico is voor het leven van de moeder. Er is vrijwel niemand die vijf tot zes maanden een baby in zich draagt terwijl ze dat niet wil.’

Hoe verhoudt het recht op abortus, op baas zijn in eigen buik, zich dan tot het recht op leven van een ongeboren baby?

Berro Pizzarossa wijst op een oud gedachte-experiment.

Het is een interessante kwestie: wanneer wordt een delend balletje cellen een persoon met Een recht waarvan overheden bepalen dat het zwaarder weegt dan het recht van de moeder op lichamelijke integriteit?

Voor veel gelovigen is een embryo beschermwaardig vanaf de eerste cel. Nederland beschermt foetussen vanaf 24 weken, in Duitsland is abortus al van de baan na 12 weken. Maar in België wordt ook over abortus voorbij 24 weken minder ingewikkeld gedaan dan in Nederland: bij ernstige foetale afwijkingen kan Zo wordt er overal anders over gedacht, en zijn er andere grenzen.  

In een beroemd artikel uit 1971 betoogt filosoof Judith Jarvis Thomson dat het er helemaal niet toe doet of het groeisel in je buik een Omdat de rechten van de vrouw op zelfbeschikking en autonomie vaak veel zwaarder wegen. 

Verplicht je lichaam delen

Stel, op een dag word je wakker met een bewusteloze violist in je bed. Het is een beroemde man, met een terminale nierziekte. Een vereniging van muziekliefhebbers zocht stad en land af naar een oplossing om hem in leven te houden, en vond die in jou. Je werd gekidnapt en de bloedsomloop van de violist werd aangesloten op de jouwe. Nu kunnen jouw nieren ook gifstoffen zuiveren voor zijn lijf. 

Je krijgt te horen: ‘Sorry voor het ongemak, maar als we je nú ontkoppelen sterft de violist. De violist is een persoon en heeft recht op leven, en dat recht weegt toch zeker zwaarder dan welk recht van jou dan ook? Geen zorgen, deze toestand duurt slechts negen maanden, dan is de violist voldoende hersteld. Hopelijk ondervinden jouw weefsels niet al te veel schade in de tussentijd, al is jouw overlijden zeker een optie.’

Het is natuurlijk ontzettend aardig als je je lichaam zo deelt met een ander, maar ben je hiertoe ook verplicht? En zou het strafbaar moeten zijn als je denkt: dank je de koekoek? vraagt Thomson. Waarmee ze niet wil impliceren dat een vrouw te allen tijde recht heeft op de dood van haar ongeboren kind. Een abortus in maand zeven omdat een geboorte niet uitkomt in de vakantieplanning, gaat Thomson te ver. 

Maar: vlak het recht op lichamelijke integriteit niet uit. 

Berro Pizzarossa: ‘De foetus wordt een beschermwaardig persoon wanneer jij vindt dat dat zo is. Wie moet er anders beslissen, de staat? De dokter? Ik laat de beslissing over aan de persoon die medisch betrokken is bij de situatie, de persoon die de zwangerschap draagt. Wat is het alternatief? Ga je die vrouw dwingen om te bevallen?’ 

‘Een abortus is veiliger dan een kind baren. Je hebt veertien keer meer kans om te sterven tijdens een bevalling dan tijdens een professionele abortus in een veilige,

Ah, dat zegt de huisarts er niet bij.

‘Nee, ook in Uruguay niet. Ga je daar naar de dokter voor een abortus dan is die persoon verplicht je te vertellen over de gezondheidsconsequenties van abortus, maar niet van zwangerschap. Op die manier impliceert de wet: er is een ‘normale’ manier van de dingen doen, een natuurlijke manier, en een onnatuurlijke manier, en alleen dáár moet je de risico’s van weten.’ 

‘Krijgen mensen die zwanger worden een hele lijst van wat er allemaal fout kan gaan? Nee. Moeten ze vijf dagen naar huis om na te denken of ze wel écht een kind willen? Nee. Het is zogenaamd de obvious choice.’

Wat is het probleem dan met verplichte dagen bedenktijd? 

‘Het is een barrière tot toegang die nergens op slaat. In Slovenië moet je twee dagen nadenken, in Italië Wat, denken Italianen langzamer dan Slovenen? Als je mensen écht de mogelijkheid wilt geven om na te denken, geef ze de optie met een psycholoog te praten over hun besluit, over kinderen krijgen en opvoeden, geef ze financieel advies. Doen ze dat? Nee. Ze sturen je gewoon naar huis.’

Wettelijke bedenktijd is een barrière voor toegang tot abortus die nergens op slaat

‘Er is veel onderzoek naar wanneer de besluitvorming over abortus plaatsvindt. Dat er iets cruciaals gebeurt in die vijf verplichte dagen bedenktijd is echt een misvatting, want tegen de tijd dat je naar je dokter gaat, heb je daar allang over nagedacht. Velen denken hier al over na voor ze überhaupt seksueel actief zijn: wat doe ik als ik zwanger word.’ 

‘Maar die verplichte dagen bedenktijd kunnen wél het verschil uitmaken tussen een legale abortus, en een illegale abortus. Of het verschil tussen een abortuspil – het zijn eigenlijk – kunnen nemen, of onder verdoving een zuigcurettage moeten ondergaan. Als je bijvoorbeeld allergisch bent voor de medicatie die bij anesthesie wordt gebruikt, is dat een groot verschil.’ 

Heeft Nederland haar abortusbeleid aangepast aan coronatijden? 

‘Nee, zo is het in Nederland nog steeds verplicht je eerste abortuspil in een kliniek in te nemen. Dus als je in quarantaine zit, of er is lockdown, krijg je geen pillen. Heel teleurstellend, want elders in Europa, in Engeland en Frankrijk dus, kun je die na een telefonisch consult nu wél toegestuurd krijgen.’

April vorig jaar vond een plaats van Trix tegen de Nederlandse Staat, gesteund door en om het mogelijk te maken abortuspillen per post te ontvangen.

Komt het nog goed met de grote abortusbehoefte en grillige wetgeving?

‘Ja. Maar ik leg mijn vertrouwen niet bij overheden, maar bij al die netwerken van vrouwen die elkaar helpen. Mensen bemannen hulplijnen voor informatie over abortus, voor steun bij de beslissing, ze regelen reizen voor elkaar, boeken afspraken bij klinieken, ondersteunen elkaar financieel. Ik vind dat heel sterk

‘Women Help Women, waar ik voor werk, is onderdeel van het grotere netwerk Abortion Without Borders: een organisatie die ervoor ijvert dat iedereen in Europa toegang heeft tot abortus. Het is opgericht eind 2019 om mensen met een onbedoelde of ongewenste zwangerschap in Polen en daarbuiten te helpen. Het eerste jaar hielpen we ruim vijfduizend vrouwen, maar sinds Polen in oktober 2020 aankondigde praktisch alle abortus illegaal te maken, is dat aantal enorm gestegen.’ 

‘Onze hulplijn werd platgebeld in de zes maanden daarna, bijna zevenduizend telefoontjes. Mensen stuurden duizenden emails en we arrangeerden

Roept je werk veel weerstand op?

‘Ik ben hier niet om iemand te overtuigen dat vrouwen volwaardige mensen zijn die hun eigen toekomst mogen kiezen. Maar als je een persoon bent die een abortus nodig heeft, dan staat mijn huis altijd voor je open. Andere mensen gaan graag in discussie met prolife-activisten, ik doe dat niet. Het is niet mijn roeping. Die is om mensen te helpen die een abortus nodig hebben, zonder vragen te stellen.’ 

Even heel iets anders?

Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.

Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.

Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!