In het verhitte debat over emancipatie hoor je steeds vaker het kritiekpunt terug: waarom neemt Nederland overzeese identiteitspolitiek over? Waarom laten we buitenlandse gelijkwaardigheidsstrijd overwaaien; die heeft toch niks met ons land te maken?
Dat ‘overwaaien’ is een term waar ik me aan stoor. Alsof emancipatieontwikkelingen niks te zoeken hebben in het nuchtere Nederland, waar politiegeweld niet bestaat, waar etniciteit geen rol speelt in fraudeopsporing of preventieve controles, waar vrouwen geen nood hebben aan een #MeToo-beweging. Elders ontstane emancipatiebewegingen zijn júíst waardevol voor gemarginaliseerde Nederlanders, laten we dus vooral over de landsgrenzen kijken om daar lessen uit te trekken.
Vrouwenmoord en gendergeweld moet stoppen
Als critici klagen over het overwaaien, praten ze vaak over Amerikaanse activisten die misstanden aan het licht brengen. Maar ook op andere plekken verzamelen gelijkwaardigheidsstrijders zich, en van hen kan Nederland ook wat leren.
Zo werd in 2015 het Argentijnse Ni Una Menos (‘Niet één minder’) in het leven geroepen, nadat de 19-jarige Daiana García dood in een vuilniszak werd gevonden. Een verzameling van Argentijnse vrouwelijke artiesten, journalisten en academici organiseerde grote protesten waarin ze zich uitspraken tegen gendergerelateerd geweld en femicide.
Die eerste protesten groeiden uit tot jaarlijkse demonstraties op 3 juni, en breidden zelfs uit tot over de landsgrenzen. In Chili, Peru, Bolivia, Paraguay, Uruguay, El Salvador, Mexico en Spanje gingen mensen de straat op in naam van deze beweging. Op 8 maart 2017 werd Ni Una Menos onderdeel van de Internationale Vrouwenstaking. En met resultaat. Zo zijn sinds december 2020 in Argentinië abortussen met non-medische redenen gelegaliseerd.
Wat zou deze beweging in ons land kunnen teweegbrengen? Ook hier vindt immers femicide plaats. Elke tien dagen overlijdt een vrouw in Nederland aan de gevolgen van huiselijk geweld. In het nieuws zien we het genoeg, zoals de moord op Linda van der Giesen of Hümeyra Ergincanli. Hoe kunnen vrouwen in Nederland zich meer en beter verenigen om af te rekenen met partnergeweld?
Wanneer excuses op hun plaats zijn, maak ze dan
Ook op andere vlakken en plekken vallen lessen te leren. Bijvoorbeeld van overheden die excuses maakten voor misstanden uit het verleden, zoals in Nieuw-Zeeland en Canada.
Premier Jacinda Ardern bood eerder dit jaar namens de Nieuw-Zeelandse staat excuses aan voor de Dawn Raids. Dit waren racistische politie-invallen bij migranten afkomstig van eilanden uit de Stille Oceaan in de jaren zeventig. Verschillende gemeenschappen en families werden uit elkaar getrokken door deze door de staat gesteunde discriminatie en uitzettingen. Door expliciet en formeel excuses aan te bieden, erkennen bewindslieden de pijn die het handelen van de staat heeft veroorzaakt.
Ook de Canadese premier Justin Trudeau heeft meerdere malen excuses aangeboden voor de behandeling van gemarginaliseerde gemeenschappen in Canada. Bijvoorbeeld in 2017 aan de inheemse mensen van de provincies Newfoundland en Labrador. In de twintigste eeuw werden veel van de inheemse kinderen verplicht naar christelijke kostscholen gestuurd onder het mom van assimilatie, waar ze systematisch werden mishandeld. In 2021 maakte Trudeau opnieuw excuses toen meerdere massagraven ontdekt werden op plekken waar die voormalige scholen stonden.
Steeds meer individuele steden bieden excuses aan voor hun rol in (en profijt van) misstanden in het verleden
En hier dan? Op 1 juli 2021 deed Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden verslag van hun bevindingen over het Nederlandse slavernijverleden en welke effecten dit vandaag de dag nog heeft. In het verslag gaf de adviescommissie het advies dat de Nederlandse Staat excuus moet aanbieden voor het slavernijverleden.
Steeds meer individuele Nederlandse steden bieden excuses aan voor hun rol in (en profijt van) misstanden in het verleden. Maar op nationaal niveau zijn er bewindslieden die er anders naar kijken, zoals Mark Rutte en Wopke Hoekstra. Het demissionaire kabinet toont wel meer openheid na het rapport van de adviescommissie, maar legt het in de schoot neer van het volgende kabinet.
Eenheid, verbinding en trots bij lhbti-plussers
Dat ‘overwaaien’ een positief effect heeft op het verenigen van mensen en het versterken van de emancipatiestrijd is niet iets van de eenentwintigste eeuw.
In 1977 startte ‘antihomoactivist’ Anita Bryant een antihomocampagne om een lokale wet in Dade County – die stelde dat discriminatie op basis van seksuele oriëntatie niet was toegestaan – terug te draaien. Bryant was succesvol: begin juni van dat jaar werd die wet teruggedraaid, wat leidde tot vele protesten van de lhbti+-gemeenschap op lokaal maar ook internationaal vlak. Zo ook tot het eerste Roze Zaterdag-protest eind juni 1977 in Nederland.
Roze Zaterdag is een feestelijk protest en ontstond als een directe reactie op Bryants acties. De dag droeg het eerste jaar de naam ‘Gay Pride’, net zoals de beweging in de Verenigde Staten. In 1979 werd de demonstratie omgedoopt tot Roze Zaterdag.
Roze Zaterdag vindt jaarlijks plaats op de laatste zaterdag van juni, omdat op de laatste zaterdag in juni 1969 de Stonewall-rellen plaatsvonden. Nederland had een vertraging van zeven jaar ten opzichte van de organisatie van de demonstratie, omdat het COC toen van mening was dat homoseksuele mannen en lesbische vrouwen ‘gewone mensen’ waren, die hun gevoelens en levens niet via een demonstratie hoefden te benadrukken. Pas halverwege de jaren zeventig veranderde het COC van standpunt en paste het het eigen beleid aan. De dag wordt al decennia gevierd in Nederland en is vandaag de dag nog steeds een uiting van verzet tegen onderdrukking en ongelijkheid.
De woorden vinden
Wat de tegenstander omschrijft als ‘overwaaien’ zie ik als een effect van een wereld die kleiner wordt, van de mondialisering. Laat ik expliciet zijn: dat vind ik een positief effect. Doordat mensen van over de hele wereld meer met elkaar in verbinding staan, kunnen zij zich op meer manieren verenigen.
Als mensen up close zien hoe een emancipatiebeweging zich ontwikkelt, hebben ze ‘vergelijkingsmateriaal’. Ze zien overeenkomsten tussen de onderdrukking in het buitenland en de onderdrukking in hun eigen land. Ze vinden de woorden om te beschrijven wat ze ervaren, welke ideeën ze kunnen uitvoeren om ertegen te vechten, en welke niet. Door te kijken en leren van verschillende bewegingen, kunnen we de kracht vinden om verandering teweeg te brengen en de kracht om ons te verzetten tegen onderdrukking.
Over de beelden
Si no sanas hoy, sanarás mañana (als je niet vandaag geneest, zal je morgen genezen), luidt een Zuid-Amerikaans rijmpje dat als troost gezongen wordt voor kinderen. De Italiaanse fotograaf Rosa Lacavalla toont in haar serie Sana Sana zulk (innerlijk) lijden en genezing. Met haar poëtische serie roept ze op tot zelfreflectie: wat is onze eigen pijn, en waar vinden we troost en herstel?
Lees ook:
Welke ideeën heeft de samenleving nú nodig? In deze nieuwe serie gaan we op zoek naar antwoorden
Wij stellen wetenschappers, ervaringsdeskundigen en andere experts de vraag: welk idee heeft de samenleving nodig? De komende tijd zullen we elke week een expert aan jullie voorstellen, die zijn of haar idee deelt en met wie jullie in gesprek kunnen gaan.
Dit verhaal heb je gratis gelezen, maar het maken van dit verhaal kost tijd en geld. Steun ons en maak meer verhalen mogelijk voorbij de waan van de dag.
Al vanaf het begin worden we gefinancierd door onze leden en zijn we volledig advertentievrij en onafhankelijk. We maken diepgravende, verbindende en optimistische verhalen die inzicht geven in hoe de wereld werkt. Zodat je niet alleen begrijpt wat er gebeurt, maar ook waarom het gebeurt.
Juist nu in tijden van toenemende onzekerheid en wantrouwen is er grote behoefte aan verhalen die voorbij de waan van de dag gaan. Verhalen die verdieping en verbinding brengen. Verhalen niet gericht op het sensationele, maar op het fundamentele. Dankzij onze leden kunnen wij verhalen blijven maken voor zoveel mogelijk mensen. Word ook lid!
