Klacht, verzoek of plan? Meneer Petities is je man

Met 15.000 petities en 18 miljoen handtekeningen is petities.nl de actiefste petitiewebsite van Nederland en de enige met permanente menselijke ondersteuning. De site wordt al zestien jaar lang draaiende gehouden door de oprichter ervan, Reinder Rustema (49). Alias: Meneer Petities. 

Dag in dag uit helpt hij mensen die voor het eerst hun politieke stem laten horen via een petitie op zijn website. Een dag missen betekent de volgende dag overuren draaien. En rijk wordt hij er niet van. Wat beweegt Rustema? Petities: die zijn toch nutteloos?

‘De Burgermeester Moe dood!!1!’ 

‘Heel vaak open ik de mail van petities.nl en denk ik: wat een onzin’, vertelt Rustema. ‘Dan komt er bijvoorbeeld een petitie binnen met als titel "De Burgermeester Moe dood!!1!"’

‘Dan schrijf ik terug: “Bedoelt u dat u een herziening wilt van de afschaffing van de doodstraf? Of zou u de burgemeester graag ergens over op andere gedachten brengen?”’

‘Vervolgens blijkt het te gaan over een of ander prestigeproject van de gemeente in de openbare ruimte. Dan schrijf ik terug: “De burgemeester gaat voornamelijk over de openbare orde en het voorzitten van de raadsvergadering. U moet de wethouder hebben. Die gaat over leefbaarheid.”’

‘En zo zoeken we dan verder. Tot er een verzoek staat aan het bevoegd gezag om geen nieuwe rondweg aan te leggen langs de wijk.’

Eén verpleegkundige, één kleine petitie: 12 levens per jaar gered

Ik vraag Rustema naar een voorbeeldige petitie. Hij denkt even na en zegt dan: ‘SOS voor sepsis’ (760 ondertekeningen, gericht aan de Tweede Kamer). 

‘Sepsis is bloedvergiftiging. Dat is doodsoorzaak nummer één op de intensive cares. Nadat ze zelf op de ic terecht was gekomen, realiseerde een verpleegkundige zich dat sepsis op de Eerste Hulp vaak niet herkend wordt, en mensen naar huis worden gestuurd met een paracetamolletje terwijl ze acuut een antibioticum nodig hebben. Nu had ze kunnen proberen met veel moeite een protocol te ontwikkelen voor haar eigen ziekenhuis. Maar daarmee los je het probleem in andere ziekenhuizen niet op en blijven er mensen sterven. Zo kwam ze op het idee van een petitie. Vervolgens heeft ze een aantal experts gevonden die de petitie ondersteunden en deelden.’

Geen hele beleidsplannen, geen systeemkritiek – petities lenen zich het beste voor concrete, eenvoudige ideeën

Rustema moedigde de verpleegkundige vervolgens aan zelf naar de Tweede Kamer te gaan. ‘Ze deed dat met lood in haar schoenen, want ze dacht dat ze veel te weinig ondertekeningen had om gehoor te krijgen. Maar nee, het idee scheelt zo’n twaalf mensenlevens per jaar. Nu komt er een landelijk protocol om sepsis te herkennen op de eerstehulpafdelingen.’

Het zijn dit soort concrete, eenvoudige ideeën waarvoor petities zich het beste lenen, zegt Rustema. ‘Geen hele beleidsplannen, geen systeemkritiek: gewoon een eenvoudig uit te voeren voorstel.’ En ze hoeven dus niet honderdduizenden keren te zijn ondertekend om effect te hebben.

Al kan het ook anders. Zo was er in maart van dit jaar de petitie tegen een testevenement van Radio 538. De zender mocht Koningsdag vieren – pal naast een door covid-19 overwerkt ziekenhuis in Breda. Binnen drie dagen was de petitie daartegen door 375.000 mensen ondertekend: zo snel had Rustema het nog nooit zien gaan. ‘Het podium kon weer worden afgebroken vanwege “te veel maatschappelijke onrust”.’

Een Tinder voor ideeën van publiek belang

Er zijn mensen die zeggen dat petities nutteloos zijn. Omdat ze politici tot niets verplichten (in tegenstelling tot burgerinitiatieven). Maar stel je eens voor dat je geen petitie zou kunnen beginnen of ondertekenen, dan zie je meteen in dat dat niet klopt.

De betekenis van een petitie, zo begrijp ik na een paar uur praten met Rustema, zit ook niet alleen in het effect.

Bijvoorbeeld: je zou het idee willen voorstellen om Peter R. de Vries een standbeeld te geven. Je zou aan de politiek duidelijk willen maken dat je klasgenoot Yaroslava niet moet worden uitgezet. Je wilt niet dat het bos waar je de hond uitlaat wordt gekapt. Of je hebt een briljante oplossing voor een groot probleem, terwijl zowel probleem als oplossing nooit in de krant worden genoemd. Over bloedvergiftiging bijvoorbeeld.

Hoe kun je meedoen met de gesprekken hierover, als je niet weet of je medestanders hebt, als je geen connecties hebt met media of politiek?

‘Petities zijn een superlaagdrempelige manier om je te manifesteren’, zegt Rustema. ‘Om te zeggen: dit ben ik. En om geestverwanten te vinden.’ Wanneer een idee via een petitie weerklank vindt, volgen contacten met journalisten en politici vaak vanzelf.

‘Als je een idee hebt voor een petitie’, zegt Rustema, dan moet je die eigenlijk gisteren al online zetten. Zo kan iemand anders, die met hetzelfde idee rondloopt en daarop zoekt, jou vinden. Dan heb je ineens twee mensen die van zichzelf uit gemotiveerd zijn om iets aan de situatie te veranderen. En met iemand die jouw idee deelt, kun je gaandeweg een hele leuke band ontwikkelen.’

Zo werkt petities.nl dus ook als een datingsite voor mensen met ideeën die het publiek belang dienen. En dan hoef je ook je vrienden niet meer dood te gooien met die maatschappelijke kwestie die jou zo aan het hart gaat.

Een televisieomroep voor school

Het plezier van anderen laten praten over je ideeën om zo de wereld te beïnvloeden ontdekte Rustema al op zijn middelbare school aan de rand van Groningen. Daar probeerde hij een eigen televisieomroep op te zetten.

Op tal van manieren bemoeit hij zich sindsdien met de samenleving. Hij stuurt graag brieven naar de krant, zit in burgercomités, zoals het Amsterdamse comité autoluw.nu en daarnaast is hij lid van nog eens een tiental verenigingen en stichtingen.  

Petities.nl begon hij in 2005 omdat hij vindt dat de representatieve democratie nog zoveel beter kan. Of hij het persoonlijk met de inhoud van een petitie eens is, doet niet ter zake: ‘Ik ben hier om het democratische proces te faciliteren. En als ik ergens tegen ben, ben ik ook graag op de hoogte van wat die mensen willen.’

De erfenis van De Digitale Stad

En dan is er de verbinding tussen het internet en de echte wereld die Rustema wil verbeteren. Hij studeerde politicologie en communicatiewetenschap aan de Universiteit van Amsterdam in de tijd dat het internet opkwam. Zijn scriptie ging over de opkomst en ondergang van De Digitale Stad: een poging van Amsterdammers om op het internet een publieke ruimte te creëren.  Petities.nl vloeit daar logisch uit voort.

Vanuit zijn wens ideeën die op internet weerklank vinden beter te laten landen in de echte wereld, knoopt Rustema ook contacten aan met ambtenaren. Een dertiental gemeenten, waaronder Utrecht hebben dankzij die inspanning nu een petitieloket: een ambtenaar die zich ervoor inspant dat de petitionaris antwoord krijgt van de gemeenteraad. De provincie Flevoland doet ook al mee.

Ik ben een ideeënman. Die kan ik hier beter kwijt

Hoeveel tijd dit kost? ‘Ik werk aan petities.nl zoveel als ik fysiek kan opbrengen. Ik heb ontdekt dat ik niet meer dan zevenhonderd mails per maand kan beantwoorden. Dan krijg ik klachten.’ 

Vijf jaar geleden zegde hij zijn baan als docent nieuwe media aan de Universiteit van Amsterdam hiervoor op. ‘Ik ben een ideeënman. Die kan ik hier beter kwijt.’ Donaties vormen sinds een paar jaar een minimaal minimumloon. Een ministerie gaf een paar keer wat subsidie om de site op poten te krijgen. Verder zijn er geen inkomsten. Maar Rustema is niet geïnteresseerd in geld of bezit. Zolang hij maar een paar maatpakken en nette schoenen heeft.  

Adopteer een petitie van een ander

Waarom vallen groente en fruit niet meer in het lage btw-tarief? Waarom zou je niet statiegeld zetten op elke soort verpakking? Hoezo moet je betalen als je een database met postcodes van Nederland wil inzien? Rustema lanceert zelf graag petities: hij heeft er al tientallen gemaakt.

‘Ik ben vaak te vroeg met mijn ideeën’, zegt hij. ‘Zeven jaar geleden stelde ik al voor om van 50 kilometer per uur naar 30 kilometer per uur te gaan in Amsterdam.’ Dit jaar nam de gemeenteraad een motie van die strekking aan.

Het zal niet verbazen: ook voor petities.nl als website heeft Rustema nog eindeloos veel ideeën. ‘Ik werk er nu aan dat je makkelijk een petitie van een ander kan adopteren – omdat het vaak een lange adem vraagt. Je moet je verhaal voortdurend onder de aandacht blijven brengen.’

Petities moeten dus kunnen wisselen van beheerder. Dat gebeurde bijvoorbeeld bij de petitie voor een vuurwerkverbod. Het beheer daarvan ging van een gewone burger naar een organisatie, na Rustema’s inmenging. Het scheelt hem ook tijd, als zo’n overdracht voortaan zonder zijn hulp kan.

De door burgers betaalde lobbyist

Als burger, is Rustema’s overtuiging, kun je enorm veel teweegbrengen – daarvoor hoef je de politiek niet in.

‘Om echt inhoudelijk goede veranderingen door te voeren is het veel zinniger om voor een onderwerp te lobbyen als burger. Dit is nu vaak nog vrijwilligerswerk, maar met donaties zou je je beroep ervan kunnen maken. De crowdfunded lobbyist.’

Dat is zijn volgende project: om een lobbyist voor burgers mogelijk te maken. ‘Nu zijn het organisaties die lobbyisten inhuren. Maar stel je voor dat je met een hele groep bewoners of burgers samen iemand kan betalen. Dan wordt jullie gedeelde belang professioneel vertegenwoordigd.’

Daar moet dus een organisatie voor komen. ‘We hebben lobbyisten gepolst. Die zijn enthousiast. Ze werken graag voor burgers, als ze maar de zekerheid hebben dat de factuur betaald wordt. Dat gaan we organiseren.’

Actieve Correspondentleden adviseert Rustema met klem na te denken of hun ideeën zich niet lenen voor een petitie. ‘Nu verschijnen die als bijdrage onder een artikel. Ook mooi, maar dan gebeurt er niks mee.’ 

Meer lezen?