Het sprookje van Hans en Grietje kennen we allemaal. Broer en zus worden door hun straatarme ouders in het bos achtergelaten, stuiten op een huisje van suikergoed, en worden gevangengenomen door de gemene toverkol die daar woont. Knibbel, knabbel, knuisje!

Maar wat nou als ik je zou vertellen dat het magische suikerhuisje van de heks niet zo gek veel verschilt van onze eigen woningen. Want afhankelijk van de hoeveelheid hout of plantaardig materiaal dat gebruikt is bij het bouwen ervan, bestaan onze huizen in ieder geval gedeeltelijk uit suiker.

Hetzelfde geldt trouwens ook voor je kleding, of je boeken, je meubels, de keukenrol, of de belastingenvelop op je deurmat (en voor die deurmat zelf).

Hoe dat zit? Het hoofdbestanddeel van de celwand van planten en bomen is cellulose, een biopolymeer dat bestaat uit lange ketens van glucose-eenheden. Precies: van suiker dus. 

Dat betekent natuurlijk niet dat je zomaar een hap uit de leuning van je fauteuil kunt nemen, of bij gebrek aan beter een tissue in je koffie kunt gebruiken. Cellulose is enorm slecht afbreekbaar. Mensen kunnen het bijvoorbeeld niet verteren. 

Maar in theorie zou het mogelijk moeten zijn om, zeg, een rol toiletpapier te nemen en er suiker van te maken. En die suiker zou je – opnieuw in theorie – moeten kunnen vergisten tot alcohol.

Klinkt als een sprookje? NileRed – youtuber en scheikundig tovenaar – probeert het uit. En slaagt.

Scheikunde hoeft helemaal niet saai te zijn

Nigel Braun, de Canadees achter NileRed, stopte in 2014 met zijn postdoctoraal in toegepaste scheikunde, nadat een van zijn eerste YouTube-video’s viraal ging. Het leek hem nuttiger zich volledig toe te leggen op het maken van YouTubecontent over scheikunde – een vak dat volgens hemzelf doorgaans zo hemeltergend saai gegeven wordt op school dat leerlingen er al gauw een hekel aan krijgen.

Scheikunde was het vak waar ik me het meest op verheugde toen ik naar de middelbare school ging. Ik stelde me het practicumlokaal voor als een half duister vertrek vol dampende erlenmeyers en pruttelende labopstellingen, waarin felgekleurde substanties door kronkelende buisjes van delicaat glaswerk vloeiden – een soort kruising tussen en  

Scheikunde wordt volgens Nigel Braun doorgaans zo hemeltergend saai gegeven op school dat leerlingen er al gauw een hekel aan krijgen

Je snapt de teleurstelling na mijn eerste scheikundeles. Niks damp, schemer en mysterie, enkel steriele witte overjassen, veiligheidsbrillen, en een rode douche boven de ingang, mocht iemand zichzelf onverhoopt in de fik steken met een bunsenbrander. 

En zelfs die kans was klein, want de écht spectaculaire (lees: gevaarlijke) proefjes bleven ergens in de trukendoos van mijn docent steken. Het spannendste experiment dat ik heb mogen aanschouwen was een proefje waarbij de docent wat waterstof afving in een reageerbuis en dat liet ontvlammen, met

Maar dat proefje mochten wij enkel vanaf gepaste afstand bekijken. Nogal een domper voor een stel pubers dat het liefste zélf voor pyromaan gespeeld had. En dus koos ik in de vierde klas een pretpakket met veel taal en cultuur, en nul scheikunde. Lekker puh.

Van wc-rol tot moonshine

Dat het anders kan, blijkt wel uit de meer dan 3 miljoen geïnteresseerden die inmiddels op NileRed geabonneerd zijn. Hij maakt scheikunde spannend, door chemische experimenten, proefjes en reacties te filmen die haast te magisch lijken om wetenschappelijk te zijn.

Kleine greep uit wat er zoal te zien is op zijn kanaal: een video waarin hij echte diamanten omzet in koolzuurgas om er ‘Spa Diamant’ mee te maken – of een ruim veertig minuten durend epos waarin hij

En een video waarin hij toiletpapier verandert in drinkbare alcohol, dus. In een badje van water en natriumhydroxide laat Nigel een wc-rol vermolmen tot een nicotinegeel papje. Deze pulp gaat vervolgens bij een enzymoplossing, die de cellulose langzaam afbreekt. Wat overblijft is een ‘zoet en houtachtig ruikende substantie’, waar Nigel gist aan toevoegt om de alcoholproductie op gang te brengen. Tot slot wordt het goedje meermaals gedestilleerd, met een kleurloze wc-rol-moonshine als resultaat.

Still uit ‘Making toilet paper moonshine’ door NileRed

Het magisch realisme van de wetenschap

Het zijn dit soort experimenten waarmee Nigel zich een moderne alchemist betoont. De alchemisten van weleer, voorlopers van de scheikunde, zochten naar manieren om lood in goud te veranderen. Een onzinnige exercitie, zouden we inmiddels zeggen.

Maar in de video’s van Nigel worden werkelijk voor ons onzichtbare verbanden tussen verschillende vormen van materie blootgelegd. Het laat zien dat diamanten gemaakt zijn van hetzelfde spul als de bubbeltjes in onze frisdranken; dat een glas wijn en een toiletrol, of een spijkerbroek en een suikerspin, dichter bij elkaar liggen dan je misschien denkt; dat er, kortom, een grote samenhang der dingen bestaat die doorgaans verborgen blijft, maar zich met de juiste blik ineens openbaart.

In haar ivoren toren van rede, logica en waarheidsvinding vergeet de wetenschap af en toe dat de wereld soms verdomd magisch kan zijn. En dat zij – ondanks haar afkeer van het irrationele, het sprookjesachtige – de enige is die die magie kan blootleggen.

Gelukkig verstaat NileRed deze kunst als de beste. En zo keken wij nog lang en gelukkig.

YouTube
Making toilet paper moonshine, van NileRed

Lees ook:

Hoe een doodgewone school leerlingen aan het lezen krijgt In de zomervakantie lezen leerlingen het ene na het andere boek, is mijn ervaring als leraar Nederlands, zonder dat iemand hen daartoe verplicht. Dan hebben ze eindelijk rust: geen toetsen, geen Netflix en geen WiFi. Op mijn school probeer ik leerlingen ook tijdens het schooljaar aan het lezen te krijgen. Hoe? Een verhaal over boekenlijsten, Wolkers en literair badmintonnen. Lees het verhaal van Johannes Visser terug