Lees hoe deze astronoom-dichter met poëzie de kosmos probeert te begrijpen

Bijna zomervakantie: de beste tijd voor meer ruimte in je leven. Staren naar de sterren, nachtwandelen, een telescoop of verrekijker richten op de maan. Uit onderzoek blijkt dat verwondering over de kosmos bijdraagt aan gevoelens van toebehoren, kalmte en geluk. En daar is niet eens zo veel voor nodig. Voor een donkere nacht met sterren moet je – afhankelijk van je standplaats – je misschien een stukje verplaatsen, maar een volle maan hangt ook deze zomer gratis en voor niets boven je huis. Agenda leeg, lichten uit, blik omhoog.

Voor wie die kosmologische verwondering deze zomer wat wil voeden, deel ik de komende weken de boeken die mij het afgelopen jaar anders naar het heelal deden kijken. En daarmee (dus) ook anders naar de aarde.

Deze week: A Responsibility to Awe van de Canadese astronoom en dichter Rebecca Elson.

Poëtische notities over tijd, afstand, vissoep

Elsons werk ontdekte ik bij toeval toen ik las over de ontstaansgeschiedenis van de Hubble-ruimtetelescoop, waar zij een paar jaar voor de lancering in 1990 als wetenschapper bij betrokken raakte. Naast haar werk als astronoom schreef ze gedichten en korte stukjes die je poëtische notities zou kunnen noemen. Over tijd, afstand, vissoep, over de relativiteitstheorie – where space might cup itself around a planet / Like your palm around a stone.

Het dichterschap plooide ze rond haar wetenschappelijke onderzoek naar de levensloop van sterrenstelsels. Misschien dat bij een poging zo veel mysterie te begrijpen enkel wetenschap niet meer volstond. ‘Wetenschap beschrijft de dingen heel exact van buitenaf, poëzie beschrijft de dingen heel exact van binnenuit’, schreef sciencefictionauteur Ursula K. Le Guin.

Ik kan Elson niet vragen wat haar naar de poëzie dreef, ze stierf in 1999 op 39-jarige leeftijd. Maar haar werk lezend vermoed ik dat het oneindig verre uitzicht bij haar twee kanten op werkte. Dat ze het geheel wilde begrijpen, van buitenaf én van binnenuit.

In een van haar gedichten roept ze haar collega-wetenschappers op om de poëzie – the spirit – niet te onderschatten. Because curiosity, after all, is also of the spirit.

‘Feiten zijn alleen interessant als ze ruimte scheppen in de verbeelding’, schrijft Elson

Verklaringen en feiten, stelt ze, zijn iets anders dan begrip. Begrip komt tot stand door een alert soort aandacht voor de wereld om ons heen, een aandacht die trouw aan de ziel vereist. ‘Feiten zijn alleen interessant als ze ruimte scheppen in de verbeelding.’

In haar gedicht ‘We astronomers’ beschrijft ze iets wat ze een responsibility to awe noemt. Een verantwoordelijkheid die we hebben naar het ontzagwekkende heelal. Zelf vult zij die verantwoordelijkheid in door onvermoeibaar haar enthousiasme voor de ruimte te verkondigen. Ver-antwoord-elijkheid, tijdens het lezen van haar gedicht zag ik voor het eerst het antwoord in dat woord. Response-ability. Volgens Elson verplettert de kosmos ons niet alleen, maar maakt hij ook iets in ons wakker. Het verlangen te antwoorden op de awe, de verwondering, de overweldiging.

Grote kans dat het antwoord op awe een vraag zou zijn

Grote kans trouwens dat haar antwoord op awe een vraag zou zijn. In het gedicht over haar vader – een geoloog die elke zomer met het gezin de kusten van een prehistorisch meer afstruinde op zoek naar sporen uit een ver verleden – schrijft ze: ‘You honouring all my questions / with questions of your own.’ Een vraag eren met een wedervraag. Het zijn dit soort zinnen die maken dat ik Elson steeds herlees.

A Responsibility to Awe werd na haar dood samengesteld door Elsons man en een bevriende dichter. In een redactioneel commentaar lichten ze toe hoe ze tot hun keuzes kwamen. De laatste zin van hun commentaar zou uit een gedicht van Elson kunnen komen: Nothing has been tidied up, but much has been omitted.

Elsons werk is, voor zover ik weet, helaas nergens meer op voorraad. Je kunt het beste proberen het te bestellen via je lokale boekhandel, houd rekening met wat wachttijd (bij mij duurde het twee weken). In ruil voor het wachten krijg je een stem in huis die verwondering levend houdt.

 Hier alvast een kort gedicht:

Meer lezen?