Blablablabla. Dat is wat het om tijdelijk de op de coronavaccins op te heffen tot nu toe vooral heeft opgeleverd.

Politici palaveren er al meer dan een jaar over maar op dit moment is de wereld nog steeds totaal afhankelijk van enkele grote bedrijven. Die bepalen aan wie ze de levensreddende vaccins leveren en voor welke prijs. Het gevolg: rijke landen verzuipen in de prikken, de rest van de wereld moet het doen met wat  

Het tijdelijk opheffen van de patenten op de vaccins, door middel van de zogenoemde zou die afhankelijkheid kunnen doorbreken. Als we het intellectueel eigendomsrecht van een handvol farmagiganten even on hold zetten, zouden veel meer bedrijven vaccins kunnen produceren, zodat ook armere landen eindelijk hun bevolking kunnen inenten.  

Waarom krijgen sommige landen zo weinig vaccins?

Jammer maar helaas: enkele landen, en vooral: enkele rijke farmaceuten, hebben geen zin om hun patenten los te laten. Ook al werd de ontwikkeling van hun vaccins gesubsidieerd met ze blijven zich vastklampen aan datgene waarvan zij vinden dat ze de rechtmatige eigenaar zijn. Stel je voor dat hun aandeelhouders ietsje minder geld zouden verdienen?

Die aandeelhouders gebruiken ze natuurlijk niet als argument. Wel blijven ze tot in den treure herhalen dat het opheffen van hun Dat zou volgens hen niets veranderen, want niemand, buiten zijzelf natuurlijk, is in staat om deze prikken te Het productieproces is te complex, het bouwen van nieuwe fabrieken te duur, en ‘je kan niet zomaar iemand inhuren die mRNA-vaccins kan maken: die mensen bestaan   

Dat is nonsens. The New York Times ging zelf en vond datgene dat volgens de farmaceuten niet bestaat: bedrijven, ook in landen als Zuid-Afrika, Argentinië en Indonesië, die perfect in staat zijn om mRNA-vaccins te maken. Samen goed voor miljarden dosissen per jaar.

Nog een waardeloos argument: volgens de CEO van Pfizer, zouden zelfs miljarden vaccins voor het mondiale Zuiden niets oplossen. Want ‘het percentage vaccintwijfelaars in die landen ligt veel, veel hoger dan in Europa of de VS’. Iets harder geformuleerd: waarom zouden we hen iets geven als ze te dom zijn om het te willen? Hij zette er nog net niet ‘ik ben geen racist, maar…’ voor.

Ook die uitspraak is aantoonbaar fout. Uit onderzoek dat gepubliceerd werd in blijkt dat mensen in lage- en middeninkomenslanden net vaker bereid zijn om zich te laten prikken dan in hoge-inkomenslanden.  

Schijnbaar vond een aantal politici die argumenten wel overtuigend. Of, een mogelijkheid die je wel in de wandelgangen hoort maar moeilijk hard te maken is: ze plooiden voor de dreigementen van de farmaceuten. ‘Als je aan onze patenten komt, zullen we minder investeren en gaan er banen verloren.’

Wat er nu gebeurt: niet meer dan een aerosoldruppeltje op een gloeiende plaat

In ieder geval zitten de gesprekken over de patenten al maanden muurvast. Zelfs de van de aan het voorstel mocht niet baten. Enkele landen, waaronder Nederland en België, houden het been stijf. Het idee werd vakkundig verzopen in een eindeloze reeks gesprekken, vergaderingen en commissies. Veel  geen resultaat. Zelfs in de Mount Everest zit meer beweging.

Het gevolg: de farmaceuten behouden de controle en leveren hun vaccins het liefst aan die landen die het meeste geld op tafel kunnen leggen. Pfizer/BioNtech, AstraZeneca, Johnson&Johnson en Moderna leverden tot nu toe meer dosissen aan hoge-inkomenslanden dan aan lage-inkomenslanden. De inwoners van die landen ontvingen nog maar van de beschikbare prikken. 

Nog een gevolg: de vaccinproducenten verwachten dat ze in 2021 voor meer dan aan coronavaccins zullen slijten. Volgend jaar komt daar nog een flink pak bij. Dan zouden ze samen naar schatting nog eens binnenhalen. 

Als je zo veel binnenrijft, kan er wel een aalmoes vanaf

Als je zo veel binnenrijft, kan er wel een aalmoes vanaf. In ronkende persberichten pakken de farmaceuten uit met het aantal dosissen dat ze al doneerden. Zo liet weten dat het 110 miljoen dosissen tegen een lage prijs aan Afrikaanse landen zal verkopen. Die landen moeten wel nog even geduld hebben: meer dan de helft van die dosissen wordt pas geleverd. En 110 miljoen dosissen voor meer dan een miljard inwoners van Afrika, ver spring je daar niet mee. 

Vaak blijft het zelfs enkel bij woorden. De vier grote vaccinproducenten beloofden plechtig miljoenen dosissen te doneren aan COVAX, een initiatief van de Wereldgezondheidsorganisatie om ook armere landen van voldoende vaccins te voorzien. Een recente van maakt duidelijk dat ze deze belofte niet nakwamen: Pfizer/BioNtech leverde nog maar 39 procent van de dosissen die het beloofde, AstraZeneca maar 14 procent en Moderna en Johnson & Johnson leverden nog geen enkele dosis. 

Loze beloftes en wat kruimeltjes dus, niet meer dan een aerosoldruppeltje op een hete plaat. Maar hun imago werd wel weer netjes blinkend opgepoetst.

Het kan ook anders. 

Merck geeft het goeie voorbeeld

Vorige week liet farmagigant Merck een bommetje ontploffen in farmaland. Het deed dat wat volgens de grote vaccinproducenten onmogelijk was: het besloot zijn patenten op een coronamiddel in een groot gedeelte van de wereld op te heffen

Dat coronamiddel is molnupiravir. Als de eerste standhouden, kan dit medicijn het aantal hospitalisaties en doden door covid halveren. Veelbelovend dus.

Nadat Merck die resultaten bekendmaakte, deden de rijke landen wat ze ook bij de vaccins deden: ze probeerden zoveel mogelijk dosissen van het medicijn te pakken te krijgen. Alles wees erop dat ook dit middel enkel beschikbaar zou zijn voor diegenen die voldoende geld op tafel konden leggen. 

Merck is van plan om in de rijkere landen maar liefst veertig keer meer dan de productieprijs te vragen

Tot Merck vorige week besloot zijn intellectuele eigendom en kennis te delen met de Medicine Patent Pool, een organisatie die gesteund wordt door de Verenigde Naties. Deze patentpool stelt die patenten en kennis dan ter beschikking aan alle farmaceutische bedrijven zodat die dit medicijn kunnen produceren voor 105 landen, waaronder alle lage-inkomenslanden. Daardoor zullen deze landen geen monopolieprijzen voor molnupiravir moeten neertellen, maar enkel de productieprijs plus wat winst, naar schatting ongeveer 20 dollar voor een vijfdaagse behandeling.

Natuurlijk is ook deze deal Veel middeninkomenslanden worden uitgesloten en zullen dus wel de volle pot moeten betalen. En die volle pot is erg vol: Merck is van plan om in de rijkere landen maar liefst dan de productieprijs te vragen. Ook Merck denkt aan zijn aandeelhouders.

Maar ondanks deze kanttekeningen is dit een flinke stap in de juiste richting. Voor het eerst tijdens deze gezondheidscrisis is er een farmaceut die meer doet dan enkel wat vage beloftes. Als dit medicijn echt zo effectief is als de eerste resultaten laten uitschijnen, zullen door deze deal miljoenen patiënten geholpen kunnen worden.

En deze deal is ook een middelvinger naar de Pfizers en Moderna’s van deze wereld: het kan wel, waar wachten jullie nog op?

Lees ook:

Zo krijgen we de geneesmiddelen die we nodig hebben: een radicaal ander patentsysteem De afgelopen decennia heeft de farmaceutische industrie alles wat los en vast zit gepatenteerd. Niet alleen remt dat de innovatie, het maakt geneesmiddelen ook veel te duur. Hoe krijgen we – zeker in deze crisis – de medicijnen die we nodig hebben en die ook nog betaalbaar zijn? Door kennis te delen en innovatie anders te belonen. Lees dit verhaal