Wat doe je met de spullen als je ouders overlijden? Deze unieke én universele verhalen deelden jullie

Wat is je het meest bijgebleven van de afwikkeling van de nalatenschap van je laatste ouder? En wat heeft je het diepst geraakt? Deel je erfenisverhaal, luidde mijn oproep een maand geleden.

Aanleiding was mijn boek dat vandaag verschijnt: Wat doen we met de spullen? Ik vertel daarin het verhaal van de afwikkeling van de nalatenschap van een Brabantse moeder. Hoe pakten haar zeven kinderen dat aan? Waar liepen ze tegenaan?

Het afscheid nemen van een overledene beslaat maximaal acht dagen. Het afscheid nemen van zijn of haar spullen kost maanden, soms jaren. Toch hoor ik er zelden over. Waarom blijft die tweede fase zo onderbelicht?

Bij de Brabantse familie zag ik hoe stressvol, slopend en soms ook troostend de afwikkeling van de nalatenschap van een laatste ouder is. Tegelijkertijd realiseerde ik me dat de afwikkeling in geen enkele familie hetzelfde verloopt. Elke familie heeft haar eigen eigenaardigheden, haar eigen gezinsverhoudingen, haar eigen hoogst particuliere erfenis.

Vandaar mijn oproep aan Correspondentleden en -lezers: geef lucht aan een periode die doorgaans wordt doodgezwegen. Dat leverde 66 ontroerende en aangrijpende bijdragen op, waaruit ik 7 inzichten destilleer. Ik illustreer ze met fragmenten uit jullie verhalen.

1. Een laatste ouder kan het de nabestaanden knap lastig maken

Het ontbreken van een testament of heldere afspraken over wat er met de nalatenschap moet gebeuren, leidt gemakkelijk tot verwarring en onenigheid. En het hebben van een testament alleen is niet voldoende, waarschuwt Angela. Haar ouders, die kort na elkaar zijn overleden, neemt ze kwalijk dat ze geen executeur-testamentair in hun testament hebben aangewezen, terwijl ze wisten dat een van hun dochters psychiatrisch patiënt was. Een executeur-testamentair is een persoon die door de overledene is aangewezen om de afwikkeling van de erfenis te regelen. Hij of zij inventariseert en beheert de bezittingen, voldoet schulden en vult de belastingaangifte in. Nu blokkeerde Angela’s zus de toegang tot de financiële middelen van hun overleden vader. Er ontstond een onwerkbare situatie. Mede door de stress liep Angela een partiële dwarslaesie op. Met hulp van een advocaat werd de erfstrijd uiteindelijk beslecht.

Ook Renate merkte dat het hebben van een testament niet genoeg is. Moeders testament bleek te dateren van vóór ze kinderen kreeg. Ze had er nooit naar omgekeken. Haar enige erfgenaam was nu de man van wie ze na een ontwrichtend huwelijk al jarenlang was gescheiden. De man die zijn gezin veel pijn had bezorgd.

De worsteling om de naam van mijn vader in leven te houden kon ik niet aanzien. Uiteindelijk is alles verkocht en verdeeld

Ook nagelaten bezit kan een zware last zijn, schrijft Thorhold. Zijn vader en moeder waren kort na elkaar overleden. In één klap zaten de drie kinderen opgescheept met een half verbouwd huis in de Achterhoek met een te hoge hypotheek en een half afgewerkt huis in het buitenland. Een jarenlange juridische strijd met een Belgische buurman in Zuid-Frankrijk loopt nog steeds.

Een geval apart is de vader van Katinka die zijn vijf kinderen een stichting naliet. Een stichting die zijn werk als beeldhouwer moest conserveren en zijn atelier behouden als broedplaats voor kunstenaars. Hoeveel moeite en kopzorg dat een aantal van zijn kinderen heeft gekost. ‘De worsteling om de naam van mijn vader in leven te houden’, vermeldt Katinka, kon ze niet aanzien. Uiteindelijk is het atelier na zeventien jaar verkocht en de nalatenschap verdeeld.

2. Een samengesteld gezin maakt de afhandeling van een erfenis soms extra gecompliceerd en pijnlijk

‘Mijn moeder was twee keer getrouwd geweest’, schrijft Elisa. Haar nalatenschap moest over zeven kinderen uit twee huwelijken worden verdeeld. Maar de kinderen uit het ene gezin hadden geen contact met de kinderen uit het andere. Die moesten eerst door een advocaat worden opgespoord. Toen ze eenmaal waren gevonden, werkten ze niet mee of deden ze moeilijk, vertelt Elisa. De hele afhandeling van de erfenis heeft twee jaar geduurd.

Ook het verhaal van Johanne laat zien hoe een samengesteld gezin extra frictie kan opleveren tijdens het verdelen van de erfenis. De nieuwste partner van haar overleden vader zou zich wel melden als ze stuitte op spullen van emotionele waarde. Maar hoe kon de partner nou weten wat dierbaar was voor de dochter? ‘Uiteindelijk heb ik ervoor gekozen om de foto’s van mijn vaders woning, gemaakt door de makelaar, goed te bewaren’, schrijft Johanne. ‘Daarop stond het huis zoals het was. En de spullen die daarbij hoorden.’

‘Mijn ouders zijn gescheiden en allebei hertrouwd’, meldt Maureen. Haar moeder is in het ouderlijk huis blijven wonen. ‘Veel spullen in dat huis zijn er al mijn hele leven. Door mijn vader en moeder verzameld’, vertelt Maureen. De tweede man van haar moeder had haast om te ruimen. Al moeders kleding moest weg. Ook fotoboeken. ‘Ze werd voor mijn gevoel gewist. Ik hoop dat ik de kans krijg om spullen uit ons ouderlijk huis terug te kopen.’

3. Een laatste ouder kan het de nabestaanden ook makkelijk maken

De afwikkeling van de nalatenschap van een laatste ouder is per definitie emotioneel, maar hoeft praktisch niet zwaar te zijn of een bron van conflicten. Als de laatste ouder de afwikkeling maar goed heeft geregeld. En als moeder of vader daar maar tijdig met de nabestaanden over heeft gesproken.

Het scheelt ook als de laatste ouder niet een heel leven in hetzelfde huis heeft gewoond, maar op latere leeftijd is verkast naar een kleinere woning of bejaardenhuis. Dan heeft vader of moeder zelf al veel spullen weggedaan of verdeeld. ‘We mochten kiezen wat we wilden hebben van de inboedel’, schrijft Lucienne. ‘De rest ging in de opslag. De spullen uit onze jeugd moesten we meenemen, anders ging dat bij het vuil.’

Maak je naasten wijzer. Het geeft rust

Aly denkt met trots terug aan hoe haar vader zijn laatste week en de afwikkeling van de nalatenschap regisseerde. ‘Liggend in bed nam hij afscheid van de mensen met wie hij zijn leven had gedeeld’, vertelt ze. ‘De week na zijn dood zijn we begonnen met het opruimen en ordenen van zijn spullen, terwijl hij in zijn lievelingsspijkerbroek opgebaard lag in zijn eigen bed. In de periode voor zijn overlijden was alles besproken.’

Gertruud stuurde me de Naastenwijzer op, een handzaam schrift vol vragen aan de hand waarvan de toekomstige nabestaanden samen met de laatste ouder alvast naar de nalatenschap kunnen kijken, daarover kunnen praten en een eerste begin maken met ruimen. Dat schrift ontstond al doende in de jaren voor haar moeders dood. ‘Maak je naasten wijzer’, luidt de oproep van Gertruud. ‘Het geeft rust.’

4. Buitenstaanders hebben geen idee hoe slopend het leeghalen van een ouderlijk huis vaak is

Renate en haar zusje hadden een maand om het huurhuis van hun moeder leeg te halen. ‘Eén maand om een heel leven en je eigen jeugd door te akkeren en over alles een besluit te nemen’, schetst ze. Met een baan en drie jonge kinderen die om hun oma rouwen. ‘Dat is niet te doen.’

Intussen vroegen mensen op haar werk of ze al een beetje tot rust kwam. ‘Ze beseffen niet dat een huis leeghalen er ook bij hoort’, constateert ze. ‘Een heel leven weggooien, want wat doe je anders met al die spullen waar je moeder zo aan gehecht was maar waar jij niks mee kunt?’

‘Mam had alle knopen in de knopenpot gesorteerd, keurig met een draadje aan elkaar geknoopt, briefjes erbij aan welk kledingstuk ze hoorden’, beschrijft Mar. ‘Bij het opruimen stuiten we op zoveel documenten, zoveel spulletjes met een verhaal, zoveel met zorg bewaarde dingen, zoveel met liefde gemaakt. Met pijn in het hart stonden we ermee in handen.’ De kinderen hebben er foto’s van gemaakt en die verwerkt in een herinneringsdocument. ‘Tijdens het maakproces beseften we regelmatig hoeveel plezier onze ouders aan de omgang met hun spullen hebben beleefd.’

Nini en haar zus zeiden vaak over hun ouders: ze hebben in 65 jaar huwelijk nooit iets weggegooid. In een huis vol nagelaten spullen vonden ze zelfs nog kleding van een oudtante die in de jaren dertig naar de Verenigde Staten was geëmigreerd. Ruimen, er zat niks anders op. Maar ‘soms vloog het me aan, zoveel dingen die weggingen, terwijl ze voor hen van betekenis waren geweest’, schrijft Nini. ‘Ik ben zelfs een keer naar de kringloop gegaan om spullen terug te kopen, maar het was allemaal al weg.’ Sindsdien is haar advies voor iedereen die een ouderlijk huis moet leeghalen: ‘Neem de tijd voor het keuzeproces. En bij twijfel toch maar even bewaren.’

5. De afwikkeling van een nalatenschap kan een familie verscheuren...

‘Ik heb meerdere keren gezien wat erfenissen met mensen kunnen doen en hoeveel schade ze kunnen veroorzaken’, waarschuwt Hubert. ‘Toen mijn moeder overleed heb ik er daarom bewust voor gekozen geen enkel conflict aan te gaan. Ik heb met alles ingestemd zonder iets in te zien of te controleren. Twee familieleden spreken sinds de erfenis niet meer met elkaar.’

‘Mijn ouders hadden nooit kinderen moeten krijgen’, schrijft Michiel. ‘Daar waren mijn broer, mijn zus en ik het wel over eens. Zolang ze leefden, wisselden we onder veel gesteun en geklaag onze slechte ervaringen uit. Dat ze mijn broer sloegen omdat hij zulke slechte rapporten had. Dat ze mijn vrienden en vriendinnen het huis uit hadden gejaagd, omdat ze van gescheiden ouders of niet van goede familie waren. Dat ze ons in armoedige kleren lieten lopen.’ 

Voor mijn broer en zus was mijn moeders dood een moment van afrekening met mij

Michiel maakte carrière als wetenschapper. Met zijn broer en zus ging het intussen maatschappelijk bergafwaarts. ‘Mijn moeders dood was hun moment van afrekening met mij’, vermoedt hij. ‘Toen ik een week na de dood van moeder haar huis binnenging, was het helemaal leeggehaald, met uitzondering van een oude tafel die ze voor mij hadden laten staan. Mijn broer en zus vonden dat ik in het leven al genoeg succes of geluk had gehad. Ik heb ze nooit meer gezien.’

Ouders en wat ze nalaten, zijn soms een bron van pijn. ‘Als mijn moeder overlijdt, dan zijn wij daar niet bij’, weet Henriët nu al. ‘Ze heeft er alles aan gedaan om mijn partner, zoon en mijzelf kapot te maken. Ze zorgde ervoor dat ik geen contact mocht en kon hebben met mijn vader. Hij was ernstig ziek. Mijn moeder heeft zonder overleg de as van mijn vader laten uitstrooien. Ik kan en wil haar nooit meer zien.’

6. ...maar kan de familiebanden ook versterken

Dankbaar constateert Susanne dat de band tussen haar en haar zusje en hun beider gezinnen door de afwikkeling van de nalatenschap van hun moeder alleen maar hechter is geworden. ‘Bijna drie jaar later’, schrijft ze, ‘kijk ik met trots en dankbaarheid terug op hoe mijn zusje en ik en onze mannen dit samen hebben gedaan.’

Eenzelfde ervaring had Willemijn. ‘Gelukkig hebben wij vieren altijd een goede band gehad en was er geen sprake van jaloezie of afgunst’, laat ze weten. ‘We hebben intensief overlegd en de gunfactor was groot. De weg te geven spullen vroegen haast nog de meeste aandacht, omdat wij herbestemmen om duurzaamheidsredenen belangrijk vonden. Het was een intensief proces. Onze zussenband is ermee versterkt geraakt.’

‘Aan de afhandeling van de erfenis heb ik positieve herinneringen’, schrijft ook Arjen. ‘Vooral het gegeven dat mijn jongere broer en ik alles in alle rust en volledige harmonie hebben afgehandeld, zowel de materiële kant als de financiële. Om geen van de spullen is strijd geleverd. Uiteindelijk is er veel afgevoerd, maar in etappes, zodat we alles een keer door onze handen hebben laten gaan als alternatief voor de opkoper die alles in één keer meeneemt. We hebben dat allebei als heel prettig ervaren.’

7. De afwikkeling van de nalatenschap is een kans om de laatste ouder beter te leren kennen

‘Via de spullen krijg je inzicht in een stuk privé wat je ouders nooit deelden’, schetst Angela. ‘Je vraagt je af: waarom hebben ze dat bij leven niet laten weten?’ Wat ze moeilijk vond: ‘Dat ik er na het overlijden van mijn vader pas achter kwam dat hij ergens wel van me hield.’

Ik ben mijn ouders heel anders gaan zien. Ik kan met liefde naar ze kijken

Tekenend is ook het verhaal van Frank, die 25 jaar na de zelfmoord van zijn moeder op documenten uit de nalatenschap stuitte en een zoektocht naar zijn voorouders begon. Zijn ouders waren in 1933 uit Duitsland gevlucht. Zijn moeder had nooit over haar familie gesproken. Frank ontdekte waarom. Haar broer had in Rusland gevochten. Haar zus was met een nazi getrouwd. En haar man was een Jood die vijftig familieleden in de oorlog had verloren. ‘De spanning in huis tussen mijn ouders was altijd aanwezig’, meldt Frank. ‘Ze konden elkaar niet troosten.’ En hij vervolgt: ‘Ik ben mijn ouders heel anders gaan zien. Ik kan met liefde naar ze kijken. Jammer dat we toen niet konden praten.’

Anke ervoer dat rouwpost een overleden vader in een nieuw daglicht kan plaatsen. ‘Van de nicht die verstoten was door haar eigen vader en door een tactische beweging van mijn vader tijdens een familiereünie uit haar isolement en ongeluk kon komen. Oud-leerlingen die deelden welke rol mijn vader in hun ontwikkeling had gespeeld. Maar ook een vrouw die tijdens een treinrit een gesprek met hem had gevoerd dat waardevol was geweest.’ De herinneringen van anderen aan haar vader, schrijft Anke, waren ‘parels’ voor zijn zes kinderen.

In het licht van de dood zie je vaak helder wat in het leven wel en niet belangrijk is.

Meer lezen: